زنی که تسلیم عجز خود می‌شود

«سوت پایان» فیلمی است که دغدغه‌های همیشگی نیکی کریمی در باب زنان را بر بستری پر جنب و جوش با چاشنی طنز طرح می‌کند که فی‌نفسه می‌تواند جالب توجه باشد.

پس از «یک شب» و «چند روز بعد» که نگاهی درون‌گرایانه به موقعیت زن در جامعه و بخصوص رابطه عاطفی با مردان داشتند و این مضمون را بر بستری ساکن با حداقل کنش و واکنش و حضور شخصیت‌های مکمل مطرح می‌کردند، این بار قهرمان زن از وجه بیرونی کنشمندتر، اما همچنان عاجز از ایجاد تغییر در شرایط و محیط اطرافش است. 

سحر یک مستندساز است که رابطه نسبتاً متعادلی با شوهر فیلمسازش دارد، مردی که همچون بسیاری به فشار شرایط تن داده و از تله‌فیلم تا کلیپ موسیقی در کارنامه دارد. مردی که شخصیت‌پردازی متعادل و باورپذیر دارد و این وجه می‌تواند در فیلمی از کریمی برجسته شود. 

چراکه نه مثل مردان فیلم «یک شب» به چوب دروغگویی و دغل‌بازی و روان‌پریشی رانده می‌شود نه مثل مرد «چند روز بعد» منفعل و ساکن و حتی بدون حضور فیزیکی است. 

در «سوت پایان» شوهر سحر مردی است که در عین یدک کشیدن خودخواهی‌های خاص مردانه که در موافقت نکردن نهایی او با فروش خانه برجسته می‌شود، این درک متقابل را دارد که در لحظه شرایط روحی همسرش را بفهمد و به خاطر تنها نگذاشتن او در شرایطی که به بن‌بست رسیده، از اعتبار و کارش بگذرد. 

علاوه بر متعادل شدن نگاه کریمی به شخصیت‌های مرد، او در این فیلم محوریت را به یک درام بیرونی از وجه ظاهری و حتی مضمون انتخابی داده یعنی تلاش برای رضایت گرفتن از اولیای دم و نجات دادن یک زن متهم به قتل از چوبه دار. 

هرچقدر «چند روز بعد» - که هنوز هم بهترین فیلم او محسوب می‌شود - یک فروپاشی درونی را بر بستری به ظاهر بدون کنش در شخصیت شهرزاد به تصویر می‌کشید که بدون فشار و تهدید بیرونی و عینی، باید بین ماندن و رفتن یکی را انتخاب می‌کرد، شخصیت سحر مسیر این فروپاشی را به شکلی بیرونی و آن هم از بازتاب شرایط زنان اطرافش در جامعه طی می‌کند. در واقع او در طی این مسیر است که به جایگاه و موقعیت تغییرناپذیر زن در جامعه (مادر و دختر) و زن در خانه و خانواده (خودش) پی می‌برد که تسلیم شدن به شرایط است. 

هر چند پرداختن به چنین دغدغه‌ای بر دو بستر مختلف می‌تواند ابعادی تازه به نگاه کریمی بدهد اما باید دید «سوت پایان» تا چه حد توانسته این فروپاشی بیرونی و رسیدن سحر به بن بست ناتوانی در تغییر دادن شرایط اطرافش را به جهت تصویری باورپذیر کند. 

واقعیت این است که فیلم مسیر رسیدن قهرمان زن به این عجز و پذیرفتن آن را بر مسیری پرتنش و کنش صرفاً از وجه بیرونی به تصویر کشیده است. فیلم انباشته از نماهای حرکتی و رفت و آمدهای مداوم در جستجوهای سحر است که در لحظاتی به مستند، طنز و ملودرام هم پهلو می‌زند، اما این مجموعه در کنار هم نه به یکدستی در نوع نگاه رسیده و نه می‌تواند همذات‌پنداری و همراهی مخاطب را در عمق موقعیت جذب کند. 

به همین جهت است که آخرین تلاش دختر برای رضایت گرفتن از اولیای دم مقابل در زندان، تأثیرگذاری متناسب با عمق این فاجعه ندارد و صحنه‌ای که قرار است مهر تأیید را بر اعدام مادر پشت دیوارهای زندان بزند، محدود شده به سکوت شوک‌زده دختر که به افرادی که شاهد اعدام مادرش بوده‌اند، فقط نگاه می‌کند. نه این سکوت دنیای ناگفته‌ها را بازگو می‌کند نه آن فرافکنی ساعتی قبل.

54