از «ادوار ایقاعی» دوران قدیم تا کنترپوان «ریتم صلح» امروز

علم تالیف به صوت و چگونگی تولید آن و مشخصه های صوت ،چون زیری و بمی ،ابعاد موسیقایی ،شدت صوت و ...اشاره دارد و علم ایقاع به شناسایی اوزان موسیقی و قوانین و اصول حاکم بر نقرات(ضرب ها) ،سکوت ها و ادوار می پردازد که معادل امروزی آن  همان ریتم است.
ریتم، امروزه برای توضیح روش هایی استفاده می شود که آهنگساز بر اساس آنها صداهای موسیقایی را دسته بندی می کند و در یک قطعه موسیقی، الگوی تکرار شونده ای از ضرب ها ایجاد می شود که ضربان مستمر و تپش قلب اثر موسیقی خواهد شد.

فارابی در کتاب "الموسیقی الکبیر" خود ایقاع را اینگونه تعریف می کند ؛"اندازه گیری زمان نقرات در یک محدوده زمانی با مقادیر و نسبت های معین که بر روی نغمات انتقال یابد "و نزدیک به همین توضیح اما کامل تر را در تعاریف دیگر موسیقی دان های قدیم از جمله صفی الدین ارموی ، بنیانگذار مکتب منتظمیه  میتوان دید؛" مجموعه نقراتی که بین آنها زمان هایی با مقدار محدود وجود داشته و آن شامل دورهایی است که مقدار آنها مبتنی بر حالات مخصوص است"

در آن دوران،  موسیقی دان ها برای تعیین وزن موسیقی از اتانین (تقطیع اوزان از دو حرف ت و ن و ترکیب های آنها  )استفاده می کردند و ارکان ایقاعی را با حروف سیاق و سپس با نشانه های ابجدی مشخص می کردند که امروزه با عناوین و مقادیر نت گرد ، سفید ،سیاه، چنگ و...بیان می شود اما در قدیم ،امتداد را به زمان بین ضرب ها میداده اند وبه نظر می آید شیوه نت نویسی مستقل ریتم در قدیم،  ساختار و نظام پیچیده ای داشته است و به عقیده روح اله خالقی: "نشان دادن وزن های قدیم با سبک نت نویسی امروز ممکن نیست" و برای نت نگاری نغمه ها هم حروف ابجد را به کار می بردند و کامل ترین نغمه نگاری موسیقی قدیم ایرانی را در کتاب "الادوار" صفی الدین ارموی میتوان یافت که بعد از او تمام موسیقی دان های ایران و سایر کشورهای اسلامی از آن شیوه پیروی نمودند.

و مولانا که با اوزان افاعیل در شعر و اتانین در موسیقی آشناست می گوید:

چو چنگم لیک اگر خواهی که دانی وقت  ساز من
غنیمت دان آن دم را که در تن تن تنن باشم

از دیر باز تا کنون برای درک و دریافت مفهوم و معنای درست موسیقی و ثبت آن  ابداعات فراوانی صورت گرفته و نت نگاری به تدریج به تکامل رسیده تا به فرم کنونی و رایج امروزی اش رسیده است.در دوران قاجار موزیسینی فرانسوی به نام "آلفرد لومر" معروف به "مسیو لومر" رهبر گروه موزیک نظام ، موسیقی ایران را وارد فصل جدیدی می نماید.او تعدادی از آهنگ های ایرانی را در دستگاه های ماهور، چهارگاه ، همایون و ...نت نگاری نمود و در ادامه  به همت " علینقی وزیری" دانش آموخته مدارس عالی موسیقی پاریس وبرلین موزیسین های ایرانی با نظام نت نگاری غربی آشنا شدند.

نخستین بار، ابوالحسن صبا که نت نگاری را از وزیری آموخته  بود برای ساز کوبه ای تنبک از نت استفاده نمود و اولین کتاب آموزشی تنبک ازنوازندگی های  پدر تنبک نوازی ایران ، "حسین تهرانی" با همکاری تعدادی از موزیسین های مطرح و سرشناس از جمله هوشنگ ظریف، مصطفی کمال پورتراب ، فرهاد فخرالدینی وبه کوشش حسین دهلوی تالیف گردید و در ادامه کتاب های دیگر آموزش تنبک ازاساتید تنبک نوازی چون : بهمن رجبی، محمد اسماعیلی ، محمد اخوان  و....به چاپ رسید.در حال حاضر کتاب های فراوانی در زمینه آموزش تنبک نوازی به چاپ رسیده اند والبته  کما بیش بسیاری از آنها روایت تکراری از مطالب و محتوی آموزشی کتاب های  پیش از خود هستند!اما دراین میان کتاب "آموزش تنبک" به روایت فربد یداللهی  در حقیقت روایتی متفاوت و ممتازی از آموزش تنبک می باشد .کتابی موفق که اکنون به چاپ دهم خود رسیده و در هر تجدید  چاپ ،مطالب آموزشی و علمی ویرایش وبه روز گشته است . خلاقیت ویژه و نگرش نوین یداللهی در متد تدریسش کم نظیر است او اعتقادی به تکرار و طولانی نمودن بی مورد دروس ندارد و اتودها و تمرین های کوتاهی که در انتهای پاره ای از درس  های کتابش نوشته شده یکی از ابتکارات جالبی است که هرکدام هدفی خاص را برای بالا بردن سطح نوازندگی دنبال میکند و همچنین در این روش به شکوفایی خلاقیت هنرآموز توجه وتمرکز بسیار شده است که با بسط و گسترش دروس به این مهم میتوان دست یافت و جهت تقویت دو نیمکره مغز از تکنیک ها و فیگورهای مناسبی برای هر دو دست استفاده شده است.

یداللهی در کتاب دوم خود با نام  "لنگار"( نگارش لنگ )دریچه  روشن دیگری رابر نوازندگان تنبک می گشاید ودر مقدمه  این کتاب ضمن تاکید به آموزش اصولی و آکادمیک ساز تنبک به این موضوع اشاره میکند که:"این کتاب پایان را نیست و چاه ریتم عمیق تر از آنست که به کسی ختم شود پس تا آنجا که دانش و تکنیکم اجازه میدهد کاری میکنم که اگر کسی در انتخاب بین ساز پیانو و تنبک مردد ماند از ترس پیچیدگی های ساز تنبک، پیانو را انتخاب کند!...این دیدگاه کسی است که موسیقی را با پیانو آغاز نموده است و در نت نگاری و تدریس تنبک سعی نموده چون نوازندگی در پیانو ،  دو نیم کره مغزرا به درستی به کار گیرد.

 مطالب  آموزشی که در "لنگار"ارائه می شود چنانچه از نام آن پیداست بیشتر حول محور فرم هایی از ریتم های لنگ و همچنین ریتم های دیگر با سطح تکنیک بالاتر می باشد.نگارنده که خود مدرس مفاهیم ریتم و تنبک در دانشگاه است  به انتقال اصولی و صحیح مفاهیم آموزشی ،سخت ، پایبند و متعهد میباشد و تنها کسانی که در آزمون دشوارنوازندگی او موفق شوند گواهی صلاحیت  تدریس کتاب هایش را می یابند. البته همیشه هستند کسانی که در مقابل اندیشه های نو و دانش نوین قرارمیگیرند وایستادگی  میکنند اما این فرزانه ریتم که همواره در هر تجدید چاپ کتاب هایش نقد درست اهالی فن موسیقی را آگاهانه پذیرفته و لحاظ نموده ا زکنار ایرادات و اشکالات تهی از سازندگی و اصلاح ،بی درنگ می گذرد چراکه از بزرگترین معلم خود ،"موسیقی" آموخته است که گاهی باید "ضد ضرب" شد و با سکوت، گذر کرد وزمان هایی  نباید گذاشت "سنکوپ" ،صورت گیرد وضرب های افکار ضعیف، قدرت ضربه های قدم هایش در مسیری که به آن ایمان دارد را بگیرد. به تعبیر حافظ :

"تو اهل فضلی و دانش همین گناهت بس "

 نگاهی به کارنامه هنری چند دهه اخیر فربد یداللهی از تاسیس آکادمی ریتم صلح گرفته تا شناسایی ومعرفی توانایی های منحصربفرد  تنبک و  پیگیری های مستمراو جهت حضور این ساز در جشنواره موسیقی جوان واولین برگزار کننده جشنواره تخصصی "ریتم صلح" در مرداد ۹۷ با  رپرتوار مشخص برای ساز تنبک،تولید  آلبوم های تخصصی از "گفتگوی چپ و راست" حاصل همکاری او با استادش بهمن رجبی  و تک نوازی های او، "خاک"،"آب و باد"، "عطارنامه"به خوانندگی محسن کرامتی ،"بوم " و آلبوم " نفوذ" تا برگزاری کنسرت های متعدد با هنرمندان پیشکسوت،  شرکت در فستیوال های جهانی و کسب مقام برگزیده در جشنواره بین المللی ساز های کوبه ای 2002در تایوان به همراه  بهمن رجبی ، اولین طراح و سازنده سازهای :اودو(کوزه)در ایران ، اودوی دوقلو(فرودو) ، هنگ اودو(کوزه ملودیک) در دنیا با فرکانسهای دقیق موسیقایی که چون ساز پیانو میتوان با این ساز ملودی نواخت و همچنین تالیف کتاب آموزشی" اودو نوازی "،ورود  ساز تنبک بعد از چند دهه  به سایر رشته های نوازندگی آکادمیک در دانشگاه موسیقی از سال آینده (که حاصل پیگیری های و رای زانی های مستمر او با مسئولین و مدیران  دانشگاه های هنر میباشد)همگی در کنار بسیاری دیگر ازاتفاقات نیک و روشن فرهنگی و هنری  نتیجه کوشش و تلاش های خستگی ناپذیر اومی باشد .

یداللهی سال های سال برای ایفای رسالت و وظیفه هنری اش  در قبال فرهنگ ، هنر و هویت ایرانی تلاش نمود و حال که این بار پر بار فرهنگی و هنری را که به مقصد و سرانجام درستی رسانده،  سودای "باز جستن" دیگری را در سر دارد... او مصداق این سخن از نادر ابراهیمی است که میگوید :"من به سرسختانه جستن ،یافتن ،شناختن به کار گرفتن و باز جستن معتقدم "

 این همنورد افق های دور، اکنون  به دوستی انسان ها در جهانی آرام می اندیشد به اینکه هرضرب موسیقایی با هر سازی در هر جای دنیا با هر نژادی حامل پیام دوستی باشد  از این روی خردمندانه میکوشد تا ریتم را با صلح  ،پیوند زند  و "ریتم صلح" این جریان فکری و موسیقایی را ایمان و اعتقاد بپرورد. درختی که اگر تا دیروز نهالی خرد بود  اکنون به یاری او و تمام اهالی فرهنگ و هنر میرود تا سرشاخه هایش را با خورشید و ریشه هایش را با خاکی بی مرز و بی انتها گره بزند به یاد چکامه "نیایش" از "سهراب سپهری" می افتم:

"ما چنگیم هر تار از ما دردی، سودایی

زخمه کن از آرامش نامیرا ، مارا بنواز

باشد که تهی گردم ،آکنده شویم از والا "نت" خاموشی

هر سو مرز، هر سو نام

رشته کن از بی شکلی، گذران از مروارید زمان و مکان

باشد که به هم پیوندد همه چیز، باشد که نماند

مرز، که نماند نام"