خاطراتی از شیخ علی اسلامی؛ چهل سال بنیاد بعثت و ترویج نهج البلاغه

حجت‌الاسلام‌والمسلمین‌محمدتقی رهبر سابقه فعالیت‌های فرهنگی در مقاطع مختلف و از سال‌های اول انقلاب را دارد و اکنون مسئولیت موسسه نهج‌البلاغه در مجموعه بنیاد بعثت را بر عهده دارد و کتاب‌هایی هم درباره نهج‌البلاغه به چاپ رسانده است. وی نسبت فامیلی با مرحوم شیخ علی اسلامی دارد، آقای اسلامی دایی همسرشان بود و به همین دلیل بیش از چهل سال با هم رابطه نزدیک خانوادگی و فرهنگی داشتند که این ارتباط تا همین ایام و لحظه‌های آخر ادامه داشت. چند روز پس از درگذشت مرحوم اسلامی، با حجت‌الاسلام رهبر درباره فعالیت‌های او و موسسه گفت‌وگو داشتیم.

از کی وارد فعالیت‌های فرهنگی و همراهی با حجت‌الاسلام اسلامی شدید؟
من البته از حوزه قم کار فرهنگی را شروع کرده بودم و مدتی در اصفهان، تهران و در چند دانشگاه فعالیت داشتم. رابطه فرهنگی من با آقای اسلامی از زمانی شروع شد که بنیاد بعثت تشکیل شد. حداقل چهل سال می‌شود. در بنیاد بعثت کارهای فراوانی در حوزه ترجمه و تألیف کتاب‌های مذهبی شده است و در این اواخر به نتیجه رسیدیم در موضوع نهج البلاغه هم کار کنیم.

تمرکز فعالیت‌های آقای اسلامی بیشتر در چه موضوعی بود؟
ایشان برای صدور فرهنگ اهل‌بیت(ع) و فرهنگ اصیل اسلام تلاش و اصرار فراوانی داشتند. مثلا ما کتاب زیاد چاپ می‌کنیم ولی نباید همه این آثار برای محدوده کشور خودمان باشد. مخاطبین زیادی در لبنان، هند، پاکستان و افغانستان و کشورهای اسلامی وجود دارند. ایشان کتاب‌های اسلامی را در ده تا بیست زبان ترجمه و منتشر کردند. موضوع این آثار عمدتاً درباره ولایت اهل‌بیت(ع) بود. تمرکز و بیشترین توجه در این حوزه بود.  خوب است بگویم که ایشان یک روحیه امیدوارانه و توکل زیادی داشتند. گاهی با هم صحبت می‌کردیم و می‌گفتند همین که دغدغه این کار را داریم و حرص و جوش می‌خوریم و دلمان برای اینکه چرا این کار نمی‌شود و باید بشود، می سوزد، همین ارزشمند است. با عشق و امیدواری و شوق و نشاط این کارها را می‌کرد. معتقد بود اهل‌بیت(ع) کمک می‌کنند و خالصانه تلاش می‌کرد.

جرقه کاردر مورد نهج البلاغه، در بنیاد از کجا زده شد؟
موسسه نهج‌البلاغه در سال 94 دایر شد و تا این لحظه در دل بنیاد بعثت فعال بوده است. در حقیقت آقای اسلامی معتقد بودند که ما باید برای ترویج نهج البلاغه کار کنیم. البته قبلاً هم کار شده بود و دیگرانی هم کار کرده بودند. مرحوم آقای دشتی و شهید بهشتی و آیت‌الله مکارم شیرازی هم کار کرده بودند، ولی آنچه که اینجا دنبال می‌شود این است که نهج‌البلاغه از کتابخانه وارد زندگی مردم شود. ایشان از من خواستند که این کار را دنبال کنیم و همکاری من با ایشان در رابطه با نهج‌البلاغه از سال 94 شروع شد که امروز بیش از چهار سال از آن می‌گذرد. کتاب‌ها و جزواتی هم تا به حال به عنوان خروجی منتشر شده است. تقریباً استخراج موضوعی انجام شده و بیشتر مطالب کاربردی است؛ چه در زمینه تعلیم و تربیت، چه اقتصاد و معیشت، چه سیاست و مدیریت که مربوط به نحوه حکومت‌داری است. این کتاب‌ها تألیف شده ولی گلایه‌ای از دستگاه‌ها داریم که باید از این حرکت‌ها استقبال کنند. بسیاری از این کتاب‌ها برای مجلس خریداری شد و به نمایندگان داده شد. ولی رویکرد عملی و میدانی وجود ندارد. ما شش محور مهم برای ترویج نهج‌البلاغه تعریف کردیم. یکی حوزه‌های علمیه است . چرا حوزه‌های علمیه ما نباید درس نهج‌البلاغه داشته باشند؟ ‌دانشگاه‌های ما نیز همین‌طور. چرا ما از فرهنگ قرآن و نهج‌البلاغه غفلت کرده‌ایم؟ آقای جرج جرداق می‌گوید من دویست بار این کتاب را خوانده‌ام. آن مسیحی می‌گوید اگر علی(ع) امروز بر منبر کوفه می‌نشست صدها پروفسور و دانشمند مسجد کوفه را پر می‌کردند تا از صحبت‌های امیرالمؤمنین(ع) استفاده کنند. این حرف یک مسیحی است. جمهوری اسلامی چهل سال داعیه‌دار فرهنگ اسلامی است و می‌خواهند حکومت شیعی و حکومت علوی را به دنیا نشان بدهند. چرا حوزه ما نباید نهج‌البلاغه داشته باشد؟ نهج‌البلاغه امروز در حوزه‌های ما تدریس نمی‌شود. درحالی‌که باید درسی مستقل باشد. دانشگاه‌های ما که علوم انسانی را قالبا از غرب گرفته‌اند بازگشتی به قرآن و نهج‌البلاغه و سیره و سیاست اهل‌بیت ندارند. دانشگاه‌ها و حوزه‌ها و مدیریت‌های ما امروز به نهج‌البلاغه احتیاج دارد. اگر مدیران ما کمی با مدیریت امیرالمؤمنین(ع) آشنایی داشتند، چاره ساز می‌شدند. تببین این فرهنگ اجازه نمی‌داد ماجرای دلار و سکه و سوء استفاده‌های تأسف بار بوجود بیاید. ائمه جمعه و جماعات هم مخاطب هستند. ما با امامان مساجد صحبت کرده‌ایم و برخی یک شب برای نهج‌البلاغه و یک شب برای احکام و یک شب برای تفسیر و قرائت در نظر می‌گیرند. همین‌طور در مورد نمازهای جمعه؛ کدام خطابه نماز جمعه کوبنده‌تر و هیجانی‌تر از خطبه‌های امیر المومنین(ع) است. کمابیش چنین کارهایی وجود دارد ولی هیچ کدام به صورت مرتب و ادامه‌دار نیست و نیاز به حرکت بیشتری دارد. ما کم‌کاری کرده‌ایم. فضای مجازی و جوانان و نوجوانان هم همین‌طور مورد غفلت بوده است. این شش بخش یعنی حوزه‌های علمیه، دانشگاه‌ها، مدیریت‌ها، جمعه و جماعات و فضای مجازی هر کدام کارگروهی دارند و مشغول به کار هستند.  آقای اسلامی قبلاً کارهای زیادی کرده بودند، ما هم تالیفاتی داشتیم ولی ایشان در سال 94 به این حوزه ورود جدی کردند. با ایشان نزد مدیریت حوزه علمیه و علمای حوزه و روسای دانشگاه‌ها رفتیم و به شورای انقلاب عالی فرهنگی نامه نوشتیم و نظرات را منعکس کردیم. خوشبختانه مایه امیدواری است که حرکت‌هایی در انقلاب اسلامی و فرهنگ اسلامی شروع شده است. دو هفته پیش در اصفهان همایش بزرگی به نام بازخوانی شخصیت حضرت امیر(ع) به مناسبت چهاردهمین قرن شهادت ایشان به طور باشکوهی برگزار شد. آنجا هم همین حرف‌ها زده شد و گفته شد که باید برای نهج‌البلاغه و امیرالمومنین کار بیشتری بکنیم و حرکت‌های میدانی بیشتری انجام بشود. مرحوم آقای اسلامی تا آخرین روزها دغدغه زیادی برای این موضوع داشتند. امیدواریم بعدی‌ها ادامه دهنده راه ایشان باشند و این حرکت مقدس و مبارک توسعه پیدا کند.

به نظر شما چرا در طول این چهل سال، در حوزه‌های علمیه و دانشگاه‌ها به نهج‌البلاغه توجه چندانی نشده است؟
متاسفانه کم توجهی شده. البته ظاهرا آقای دین‌پرور دانشکده‌ای دارند ولی نمی‌دانم چقدر کار شده. ما از ایشان قدردانی می‌کنیم. ولی با این عنوان که نهج‌البلاغه به صورت درسی رسمی دربیاید و تدریس شود تا به حال نبوده است. امروز معارف علمی، فلسفی و عرفانی نهج‌البلاغه از فلاسفه بزرگ ما نیز بالاتر است. من در درس اسفار خدمت علامه طباطبائی بودم. به یاد دارم که وقتی ادله ملاصدرا را در توحید خالق ذکر کردند بعد به بحث نهج‌البلاغه رسیدند، فرمودند استدلالی که امیرالمومنین(ع) در این آیه بر توحید کرده است از استدلال همه فلاسفه بالاتر است. نه فقط از علامه طباطبایی بلکه ده‌ها مورد از این صحبت‌ها از دیگران وجود دارد.
یک مسیحی می‌گوید بشر امروز به نهج‌البلاغه نیاز دارد. من شنیده‌ام که نهج‌البلاغه در خطبه‌های جمعه مسلمانان چین ترجمه و مطرح شده است. باید به این فرهنگ برگردیم و در مورد رفتار قبلی خود تجدید نظر داشته باشیم. گاهی در خطبه نماز جماعت در مسجد برای چند نفر از مستمعین حرف می‌زنم و حدیثی نقل می‌کنم. می‌گویم امام علی(ع) می‌فرماید لا غِنَی کالعَقلِ، و لا فَقرَ کالجَهلِ، و لا میراثَ کالاَدَب و لا ظَهیرَ کالمُشاوَرَه هیچ بی نیازی مثل عقل نیست و هیچ فقری بالاتر از جهل نیست و هیچ ارثی مثل ادب نیست و هیچ پشتیبانی چون مشورت نخواهد بود. این چهار کلمه در تابلویی در یکی از میادین لندن نصب شده است.
من در خطبه‌های نماز جمعه اصفهان گفتم در تمام دور تا دور این میدان اصفهان که نمادی از تمدن اسلامی است یک روایت از امیرالمؤمنین دیده نمی‌شود ولی در لندن وجود دارد! باید نقد کرد و هشدار داد. البته گاهی خبرهای خوبی به گوش می‌رسد. دیروز یکی از اساتید دانشگاه کرمان می‌گفت در دانشگاه شهید باهنر درس نهج‌البلاغه می‌دهد. در مشهد و سبزوار کسانی هستند که حرکت‌هایی شروع کرده‌اند و در شهرهایی مثل یزد و کرمان و اصفهان فعالیت زیادی وجود دارد. باید از کسانی یاد کنیم که نهج‌البلاغه را وارد جامعه ما کردند. صد ساله پیش نهج‌البلاغه در کتابخانه‌های بزرگان بود. باید از کسانی مثل علامه فیض‌الاسلام یاد کرد که آن شرح را بر نهج‌البلاغه نوشت. باید به حرکت‌ها توسعه داد. این نهضت نباید به این حرکت‌ها محدود شود.
ما بر این قانع نیستیم و عقیده داریم هنوز اول راه است. آقای اسلامی کتاب‌های شهید مطهری و کتاب‌های شهید صدر و علامه طباطبائی را به صورت گسترده‌ای در بسیاری از کشورهای دنیا منتشر کردند. ما 4 سال است که این کار نهج‌البلاغه را شروع کرده‌ایم ولی آقای اسلامی چهل سال در این عرصه کار کرده بودند و تا آخرین روزها تلاش داشتند و در قید مادیات نبودند و زندگی ساده طلبگی داشتند. ایشان در این اواخر در منزل اجاره‌ای زندگی می‌کردند و ماشین و راننده‌ای نداشتند. می‌خواهم بگویم این انسان واقعاً وارسته بود و در قید منافع شخصی نبود. این رفتار می‌تواند برای یک روحانی الگو باشد. همانطور که پدر ایشان مرحوم آیت الله اسلامی بنیانگذار جامعه تعلیمات اسلامی، انقلابی در کشور بوجود آورد. در حقیقت انقلاب فرهنگی کار ایشان بود و در جمهوری اسلامی نتوانستند به اندازه ایشان در حوزه آموزش تعلیمات دینی کاری انجام بدهند. مدارس زیادی با تعلیمات صحیح در زمان رضاخان و پسرش احداث شد. امروز که تمام دستگاه‌ها در دست ماست اما چرا مسئولین  دستگاههای ما در خواب هستند؟ ما می‌خواهیم به دنیا بگوییم نمونه حکومت دینی شیعه یعنی چه! من نمی‌گویم ما در کشور در این عرصه‌ها پیشرفتی نداشتیم ولی ما به امیرالمؤمنین(ع) بدهکاریم. ما به خون شهدا بدهکاریم. به خون کسانی که برای حفظ حریم‌ها و حرم‌ها فداکاری کردند، بدهکاریم. ما به سلیمانی‌ها بدهکاریم. خدا آقای اسلامی را بیامرزد، رفت و آثار خوبی از خود بر جای گذاشت. امیدواریم آیندگان و فرزندان و علاقمندان او ادامه دهنده راه ایشان باشند. 

/6262