شتاب گرفتن پژوهشهای تاریخی در عربستان

یکی از زمینه های علمی نسبتا فعال در سعودی ایجاد مراکز پژوهشی تاریخی است. در این زمینه تلاش های زیادی صورت گرفته و مراکز و نشریات متعددی ایجاد و مورد حمایت قرار می گیرد.
سال جاری، چهلمین سال تأسیس مرکز پژوهشی بزرگی در ریاض با نام دارة ملک عبدالعزیز است که مجموعه ای فرهنگی، کتابخانه ای، موزه ای است. این مرکز فعالیت های تاریخی گسترده ای دارد و سالهاست نشریه الداره را که کار آن نشر پژوهش هایی در زمینه تاریخ جزیره العرب است منتشر می کند.
این نشریه از سال 1413 ق تاکنون فعال بوده و تمامی مقالات آن به شکل پی دی اف در سایت آن قابل دسترسی است:
http://aldarahmagazine.com/index.php
این مرکز که زیر نظر امیر سلمان امیر ریاض اداره می شود با حمایت گسترده مالی شاهزاده های سعودی فعالیت کرده و یکی از وظایف اصلی آن تاریخ سازی برای منطقه نجد است. این منطقه که یکی از بدوی ترین مناطق جزیره العرب است به دلیل آن که زادگاه سعودی هاست در حال حاضر محور فعالیت های سیاسی سعودی هاست و لازم است برای آن تاریخ گسترده ای درست شود.
در میان متفکران سعودی مشهور است که دولت تنها از مورخانی حمایت می کند که یا نجدی هستند یا طرح هایی در این زمینه دارند. حتی نگاهی به مقالات مجله الداره نشان می دهد که چه مقدار تحقیقات در باره منطقه نجد و قبایل ساکن آن انجام می شود.
یکی دیگر از نشریات این مرکز که بیست و نهمین شماره آن منتشر شده نشریه التاریخیه است که وظیفه آن نیز باز گسترش همین پژوهش هاست. تمامی شماره های این نشریه روی سایت این مرکز قرار دارد و با آدرس زیر قابل جستجوست.
http://www.darah.org.sa/data/tare29.pdf
به تازگی «دارة‌ ملک عبدالعزیز»‌ اقدام به تأسیس یک شورای عالی برای بررسی تاریخ مکه کرده و اعضای آن را که بیشترشان از دانشگاه ام القری هستند تعیین کرده است. جالب است که یکی از بزرگترین مورخان مکه به نام عاتق بن غیث بلادی که حدود یک سال پیش درگذشت با وجود آن که دهها مجلد کتاب در باره تاریخ مکه داشت در گمنامی بمرد و به هیچ روی مورد حمایت قرار نداشت. آدرس سایت مربوط به تاریخ مکه از این قرار است:
http://www.makkahandmadinahhistorycenter.org/
همان طور که نام آن پیداست این شورای همزمان برای تاریخ مکه و مدینه است. پیش از این مرکز دراسات المدینة المنوره در مدینه فعال بود که آن هم توسط دارة ملک عبدالعزیز مصادره شده و زیر نظر آن قرار گرفته است.
به نظر می رسد داره بر آن است تا تمامی فعالیت های تاریخی را زیر نظر داشته باشد.
گفتنی است که شاهزادگان سعودی حمایت های بی دریغی از این مراکز داشته و مرتب در پی جمع آوری اسناد و مدارک و مخطوطات پراکنده در آن ها هستند. آنان نسخه های فراوانی به کتابخانه این مرکز اهدا می کنند. همچنین شمار زیادی نسخه های خطی از کشورهای دیگر به خصوص افغانستان و پاکستان و هند و آسیای میانه خریداری شده و به این مرکز منتقل می شود.
در داره ملک عبدالعزیز یک موزه تاریخ اسلام نیز هست که در آن سعی شده تاریخ پیدایش اسلام در دوره رسول خدا (ص) با ایجاد فضاهای جغرافیایی مختلف و علائم دیگر بازسازی شود. به طوری که کسی که وارد می شود از ابتدای اسلام را تا ظهور وهابیان در مسیرهای تعیین شده ملاحظه می کند.
امیر سلمان رئیس منطقه ریاض هر ساله جایزه مهمی را برای بهترین آثاری که در باره تاریخ جزیره العرب نوشته شود اختصاص می دهد. سومین جایزه آن در سال جاری اهداء شده و خبر آن در مجله التاریخیه درج شده است. اخیرا جایزه ای هم برای غیر سعودی هایی که در باره جزیره العرب بنویسند اختصاص یافته است.
یکی از ترکهای فعال در این مرکز که در باره اسناد و متون عثمانی در تاریخ جزیره العرب تحقیق می کند شخصی به نام صهیل صابان است که آثار متعددی در این زمینه دارد و عمدتا توسط داره منتشر شده است.
یکی دیگر از طرحهای این مرکز نوشتن دایره المعارف حرمین شریفین است. می دانیم که چند سال قبل زکی یمانی موسوعه حرمین شریفین را آغاز کرد که تاکنون چهار جلد آن چاپ شده است. اما این مرکز به کار او اعتمادی ندارد، زیرا زکی یمانی نه نجدی است و نه تعلق خاطر جدی به وهابیت دارد. بنابرین از دید این مرکز لازم است تا دایره المعارف تازه ای برای حرمین شریفین نوشته شود. این طرح البته در آغاز راه است.
گردآوری اطلاعات مربوط به جزیره العرب و حرمین شریفین از همه کشورها کاری است که یک گروه 190 از همکاران این مرکز در کشورهای مختلف بر عهده گرفته اند. تلاش آنان این است که این اطلاعات را جمع آوری کرده به سعودی بفرستند تا همه دیجیتالی شده و در تحقیقات مورد استفاده قرار گیرد.