اردوغان چه در سر دارد؟

آمریکا ده دور مذاکره با گروه طالبان تا بهمن ماه 1398 انجام داده بود که دولت و مردم افغانستان هیچ اطلاعی از مفاد آن نداشتند. هنگامی که پیش نویس موافقتنامه دوحه آماده شد، زلمی خلیل زاد نماینده ویژه دولت آمریکا در امور افغانستان در سفری به کابل یک نسخه از پیش نویس را در ملاقات خود به رئیس جمهور افغانستان ارائه کرد که مطالعه کند و بعد از مطالعه آن را پس گرفت تا اینکه بعدا متن نهایی پس از امضاء رسانه ای شد و دولت افغانستان هم همانند سایرین از متن نهایی آن مطلع شد. اما گفته شد که موافقتنامه دوحه ضمائم محرمانه نیز داشته که تا کنون کسی از آن اطلاع ندارد و روندی که هم اکنون در افغانستان در جریان است نتیجه اجرای توافقات محرمانه ای است که فقط آمریکا و طالبان از آن اطلاع دارند. نحوه رفتار آمریکا با مردم و دولت افغانستان به گونه ای است که تردیدی باقی نمی گذارد که افغانستان تحت اشغال و حاکمیت دولت آمریکا است و آمریکایی ها هر گونه که بخواهند با این کشور رفتار می کنند.

رجب طیب اردوغان، رییس جمهور ترکیه روز جمعه ۱۸ تیر در اعلامی عمومی گفت: واشنگتن و آنکارا در مورد ابعاد و نحوه حفاظت از فرودگاه کابل توسط نیروهای ترکیه پس از خروج نظامیان آمریکایی از افغانستان به توافق رسیده‌اند. آمریکا در شرایطی که در حال ترک افغانستان و تخلیه پایگاه های نظامی خود در این کشور است برای بعد از خروج خود نیز تصمیم گیری کرده و ترکیه را به عنوان بخشی از نیروهای ناتو برای تامین حفاظت و امنیت فرودگاه کابل در این کشور باقی می گذارد.

طبق اعلام آقای اردوغان، مذاکره مربوط به نحوه حفاظت از فرودگاه کابل بین وزارت دفاع آمریکا و وزارت دفاع ترکیه مورد بحث قرار گرفته و جزییات این توافق و نقش نیروهای ترکیه در تضمین امنیت فرودگاه کابل در جریان سفر یک هیات آمریکایی به آنکارا و گفتگوهای تلفنی وزرای دفاع دو کشور مشخص شد.

مشخص است که در این توافق هیچ اثری از نقش دولت افغانستان و وزارت دفاع افغانستان مشاهده نمی شود. البته پیش از این روسای جمهوری ترکیه و آمریکا در حاشیه اجلاس سران کشورهای عضو ناتو در ماه ژوئن در بروکسل پیرامون این موضوع گفتگو کرده بودند.

بعد از اینکه آمریکا و ترکیه در مورد ابعاد این ماموریت با هم به توافق رسیدند امیر رامین، سفیر افغانستان در ترکیه از تصمیم آمریکا و ترکیه تشکر کرده و گفت که کشورش متعهد به همه حمایت های لازم از موفقیت این برنامه است. علت موافقت سفیر افغانستان با این تصمیم قابل درک است. فرودگاه کابل یگانه راه فرار از افغانستان است و زمامداران حکومت فعلی در افغانستان با درس گرفتن از سرنوشت دکتر نجیب الله نمی خواهند به سرنوشت مشابهی دچار شوند. البته برای سرپوش گذاشتن بر این هدف اصلی یعنی فرار مسئولین کنونی افغانستان گفته شده که باز نگاه داشتن فرودگاه کابل به منظور حمایت از فعالیت های هیات های دیپلماتیک مستقر در افغانستان بعد از تکمیل خروج آمریکا از این کشور است. سابقه حضور ترکیه در حفاظت از امنیت فرودگاه کابل به سال 2013 باز می گردد که این کشور در کنار آمریکا، مجارستان، فرانسه وظیفه تامین امنیت پروازها و فرودگاه کابل را بر عهده داشته است. طبق بر آورد اطلاعاتی آمریکا به دنبال سریالی شدن سقوط شهرستان ها، دولت افغانستان ممکن است شش ماه بعد از خروج ناتو فرو بپاشید و لذا تا آن زمان باید فرودگاه باز نگاه داشته شود.

در واکنش به این تصمیم آمریکا و ترکیه گروه طالبان با هشدار به ترکیه درخصوص حفظ نظامیان خود در کابل، اعلام کرده است، ادامه حضور نیروهای ترکیه در افغانستان، اقدامی تحریک آمیز و ادامه اشغالگری خارجی بوده و حضور نیروهای خارجی در افغانستان تحت هر نام و بهانه‌ای، اقدامی است که با آن مقابله خواهیم کرد.

با این موضع گیری طالبان معلوم می شود که طالبان خود را برای درگیری با نیروهای ترکیه در فرودگاه کابل آماده می کند و قرار نیست که طالبان هیچ ملاحظه ای در این رابطه داشته باشند و لذا نگرانی ها در داخل ترکیه از این ماموریت جدیدی که آمریکا به ترکیه سپرده است آغاز شده است.

اما روزنامه ینی‌شفق به عنوان ارگان حزب عدالت و توسعه ترکیه با ارائه ادّله هایی در اهمیت تامین فرودگاه کابل، این ماموریت جدید ناتو به ترکیه را توجیه می کند. روزنامه ینی شفق این ماموریت جدید را هم فرصت‌ و هم تهدید می داند که بستگی به دامنه اجرای آن خواهد داشت.

توجیه اصلی ادامه ماموریت هیات های دیپلماتیک در کابل این است که در صورت عدم تامین امنیت فرودگاه کابل، این انتظار می‌رود که بعد از استرالیا شمار کشورهایی که به ماموریت دیپلماتیک خود در افغانستان پایان می‌دهند به شدت افزایش پیدا کند. اما نکته اصلی که روزنامه ینی شفق به آن اشاره می کند حکایت از آن دارد که ترکیه با پذیرفتن این ماموریت خطرناک، در صدد توسعه نفوذ خود در منطقه است. این روزنامه ایده حضور ترکیه در افغانستان را در بلند مدت موجب افزایش نفوذ آنکارا در منطقه آسیای مرکزی می داند، زیرا شمال افغانستان دارای مرز مشترک با ازبکستان، ترکمنستان و تاجیکستان است و دروازه‌های آن به قلمرو وسیعی از به اصطلاح جهان ترک گشوده می‌شود. به ویژه اینکه با افتتاح کریدور نخجوان - باکو درپی تحولات قره باغ، اتصال ترکیه با جهان ترک از طریق حضور در افغانستان تقویت خواهد شد. ترکیه با درک نقش آینده پاکستان در تحولات افغانستان نیم نگاهی هم به روابط استراتژیک خود با پاکستان دارد که با حضور ترکیه در افغانستان احتمالاً منجر به تقویت بیشتر همکاری با پاکستان در بسیاری از زمینه‌ها می‌شود. 

احزاب مخالف جمهوریخواه خلق و حزب نیک در مخالفت با ادامه حضور نظامی ترکیه در افغانستان به این مساله ورود کردند. "اونال چویک اوز" معاون حزب جمهوری خلق بزرگترین حزب مخالف ترکیه در ارزیابی عدم خروج نیروهای ارتش ترکیه از افغانستان، اظهارداشت:" تأمین امنیت فرودگاه کابل چیزی جز به آتش انداختن سربازان ترک نخواهد بود. ما پذیرش چنین مأموریتی توسط ترکیه را به صلاح نمی دانیم. به عنوان حزب جمهوری خلق نمی خواهیم سربازان ما با طالبان روبرو شده، روابط برادری تاریخی ما با مردم افغانستان آسیب دیده و امنیت جانی سربازان ترک به خطر بیافتد. طالبان یک واقعیت در صحنه افغانستان است. رویارویی با طالبان به این شکل، به روابط برادرانه ریشه دار و تاریخی بین ترکیه و افغانستان آسیب وارد خواهد کرد.

چویک اوز در ادامه افزود: پاکستان که ترکیه خواستار پشتیبانی آن است از ارائه این حمایت اجتناب می ورزد. دولت ترکیه می خواهد ادامه حضور نظامیان ترک در افغانستان پس از خروج نیروهای ناتو را به عنوان ادامه مأموریت قبلی ترکیه نشان دهد. این درحالی است که هدف حضور نظامی ترکیه در افغانستان فقط آموزش نیروهای امنیتی افغانستان و کمک و پشتیبانی از آنها بدون حضور نیروهای رزمی بود. دامنه مأموریت ترکیه در افغانستان روشن بوده و مربوط به کمکی است که ناتو در چارچوب قطعنامه های شورای امنیت سازمان ملل متحد انجام داده است. اما ادامه این مأموریت دیگر ضروری نیست.

احزاب نیک و دمکراسی خلق، دوا، سعادت و دیگر احزاب مخالف کوچک نیز با این تصمیم مخالفت کرده اند ولی حزب حرکت ملی که شریک غیررسمی و ائتلافی حزب عدالت و توسعه محسوب می شود، از این تصمیم حمایت کرده است.

خانم زینب گورجانلی مقاله نویس روزنامه دنیا در مقاله ای تحت عنوان "در خاورمیانه یک بازی بدون ترکیه در حال راه اندازی است" نوشت: این روزها در خاورمیانه تحرکات زیادی جریان دارد. ائتلاف ها تجدید می شوند و دشمنان بر سر میزهای آشتی می نشینند. بازدیدها، اجلاس ها و مذاکرات مختلف یکی پس از دیگری در حال انجام است. تنها کشوری که در معادله جدید خاورمیانه که در آن ایران، عربستان سعودی، مصر و حتی اردن برجسته هستند به آن جای داده نشده، ترکیه است.

گورجانلی با اشاره به سفر وزیر دفاع عربستان به واشنگتن، دیدار پادشاه اردن و نخست وزیر عراق با بایدن و مذاکرات بین ایران و عربستان در عراق نوشت: جو بایدن رئیس جمهور آمریکا که در حال تعیین سیاست جدید آمریکا در خاورمیانه می باشد، پیش تر به دفعات نشانه هایی در راستای عدم وارد کردن ترکیه به بازی جدیدی که در منطقه ایجاد خواهد کرد، ارائه نموده است. ترافیک بازدیدهایی که در این هفته و هفته آینده در واشنگتن انجام خواهد شد، به مثابه اثبات قطعی اقدام برای راه اندازی یک بازی بدون ترکیه در خاورمیانه است.

گورجانلی با تحلیل رخدادهای یاد شده نوشت: به طور خلاصه در معادله جدید خاورمیانه تنها نقشی که به ترکیه اختصاص داده شده است، چیزی جز ایجاد مزاحمت برای روس ها و دولت سوریه در ادلب و پاسبانی در فرودگاه کابل در افغانستان که ناتو نیروهای خود را از آنجا خارج می کند، نیست. بدتر از همه اینکه دولت آنکارا، برای ایفای این نقش که فقط می توان به عنوان "نمایش" در خاورمیانه توصیف کرد، به شدت مشتاق است.

سایر رسانه های مخالف دولت ترکیه نیز به کرات مساله تهدید طالبان را مبنی بر اینکه تمامی نیروهایی که در افغانستان بمانند نیروهای اشغالگر تلقی شده و همان رفتاری را با آنها خواهیم کرد که با آمریکا کردیم، بازتاب داده اند و ترکیه را از ماندن در افغانستان برحذر می دارند.

در پی انتقادهای مخالفان دولت ترکیه، رجب طیب اردوغان رییس جمهور ترکیه سعی کرده قدری از دامنه مخالفت ها با طرح موضوع نهایی نبودن نحوه حضور ترکیه در افغانستان بکاهد. وی در آخرین اظهار نظر خود گفته است ترکیه در مورد اینکه حیطه وظایفش چه خواهد بود و در این زمینه چه چیزهایی را می توانیم قبول بکنیم و یا قبول نکنیم تصمیم گیری کرده است. وی محتوای این تصمیم ها را روشن نکرد ولی به ذکر این مساله که مذاکرات ادامه دارد، اکتفا کرده است.

به نظر می رسد اردوغان تلاش فزاینده ای را برای جلوگیری از تحریم‌های آمریکا آغاز کرده و اعلام آمادگی برای ماندن نیروهای نظامی ترکیه در افغانستان نیز در راستای جلب نظر متحدین این کشور خصوصا آمریکا و رساندن این پیغام است که ترکیه خواستار همکاری نزدیکتر با غرب در موضوعات امنیتی می باشد.

آن گونه که از شواهد برمی آید در این مساله نیز همانند سایر موضوعات سیاست داخلی و خارجی ترکیه دچار تشتت آراء می باشد و هر جناحی در ترکیه این مساله را از دیدگاه خود مورد ارزیابی قرار می دهد و ظاهرا ترکیه از تشخیص این که منافع ملی ترکیه چگونه تامین می شود عاجز بوده و برای همین است که نمی داند با ادامه حضور در افغانستان با چه سرنوشتی مواجه خواهد شد.

*کارشناس مسائل بین الملل

310 310