پیرایگی منتقدان

اعلام نتایج مقدماتی داوری دوستان و همکاران‌مان در هیئت داوری انجمن منتقدان و نویسندگان سینمایی در خصوص نامزدهای فیلم های جشنواره بیست و نهم فیلم فجر، نشان از یک دید تخصصی و هنری درست دارد که شکل و شمایلی حرفه‌ای را به این هیئت بخشیده است.

این نتایج به خوبی نشان می‌دهد که منتقدهای واجد بینش و دانش مناسب، تا چه میزان فارغ از جوزدگی‌های پیرامونی و بده بستان‌های غیرسینمایی، درک درستی از مختصات ممتاز آثار سینمایی دارند. قطعا نگارنده خود به عنوان یک منتقد، ممکن است با برخی نام های موجود در این فهرست چندان هم رأی نباشد. کما این که در دوره ی قبلِ داوری این انجمن، که خود عضوی از هیئت داوران بود، نظر فردی‌اش با برآیند نهایی آراء جمعی در پاره‌ای موارد، تفاوت داشت، اما آن چه در این زمینه مهم است، روح کلی حاکم بر فرایند و نتایج داوری است و نه تمرکز خُردنگرانه روی یکی دو اسم و عنوان. اجازه دهید برای پرهیز از کلی‌گویی و مبهم‌نویسی، چند امتیاز مهم را که در آراء داوران امسال به چشم می‌خورد بازگو کنیم.

نخست آن که دوستان منتقد، تحت تأثیر نام‌های بزرگ نبوده‌اند. در سینمای ما و از جمله در همین جشنواره اخیر، اسامی و شخصیت  آدم‌های بزرگی همچون مسعود کیمیایی و داریوش مهرجویی، همواره قابل احترام است و تأثیری که اینان در بهبود و ارتقای کیفی سینمای ایران گذاشته اند، از مسلمات است، اما این واقعیت انکارناپذیر دلیل نمی‌شود که اگر صاحبان این اسامی بزرگ فیلم ضعیف هم بسازند، از فیلم شان تعریف و تمجید به عمل آید. این ضعف بزرگی بود که در داوری هیئت داوران جشنواره بسیار مشهود بود، اما منتقدها نشان دادند که برای‌شان کیفیت اثر مهم است و نه عظمت و ابهت نام سازنده اثر. 

دوم آن که هیئت داوری انجمن، به دنبال کسب رضایت عمومی از طریق توزیع جوایز بین اغلب فیلم‌ها نبوده اند. این آفت بزرگی است که در بسیاری از داوری‌های محافل سینمایی ما جاری است. انگار قرار است به جای ارزیابی بهترین‌ها، به دنبال تألیف قلوب باشیم! این آفت معنای رقابت را از بین می‌برد و مسابقه را تبدیل به این می‌کند که دور هم باشیم و خوش بگذرانیم. دوستان منتقد با برگزیدن‌های مکرر یک سری نام واحد در گزینه‌های خویش ( مثل مورد «جدایی نادر از سیمین» که در زمینه های مختلف اثر درخشانی است)، نشان داده اند که دنبال این جور ادابازی‌های غیرحرفه‌ای و متظاهرانه نبوده اند و سینما برایشان جدی تر از به دست آوردن دل این و آن است.

سوم آن‌که نگاه دوستان مبتنی بر معیارهای تخصصی  است. اگر قرار است بهترین کارگردانی و یا فیلمنامه و یا فیلمبرداری انتخاب شود، تا حد امکان متناسب با شاخصه‌های استاندارد این فنون است. برای همین هم هست که برخلاف نتایج بسیاری از داوری‌های غیر حرفه‌ای مرسوم، عنوان هوش‌ربایی در فهرست مشاهده نمی‌شود. مهم‌تر آن که این نگاه تخصصی شامل برخی عناوین هم که شاید در یک برداشت گذرا از فیلم‌های جشنواره به چشم نیایند، شده است. این را مقایسه کنید با رویه معکوسی که در داوری جشنواره به چشم می‌خورد و در اقدامی به شدت غیرحرفه‌ای و لجبازانه، فیلم مهمی همچون «یه حبه قند» نادیده انگاشته شد.

به این نکته‌ها می‌توان بندهایی دیگر نیز افزود که شاید مهم‌ترین آن دوری داوری دوستان از عناصر غیرسینمایی‌ای همچون تزریق علائق ایدئولوژیک و ...به انتخاب‌های شان بوده است؛ یعنی همان سم مهلکی که درک زیبایی‌شناسانه را نابود می‌سازد و به جایش تقید به شعارها و تابلوهای سیاسی را می‌نشاند. این نشان از پیرایگی و خلوص هنری‌ دارد که لازمه کار هر منتقدی است.  

5858