میوه​های بی​بو، بی​مزه و بی​خاصیت

وجود میوه‌ها و سبزیجات به ظاهر درشتی که فاقد طعم و خاصیت‌های چند دهه پیش خود است، ناشی از استفاده بی‌رویه از کودهای شیمیایی و باقی ماندن ترکیبات آنها در محصولات است.

میزان مصرف کود شیمیایی در ایران به رقم بی‌سابقه 4 میلیون تن در سال رسیده است. این در حالی است که میزان مصرف این ماده در جهان به کمترین میزان رسیده است. کارشناسان وجود یارانه 900 میلیارد تومانی را دلیل افزایش مصرف کود شیمیایی در ایران می‌دانند. آنها معتقدند با صرف 20 درصد مبلغ این یارانه و ایجاد کارخانه‌های تولید کود کمپوست و آزمایشگاه‌های متعدد خاک و افزایش نظارت و کیفیت مدیریت می‌توان مصرف کود شیمیایی را به حداقل رساند و جامعه و محیط زیست را از تبعات جبران ناپذیر این ماده شیمیایی مصون داشت.

مصرف کود شیمیایی در ایران
فقیر بودن خاک در اکثر مناطق ایران از نظر مواد آلی ریز مغذی سبب شده ساختمان خاک شرایط مناسبی برای رشد ریشه نداشته و افت عملکرد را به دنبال داشته باشد.
به همین دلیل وزارت کشاورزی در سال 1325 خورشیدی 11 تن کود شیمیایی وارد کشور کرد.

در سال‌های اواخر دهه 30 و ابتدای دهه 40 این وزارتخانه با تشویق کشاورزان به مصرف کود شیمیایی ورود و استفاده از این کود را معمول کرد.

دکتر سیدغلام رضا میرکی، مدیر محیط زیست و توسعه پایدار کشاورزی جهاد کشاورزی به «خبر» می‌گوید: وزارت کشاورزی در اوایل دهه چهل به کشاورزان تأکید می‌کرد از کود شیمیایی که به دو رنگ سیاه و سفید بود استفاده کنند. چون این وزارتخانه معتقد بود با این روش تولید افزایش و درآمد کشاورزان رشد می‌یابد و به فقرزدایی کمک می‌کند.

در آن سال‌ها توازن نسبی بین مصرف کود‌های شیمیایی و آلی برقرار بود اما در 25 سال گذشته افزایش مصرف سالانه کودهای ازت و فسفات در طول دهه 60 و 70 بیش از 10 درصد بوده است و در عوض مصرف کودهای پتاسی، مواد آلی و کودهای کامل (کودهای محتوی عناصر ریز مغذی) تقریباً به بوته فراموشی سپرده شده است.

به طوری که در سال جاری میزان مصرف کودهای شیمیایی در کشور با توجه به رایانه مستقیم 900 میلیارد تومانی دولت به 4 میلیون و دویست هزار تن رسیده است.
این در حالی است که در قانون پنج‌ساله چهارم دولت یک بند درباره بهینه شدن مصرف کود شیمیایی وجود دارد.

دکتر سیدغلام رضا میرکی، مدیر محیط زیست و توسعه پایدار کشاورزی جهاد کشاورزی می‌گوید: به استناد این قانون باید آیین​نامه اجرایی منتشر و مصوب شود. اما علیرغم گذشت چهار سال از برنامه پنجم هنوز این آیین‌نامه ابلاغ نشده و به تصویب نهایی نرسیده است.

مصرف کود شیمیایی در جهان
در نیمه دوم قرن بیستم که توسعه مصرف کودهای شیمیایی موجب افزایش عملکرد محصولات کشاورزی شد، همزمان با این افزایش عملکرد، مشکلات ناشی از مصرف کودهای شیمیایی نیز افزایش یافت.
در سال 1950 مصرف کودهای شیمیایی در جهان به 14 میلیون تن رسید اما در سال 2000 این مقدار به 141 میلیون تن افزایش یافت. در این مرحله در بعضی از کشورها، کشاورزان دریافتند که استفاده بیش از اندازه کود موجب اشکال در جذب مواد مغذی می‌شود.

تا اینکه بعدها - از سال 2000 تاکنون - مصرف کود شیمیایی در ایالات متحده آمریکا، اروپای غربی، ژاپن و حتی کشور چین به سطح ثابتی رسید اما هنوز مصرف کود شیمیایی در شبه‌ قاره هند و آمریکای لاتین، سودآوری مناسبی دارد.
اگر چه افزایش مصرف کود شیمیایی موجب شد تولید غله جهان از سال 1950 تا سال 2000 به بیش از 3 برابر افزایش یابد، متأسفانه امروزه دیگر از آن به عنوان معجزه تولید یاد نمی‌شود. چون اگر مصرف آن بیش از نیاز خاک باشد طبعاً مواد مغذی اضافی از طریق آب‌های مازاد بر نیاز به سفره‌های آبی زیرزمینی و یا رودخانه‌ها و درنهایت به دریاها می‌ریزند.

در اروپای غربی تجمع کودهای نیترات در آب‌های زیرزمینی موجب شد اتحادیه اروپا مقرراتی را برای محدود کردن مصرف کودهای شیمیایی وضع کند. در کشور دانمارک کشاورزان موظف شدند برای کاربرد کودهای ازت گزارش سالانه به منظور ایجاد موازنه بین میزان درخواستی و میزان نیاز محصولات کشاورزی به دولت ارائه کنند.

صنعت کود آمریکا هم از دهه 1960 تاکنون برای جلوگیری از مصرف بی‌رویه کود و ممانعت از بروز تبعات بعدی آن تعامل سازنده‌ای را با کشاورزان برقرار کرده است. فشار آژانس حفاظت از محیط زیست آمریکا از دهه 1990 بدین سو نیز این صنعت را به سوی استفاده از فناوری‌های جدید سوق داده است.

تکمیل فناوری ماهواره‌ای و نصب تجهیزات مرتبط با آن بر روی تراکتور‌ها به کشاورزان آمریکایی اجازه می‌دهد تا سطح کود شیمیایی مورد استفاده خود را بر اساس شرایط و مرغوبیت خاک زمین خود تنظیم کنند.

رینو ماداله نا، عضو مؤسسه کود واشنگتن می‌گوید: مصرف بیشتر کود لزوماً به تولید محصول بیشتر نخواهد انجامید. کشاورزان دریافته‌اند که برای تقلیل هزینه‌های خود باید از مصرف بی‌رویه کود پرهیز کنند.

مصرف کود شیمیایی و تبعات زیست محیطی
در بخش کشاورزی، هنگامی که بخواهیم از زمین زیر کشت استفاده بیش از حد کنیم باید از کود‌های شیمیایی و حیوانی استفاده کنیم.
در ایران به دلیل عدم مدیریت صحیح و نبود قانون مدون درباره حفاظت خاک، استفاده بیش از حد از کودهای شیمیایی، ضربات جبران ناپذیری به محیط زیست وارد می‌کند.

دکتر سیدغلامرضا میرکی می‌گوید: یکی از ترکیبات عمده کود‌های شیمیایی نیترات‌ها هستند. این ترکیبات در آب کاملاً حل می‌شوند و به محیط‌های آبی راه پیدا می‌کنند. با ورود این ترکیبات به محیط‌های آبی تمرکز این مواد بالا می‌رود و سبب ساز مشکلات بسیار زیادی می‌شود.

مدیر محیط زیست و توسعه کشاورزی جهاد کشاورزی می‌گوید: رشد فیتو پلانگتون‌ها و افزایش رقابت غذایی در رودخانه‌ها، از بین رفتن اکسیژن محلول در آب و به وجود آمدن حالت خفگی برای موجودات داخل آب از معضلات ورود عناصر کود شیمیایی به محیط‌های آبی است.

دکتر میرکی با اشاره به این که حضور کشند قرمز در آب‌های جنوب کشور نشان از وجود عناصر کود شیمیایی دارد، می‌گوید: یکی از دلایل کوچک رشد کشند قرمز در آب‌های جنوب کشور وجود عناصر تشکیل‌دهنده کود‌های شیمیایی است. این عناصر الزاماً از فرآیند کشاورزی نیامده و می‌تواند از فاضلاب انسانی یا از پساب پرورش ماهی و میگو باشد.

دکتر ذوالفقاری، متخصص محیط زیست، از آلودگی خاک به دلیل استفاده از کود‌های شیمیایی می‌گوید: کود شیمیایی ابتدا غلظت یون‌های خاک را تغییر می‌دهد. با این تغییر در رشد گیاه اختلال ایجاد می‌شود. سپس سبب ساز تغییر قدرت هیدروژنی آب (PH) و در انتها با افزایش میزان مواد مغذی مانند روی، منگنز و. . . باعث مسمومیت خاک می‌شود.

مصرف کود شیمیایی و بدن انسان
در بسیاری از نقاط جهان برای استفاده از کودهای شیمیایی در صنعت کشاورزی استانداردهای دقیق و روشنی طراحی شده است. عناصر تشکیل‌دهنده این نوع کودها به دقت اندازه‌گیری می‌شود تا از ورود مقادیر غیرمجاز این عناصر به محصولات و به تبع آن بدن انسان جلوگیری شود. متأسفانه در ایران استانداردی درباره کود شیمیایی تعریف نشده است. به همین دلیل کودهای شیمیایی نازل بدون کنترل کیفیت در مزارع استفاده می‌شود.

دکتر محمد جعفر ملکوتی، خاک شناس و استاد دانشگاه تربیت مدرس، می‌گوید: وجود میوه‌ها و سبزیجات به ظاهر درشتی که فاقد طعم و خاصیت‌های چند دهه پیش خود است، ناشی از استفاده بی‌رویه از کودهای شیمیایی و باقی ماندن ترکیبات آنها در محصولات است.

محمدجعفر ملکوتی، برنده مقام نخست کشاورزی آکادمی علوم جهان سوم و متخصص کود می‌گوید: متأسفانه در کشور ما میزان مصرف کود در بخش کشاورزی بسیار بالا و سالانه حدود ٥/٤ میلیون تن است که ٨٧ درصد آن را کودهای اوره - فسفره تشکیل می‌دهد؛ استفاده زیاد از این کودها به دلیل داشتن کادمیوم و نیترات، باعث سرطان‌زایی می‌شود. به عنوان نمونه غلظت نیترات در سیب زمینی و پیاز باید ٥٠ میلی​گرم در هر کیلوگرم وزن تازه ( وزن محصول بلافاصله پس از برداشت) باشد ولی متأسفانه میزان کادمیوم و نیترات در اغلب اوقات بسیار بیشتر از سطح استاندارد است.

استاد دانشگاه تربیت مدرس دلیل طعم نامناسب بعضی میوه‌ها و سبزیجات را باقی ماندن سموم و کودهای شیمیایی در آن عنوان می‌کند و می‌گوید: با افزایش مصرف این سموم و کودها، آنتی​اکسیدان‌های میوه‌ها و سبزیجات کاهش می‌یابد، از این رو محصولات کشاورزی بدون طعم و خاصیت می‌شود. به عنوان مثال هنگامی که سیبی را گاز می‌زنید، به سرعت کدر می‌شود یا خیار دیگر طعم واقعی و قدیمی خود را ندارد، چون به ویژه در خصوص خیارهای گلخانه‌ای که از سموم دفع آفات استفاده می‌کنند، باید ٢١ روز بگذرد تا اثر سم از بین برود ولی کشاورزان برای این که خیارهای کوچک را وارد بازار کنند تنها ٩ روز پس از سم پاشی آنها را می‌چینند.

دکتر ذوالفقاری با اشاره به نفوذ عنصر نیترات کود شیمیایی به تالاب‌ها، رودخانه‌ها و سفره‌های آب زیر زمینی می‌گوید: زمانی که غلظت نیترات در آب بالا می‌رود تبدیل به نیتریت می‌شود. نیتریت عنصری سمی است و سبب یک بیماری به نام سندرم آبی در بدن - به خصوص کودکان - می‌شود.

کود شیمیایی، راه حل دوری از آن
در اکثر نقاط جهان استفاده از کود‌های شیمیایی به دلیل عواقب جسمی و زیست محیطی متوقف شده است. اما در ایران به دلیل پرداخت یارانه مستقیم 900 میلیارد تومانی و عدم مدیریت و فرهنگ صحیح میزان مصرف این ماده به 4 میلیون تن رسیده است.

دکتر محمد جعفر ملکوتی می‌گوید: راه نیل به تولید ارگانیک و محصولات سالم از طریق مصرف بهینه کود شیمیایی می‌گذرد.
او می‌افزاید: تا در جامعه مصرف کود را بهینه نکنیم نمی‌توانیم مدعی شویم تولید ارگانیک و سالم داریم. این وقتی معنا پیدا می‌کند که جامعه مصرف کودش متعادل باشد.

دکتر سیدغلامرضا میرکی معتقد است: یارانه مستقیم 900 میلیارد تومانی به کود شیمیایی تعیین‌کننده و جهت‌دهنده استفاده از آن است. چون این کود ارزان به دست کشاورز می‌رسد و او دیگر برای هر تن کود کمپوست 260 هزار تومان پول پرداخت نمی‌کند.

او راه حل را در سرمایه‌گذاری بر کود کمپوست می‌داند: اگر با 20 درصد 900 میلیارد تومان یارانه کود شیمیایی در هر استان 10 کارخانه کود کمپوست ایجاد کنیم و از100 گرم پسماند فساد‌پذیر هر فرد ایرانی در آن استفاده کنیم بعد از پنج سال عملاً به کود شیمیایی نیاز نخواهیم داشت و خطر نشت شیرابه پسماندهای دفع شده از بین خواهد رفت.

دکتر ملکوتی درباره یارانه می‌گوید: یارانه برای تقویت بخش کشاورزی لازم است. 900 میلیارد تومان یارانه می‌دهیم اما بی‌فایده است چون همه محصولات ناسالمند.

او می‌افزاید: دولت باید به کودهای زیستی و آلی و کودهای گوگردی یارانه دهد. همچنین باید آزمایشگاه‌های خاک متعدد در نزدیکی مزارع احداث کند تا میزان بقایای سموم و کودهای شیمیایی در میوه‌ها و سبزیجات و نیز خاک به طور دائم اندازه‌گیری شود. می‌توان با اصلاح کود وغنی کردن خاک به محیط زیست و سلامت جامعه کمک کرد.