به گزارش خبرگزاری خبرآنلاین، علیرضا هادی ایرانی و مرتضی جهانگیری، دو استاد خوشنویسی کشورمان، در حاشیه نمایشگاهی که در گالری گل‌های داودی برپا کرده بودند، پذیرای ما شدند. اگرچه قرار بود میزبان این دو هنرمند در کافه خبر (خبرآنلاین) باشیم، اما به دلیل شرایط کرونایی این روزها، ترجیح داده شد بازدید از این نمایشگاه و برگزاری میزگرد با این دو استاد را، در یک روز انجام دهیم.
نمایشگاه «عاشقانه‌های نستعلیق» در گالری گل‌های داودی که دربردارنده چهل و پنج اثر نستعلیق و شکسته‌نستعلیق از علیرضا هادی ایرانی و مرتضی جهانگیری بود، بهانه گفت‌وگوی ما با این دو هنرمند باسابقه شد تا با آن‌ها درباره وضعیت آموزش خوشنویسی در ایران، رقابت کشورهای اسلامی برای به ثبت رساندن خطوط مختلف به نام خود و بازار این هنر در سطح کشور و جهان صحبت کنیم.
علیرضا هادی ایرانی، متولد ۱۳۳۵ در تبریز است. وی خوشنویسی را از سال‌های دبیرستان و به‌صورت خودآموز فراگرفته و در سال ۱۳۶۰ از انجمن خوشنویسان ایران فارغ‌التحصیل شده است. این استاد خوشنویسی، مهارتی شگرف در اجرای قطعات و آثار گوناگون در خط نستعلیق دارد.
مرتضی جهانگیری، خوشنویس پُرکار و توانمند هر دو سبک نستعلیق و شکسته‌نستعلیق است. او متولد ۱۳۳۹ در تهران بوده و راه خوشنویسی را از سال ۵۵ و به علت علاقه وافر به هنر در پیش گرفته است. این هنرمند، خط شکسته را از استاد یدالله کابلی فرا گرفته و در نستعلیق هم، همراه با علیرضا هادی ایرانی، شاگرد مرحوم فتحعلی واشقانی و سپس استاد امیرخانی بوده است.
خواننده مشروح میزگرد خبرآنلاین با این دو هنرمند خوشنویسی باشید:
نستعلیق را عروس خطوط شمرده‌اند. در آغاز گفت‌وگو، می‌خواهم از ارتباط نستعلیق و شکسته‌نستعلیق با فرهنگ و روحیات ایرانی برایمان بیشتر بگویید.
مرتضی جهانگیری: همان‌طور که می‌دانیم، خط نستعلیق در پیوند شگرفی با فرهنگ ماست؛ اشعار شاعران سنتی و معاصر ما در قالب خط نستعلیق و شکسته‌نستعلیق به جلوه درآمده است. در شعر می‌توان محتوای یک صفحه مفصل را در یک خط خلاصه کرد و این نستعلیق است که زیبایی آن را دوچندان می‌کند. بنابراین نستعلیق، مخاطب را با شعر بیشتر مانوس می‌کند. خط نستعلیق عروس خطوط است و بنابراین ادبیات ما هم وام‌دار آن است.
علی ایرانی: در مورد هنر خوشنویسی، خط نستعلیق در جایگاه خود یکی از زیباترین هنرهای اصیل ایران است و عروس خطوط نام گرفته است. این خط بسیار زیبا در عین حال از همه هنرها دشوارتر است. یک هنرمند با پشتکار، دست‌کم باید ۱۰ سال کار کند تا بتواند به بسندگی، خوشنویسی کند. بزرگان می‌فرمایند: «بر اصحاب صناعت و ارباب بضاعت و صاحبان هوش و خرد، آشکار و هویداست که خط نستعلیق چگونه کاری سخت و یاری خوشگل است.»
خواندن این مطلب‌ها هم پیشنهاد می‌شود:
به‌جای دزدی فرهنگی، همکاری را جایگزین کنید
اعتراض ایران به ترکیه در یونسکو ثبت شد
شما در نیمه مهر، یک نمایشگاه از آثار نستعیلق و شکسته‌نستعیلق خود را در گالری گل‌های داودی به نمایش درآوردید. ولی یک چالشی که هنر خوشنویسی ایران با آن روبرو است، بازار فروش این آثار است که چون دیگر گونه‌های هنری مانند نقاشی، گرافیک و حتی نقاشیخط، گرم و پُر رونق نیست. در حراجی‌های داخلی و خارجی، تابلوهای خوشنویسی، با قیمتی بسیار پایین‌تر از دیگر آثار هنری به‌فروش می‌رسند. چرا خوشنویسی آن‌قدرها که باید، مورد استقبال خریداران آثار هنری قرار نمی‌گیرد. آیا این شرایط طبیعی است یا می‌شود کاری کرد تا ارزش این هنر را هم به جامعه ایرانی و حتی مخاطبان خارجی، بیشتر نشان داد؟
جهانگیری: هنرمندان سنتی بیش از همه چیز، به اصول فنی اثر توجه دارند اما در حراجی‌ها، برای هماهنگ‌کردن آثار با چیدمان منزل و محل کار و... آن اصول نادیده گرفته می‌شود، چون برای عموم ناشناس است. کارهای سنتی معمولا با مرکب مشکی تحریر می‌شوند در حالی که آثار حراجی از رنگ‌های گوناگون بهره می‌برند تا نمای مورد پسندتری به خود بگیرند، این باعث می‌شود که عامه‌پسند نباشند.
ایرانی: تابلوهای حراج با آثار هنرمندان تراز اول بسیار تفاوت دارند. اساتید برجسته کشور، هیچگاه آثار خود را به حراج نمی‌گذارند. درست است که توجه عموم به هنر خوشنویسی کمتر است؛ با این‌که بیشتر متون بر اساس مضامین و سخنان شاعران سنتی و نامدار تحریر می‌شود، ولی از جایی که تفکرات عموم، اقتصادی است، به‌جای یک قطعه شعر ناب، دنبال آثاری کامپیوتری از دیگر حوزه‌ها هستند و توجیه‌شان این است که ارزش مادی آن اثر، بعدها بیشتر می‌شود و برای سرمایه‌گذاری خوب است. اما باید بدانیم که ارزش معنوی هنر خوشنویسی، ارزشمندتر از کارهای صنعتی و کامپیوتری است. امروزه اگر هنرمندی به کشورهای عربی برود، آثارش به‌راحتی به فروش می‌رسد و پول خوبی می‌گیرد؛ بهتر است بدانیم که هنرمندان راستین، عاشق آثار خود و هنرشان هستند و این کار را نمی‌کنند. شاید به همین علت باشد که حتی وقتی در تنگنای مالی قرار می‌گیرند، مشتاق فروش نیستند. آرزو دارم که هنرمندان در ایران ارج بیابند.
تعلیق، نستعلیق و شکسته‌نستعلیق، خاستگاهی کاملا ایرانی دارند. ولی هنرمندان این سرزمین، در درازنای تاریخ، در دیگر خطوط اسلامی هم مثل نسخ، ثلث و ... چیره‌دست بوده‌اند. کم‌کاری فرهنگی ما (رسانه‌ها، مسئولین، اساتید، موسسات فرهنگی و مدیران) در معرفی میراث خوشنویسان ایران در خط‌های گوناگون باعث شده نتوانیم جایگاه واقعی خود را در این هنر به جهان بشناسانیم. نظر شما در این‌باره چیست؟
جهانگیری: خوشبختانه بزرگانی مثل استاد امیرخانی و استاد کابلی، تاکنون در خارج از کشور نمایشگاه‌های زیادی برگزار کرده‌اند و این به شناخته‌شدن نستعلیق کمک کرده است. کم‌کاری‌ها می‌تواند عدم حمایت مادی از هنرمندان این حوزه باشد.
ایرانی: خط نستعلیق، عروس خطوط نام گرفته است. این خط بسیار زیبا، در عین حال از همه هنرها دشوارتر است. یک هنرمند با پشتکار، دست‌کم باید ۱۰ سال کار کند تا بتواند به بسندگی، این خط را خوشنویسی کند
ایرانی: خط نستعلیق مربوط به ایران است و با زبان ما سازگاری دارد. بنابراین می‌توان گفت ارتباطی با دیگر کشورها ندارد. اگرچه کشورهای اسلامی مدعی‌اند، اما نستعلیق در اصل متعلق به ایران است و باید جزو میراث فرهنگی ما ثبت شود تا کشور دیگری پیش‌قدم نشود. اگر کوتاهی نشود، این هنر والا را هیچ کشوری نمی‌تواند به نام خود کند. نستعلیق مال ماست! نه با عربی و نه با ترکی سازگاری خوبی ندارد. برای ثبت آن، باید سریع پیگیری کنیم.
خطوطی که به آن‌ها اسلامی می‌گویند، در ایران، ترکیه، قفقاز، آسیای مرکزی، افغانستان، کشورهای عربی تا شمال آفریقا و شبه قاره هند و... گسترش داشته و دارند. بین این مناطق رقابتی هست که خطوط را به نام خود ثبت کنند. در این زمینه، ترکیه و چند کشور عربی دست به‌کار شده‌اند. اینک ما باید چه کنیم تا عقب نیفتیم و نقش ما در گسترش همه این انواع خطوط نادیده گرفته نشود؟
جهانگیری: گمان نمی‌کنم این کشورها بتوانند خط نستعلیق و شکسته را مصادره کنند؛ این شناسنامه ایرانی‌هاست. مشخص است که این خط توسط استادهای ساکن ایران پا گرفته است. دست‌اندرکاران فرهنگی باید مسئولیت این کار را عهده‌دار شوند.
ایرانی: خطوط اسلامی متعلق به همه کشورهای مسلمان است، البته ترکیه این موضوع را به خود اختصاص می‌دهد. تاریخ نشان می‌دهد ترکیه تا پیش از سده نهم و به قدرت رسیدن دولت عثمانی، سابقه چندانی در این عرصه نداشته است. در حالی که از چند قرن پیش، خوشنویسان ایران در کتابت متون مذهبی و... در اوج کار قرار داشتند. توجه کنیم که شکل اولیه برخی از این خطوط، تعلیق بوده که کاملا مربوط به ایران است و می‌توان بدون دخالت کشورهای دیگر آن را به ثبت جهانی رساند. اگر عقب افتاده‌ایم، ما کم‌کاری کرده‌ایم؛ تا آن‌جا که حتی میرعماد قزوینی که از نام‌آوران خوشنویسی ایران است، در ترکیه، تحت عنوان خوشنویس استانبولی شناخته می‌شود.
واقعیتش این است که ترکیه از هنرمندان خوشنویس حمایت خوبی می‌کند. این هنرمندان در نسخ و ثلث مهارت دارند و قرآن نیز بیشتر با این خطوط تحریر می‌شود؛ اما آن‌ها در نستعلیق حرفی برای گفتن نداشته‌اند ندارند. از زمان صفویه به بعد، توجه ما به نستعلیق بیشتر بوده است و برای همین اعراب و ترک‌ها، خط ثلث و نسخ را پیش گرفته‌اند. بنابراین کار آن‌ها در این دو خط، جایگاه بالاتری دارد.
در اواخر دهه ۶۰ که من هنرجوی سینمای جوان بودم، دفتر انجمن خوشنویسان کنار ما قرار داشت. اگر ما ۲۰ هنرجوی سینما بودیم، انجمن خوشنویسان، بی‌گمان بیش از ۲۰۰ هنرجو داشت که مشق می‌کردند. در دهه ۶۰ و ۷۰، استقبال زیادی از کلاس‌های انجمن خوشنویسان می‌شد و بسیاری از جوان‌ها تشنه یادگیری بودند. ولی امروز این‌طور نیست، علاقه به فراگیری موسیقی، نوازندگی، سینما و نقاشی بیشتر شده و در مقابل، آموختن خوشنویسی، آن شور و اشتیاق و کمیت گذشته را ندارد. علت چیست؟
جهانگیری: دهه ۶۰، برگزاری خیلی از کلاس‌های آموزشی هنر مانند موسیقی یا سینما با محدودیت مواجه بود؛ بنابراین خوشنویسی با استقبال بیشتری دنبال می‌شد. از طرف دیگر، خوشنویسی خیلی زمان‌بر است و دیر نتیجه می‌دهد. برای خوشنویس خوب شدن، باید دست کم ۱۰ تا ۱۵ سال تجربه داشت، چون این هنر دیر به دست می‌آید. برای همین، اشخاصی که واقعا دوست‌دار نستعلیق هستند، دنبال آن می‌افتند. تعداد این دوستان بسیار کم است و گاهی در آغاز راه دل‌سرد می‌شوند.
ایرانی: من موافق نظر شما درباره کم‌شدن هنرجویان خوشنویسی نیستم. در واقع اصلا نمی‌توان گفت که از اواخر دهه ۶۰ به این‌طرف، هنرجویان کمتر شده‌اند. برعکس به نظر من، هنرجویان بیشتر شده‌اند، چون شعبه‌های انجمن خوشنویسان بیشتر شده است و مشتاقان بیشتری سوی این نهاد می‌آیند. این موضوع نشان می‌دهد که انجمن پیشرفت کرده است. اگر عرصه خوشنویسی از حالت مافیایی خود خارج شود، پیشرفت زیادی در زمینه جذب هنرجویان داشته و دارد.
جهانگیری: هنرمندان سنتی بیش از همه چیز، به اصول فنی اثر توجه دارند و چون تابلوهای خوشنویسی با مرکب مشکی تحریر می‌شوند، در بازار هنری و حراجی‌ها، مورد پسند عامه قرار نمی‌گیرند
فارغ‌التحصیلان درجه استادی از دهه ۶۰ و ۷۰ به این‌طرف، بسیار زیادتر شده و به بیش از ۲۰۰ استاد رسیده است. در دوره‌های مختلف که مسئولان گوناگونی در انجمن خوشنویسان وارد شدند، این نهاد به بیراهه رفت. امروزه با مدیریت استاد غلامحسین امیرخانی و استاد براتی، این مسائل در حال پیگیری است. در مجموع پیشرفت خوشنویسی نسبت به هنرهای مذکور که شما گفتید، اگر بیشتر نبوده، کمتر هم نبوده است. امیدوارم تمام رشته‌های هنری در ایران در اوج بدرخشند و هنرمندان بیشتری وارد جامعه شوند.
بخش عمده‌ای از وظیفه خوشنویسی در درازای تاریخ، کتابت و نسخه‌برداری از آثار ادبی، علمی، مذهبی و ... بوده است. امروز با آمدن سیستم‌ها و نرم‌افزارهای مختلف، این کارایی از دست رفته است. خوشنویسی الان باید به کدام سمت حرکت کند تا بتواند به زندگی خود ادامه دهد و فراگیری‌اش را از دست ندهد.
جهانگیری: طبیعی است که امروزه سرعت نرم‌افزارها بیشتر است و کارایی اجتماعی نستعلیق افت کرده است. خوشنویسی زمان‌بر است و سرعت دنیای دیجیتال را ندارد. می‌توان با حمایت از هنرمندان، جوان‌ترها را سوی خوشنویسی سوق داد. به هر حال دنیا و تکنولوژی سرعت بیشتری دارد، بهتر است روی این موضوع تمرکز کنیم که خط یک هنر ملی و سنتی ایران است.
ایرانی: با پیشرفت علم و ابزار نرم‌افزاری، خطوط نستعلیق کمی به سمت کامپیوتری‌شدن پیش رفته، اما این هنر جایگاه خود را حفظ کرده است. نمی‌توان گفت لطمه‌ای به خوشنویسی وارد آمده است، چون کسانی که آگاهی دارند، کار دست را با کار نرم‌افزار مقایسه نمی‌کنند. کارهای کامپیوتری ارزش هنری ندارند و نستعلیق یا شکسته و دیگر خطوط، بالاتر و ارزشمندتر از کار کامپیوتری است. نرم‌افزارها برای امور تجاری و تبلیغاتی مناسب‌اند چون سرعت بیشتری دارند. مرکب سنتی و کاغذ در خوشنویسی، ارزش واقعی نستعلیق است. داریم کسانی که با کامپیوتر نقاشیخط انجام می‌دهند و با ابزاری مثل ایربراش یا قلم، همان طرح‌ها را روی بوم و با نام کار دست تحویل جامعه می‌دهند که ارزشی ندارد.
نمایشگاهی در گالری گل‌های داودی (نیمه مهر) داشتید. استقبال را چطور دیدید، راضی بودید، برای آینده، چه برنامه‌ای خواهید داشت؟
جهانگیری: روز نخست، استقبال خوبی نسبت به گنجایش سالن دیدیم که به علت حضور استادهای انجمن خوشنویسان و دیگر عزیزان هنردوست بود. درخصوص روزهای دیگر نیز نظر مدیریت گالری این بود که نسبت به نمایشگاه‌های تجسمی دیگر استقبال بیشتری روی داده است و این از محبت دوستانی بود که زحمت کشیده و تشریف آورده بودند. من تمایل دارم در آینده نیز در چنین نمایشگاه‌هایی شرکت کنم، چون در این نمایشگاه، ۱۴ تابلو ارائه کرده بودم و در برنامه‌های بعدی، تعداد تابلوی بیشتری به نمایش خواهم گذاشت.
ایرانی: جا دارد از مسئولین نمایشگاه، تشکر ویژه کنم. درخصوص برپایی این نمایشگاه باید بگویم که با توجه به همه‌گیری کرونا که همه دنیا را در بر گرفته و خیلی از مردم از خانه بیرون نمی‌آیند - و کاملا حق دارند - استقبال خوبی انجام گرفت و من بسیار راضی بودم. از همه دوستانی که این هنر برای‌شان به قدری ارزشمند بود که با توجه به خطرات موجود، با رعایت اصول بهداشتی، تشریف آوردند و از آثار بنده و استاد جهانگیری دیدار کردند، تشکر می‌کنم. اگر عمری باقی بود و این ویروس از بین رفت، برنامه‌ای برای چاپ این آثار دارم که در انتشارات مربوطه به نمایش در خواهد آمد.
خواندن این مطلب‌ها هم پیشنهاد می‌شود:
خوشنویسی اسلامی میراث ایرانیان است نه ترکیه!
هنر خوشنویسی به نام ترکیه ثبت جهانی می‌شود؟
۵۷۵۷
نظر شما