چگونه سرهنگ را بگیریم؟

بنجامین رانکل
تاریخ راه های عجیب و غریبی برای تکرار خود پیدا می کند و گاه با سرعتی غیرقابل پیش بینی رخ می دهد. پاناما در سال 1989 را به یاد آورید که امریکایی ها تنها چند ساعت پس از حمله توانستند توان نظامی این کشور را در هم فرو شکنند و از سوی مردم این کشور عنوان آزادی خواه را به خود اختصاص دهند. با این همه شکست در دستگیری مانوئل نوریگا مرد شماره یک آن روزهای پاناما سایه ای از شکست بر این عملیات انداخته بود. در نخستین کنفرانس خبری برگزار شده در واشنگتن خبرنگاران از مسئول امریکایی حاضر در جلسه پرسیدند: آیا می توانیم هیچ گاه عملیات در پاناما را موفقیت آمیز بخوانیم آن هم در شرایطی که هنوز این ژنرال را بازداشت نکرده ایم؟

بیش از یک دهه بعد ، نیروهای ائتلافی امریکا و اروپا دست در دست هم در طول بازه زمانی سه هفته ای بر ارتش عراق پیروز شدند. تقویم ها سال 2003 میلادی را نشان می دادند. اما دلیل این تهاجم که صدام حسین بود فرار را بر قرار ترجیح داده بود. با تمام شادی ناشی از براندازی حکومت بعثی ها باز هم صدای طرفداران صدام در شهرهای سنی نشین به گوش می رسید که فریاد می کشیدند :"رهبر ما همچنان صدام حسین است. صدام قهرمان باز می گردد. "

مرد شماره یک پاناما در کمتر از دو هفته پیدا شد اما صدام حسین توانست هشت ماه نیروهای ائتلافی را به دنبال خود بکشد. در همین بازه زمانی بود که شبه نظامیان اهل تسنن صدها هزار نفر را به کشتن دادند و البته عراق هم به ویرانه ای شبیه شد.

امروز لیبی هم به دیروز عراق شباهت دارد. انقلابیون در قالب نیروهای تحت حاکمیت شورای انتقالی و با حمایت غربی ها به طرابلس حمله کردند اما از مرد شماره یک لیبی یعنی معمر قذافی اندک خبری نبود. رئیس این شورا مصطفی عبدلجلیل روز بیست و چهارم اگوست در این خصوص گفت: این ماجرا تا زمانی که قذافی دستگیر نشده و یا کشته نشود ادامه خواهد داشت. ما نگران خرابکاری هایی هستیم که هنوز از دست وی برمی آید. تا زمانی که وی گوشه زندان نباشد ما از بازگشت وی وحشت خواهیم داشت.

علاوه بر این برداشت های احساسی ؛ دستگیری قذافی برای اجتناب از جنگ داخلی و رسیدن به موفقیتی استراتژیک در لیبی لازم و ضروری است . بر همین اساس است که شورای انتقالی مبلغی بیش از یک میلیون دلار برای فردی تعیین می کند که قذافی را مرده یا زنده تحویل دهد. علاوه بر این هرکدام از نزدیکان قذافی که محل اختفای وی را لو دهند از تمامی گناهانی که در گذشته مرتکب شده اند بخشیده خواهند شد.

طبیعی است که احتمال دستگیری قذافی با سربازان امریکایی ممکن نیست چرا که نه باراک اوباما رئیس جمهوری آمریکا و نه اعضای کنگره مجوز دخالت زمینی نیروهای خود در لیبی را صادر نمی کنند. من در کتابی که در خصوص دستگیری چهره هایی نظیر صدام حسین نوشتم به فاکتورهایی اشاره کردم که می تواند ما را به هدف نزدیک تر کند: میزان تکنولوژی که به کار گرفته می شود، توان نیروهای زمینی ، شرایط جوی ، هوشیاری اطلاعاتی ، نیروهای بومی و کمک های دو جانبه.

پس از این طبقه بندی به چهار نتیجه کاملا عجیب رسیدم: نخست با وجود انکه امریکایی ها همیشه از بهترین تکنولوژی استفاده می کنند اما هیچ گاه نقشی تعیین کننده در دستگیری رهبران متواری نداشته است . دوم انکه قدرت و توان نظامیون از اهمیت کمتری نسبت به همکاری نیروهای بومی با ما برخوردار است. سوم انکه بحث ناحیه و منطقه نمی تواند تاثیر چندانی بر پیروزی و یا شکست در سطح کلان داشته باشد. چهارم انکه مهم تر از بحث تاثیرات منطقه ای میزان کمک های منطقه ای است که از اهمیت فوق العاده ای برخوردار است .

با توجه به این یافته ها می توان نکات زیر را در تعقیب قذافی مد نظر داشت:
1. حمایت های ناتو نمی تواند نقش چندانی در این تعقب و گریز بازی کند. درست است که وزیر دفاع بریتانیا در اخرین سخنان خود ادعا می کند که نیروهای غربی اطلاعات و تجهیزات در اختیار انقلابیون برای دستگیری قذافی قرار می دهند اما نه صدام حسین و نه اسامه بن لادن را جنگنده های بدون سرنشین کشتند و نه صدای انها توسط ابزار اطلاعاتی ضبط شد. این مقام بریتانیایی اندک اشاره ای به گزارش دیلی تلگراف نکرد که در ان تاکید شده بود نیروهای انگلیسی برای کمک به انقلابیون در این کشور مستقر شده اند و تنها به این مساله اشاره کرد که شاید در آینده به حضور نیروهای اروپایی در لیبی برای اموزش ارتش این کشور نیاز شود.

2. درست است که بحث منطقه جغرافیایی در تلاش های برای دستگیری قذافی اهمیت فوق العاده ای دارد اما نمی تواند عاملی تعیین کننده باشد. قذافی می تواند خود را تبدیل به سوزنی در انبار دو میلیون نفری جمعیتی در طرابلس کند. این شیوه برای مرد شماره یک موگادیشو جواب داد اما برای ژنرال پاناما چندان کارساز نبود. علاوه بر این قذافی می تواند در منطقه پرجمعیت جنوب لیبی که بیابانی هم است پنهان شود. اما همین وضعیت در شمال مکزیک هم بود اما مرد شماره یک این منطقه هم بازداشت شد.

آنچه که از تمام این مولفه ها مهم تر است حمایت های بومی است که می تواند قذافی را برای سال ها مخفی نگاه دارد. قذافی نیز درست مانند صدام حسین تمام 42 سال حضور در قدرت را به سرکوب مردم گذرانده و بر همین اساس بخش های اعظم لیبی نمی تواند برای وی امن باشد. البته اگر وی از کانال زیرزمینی استفاده کرده باشد که گفته می شود در زیر محل اقامت وی در باب العزیزیه بوده توانسته خود را به سرت و یا بیابان های جنوبی برساند که مردمانش به وی وفادار هستند. تاریخ نشان داده است که اگر مردی برای بومی ها قهرمان باشد نه هیچ ماهواره ای و نه هیچ سیستم اطلاعاتی نمی تواند رد وی را بگیرد.
شورای انتقالی باید هر چه سریع تر شانس قذافی برای فرار به این قبیل مناطق را کاهش دهد. در نهایت هم می توان منتظر بود که فردی شبیه همان که به صدام حسین خیانت کرد مکان اختفای قذافی را لو دهد.
در بدترین حالت سناریو مفقود ماندن قذافی برای طولانی مدت است که در اینصورت شورای انتقالی باید راهی برای متقاعد کردن قبایل به تن دادن به خواست اکثریت پیدا کند. این شورا باید از رفتارهای خشونت آمیز پرهیز کرده و صبوری پیشه کند تا در نهایت قذافی تنها و بی پناه بماند.

فارغ از سرنوشت قذافی که یا مانند بنیتو موسولینی دیکتاتور ایتالیا توسط مردم خود محاکمه شود و یا مانند اسلوبودان میلووسوچ در مقابل دادگاه لاهه حاضر شود، شورای انتقالی لیبی با چالش های بسیاری برای بازسازی لیبی مواجه است. دستگیری وی پایانی برای کتاب 42 ساله سلطه گری وی است و آغازی برای بازسازی لیبی. حقیقت این است که اگر قذافی همچنان متواری بماند عاملی برای مقاومت کردن انها خواهد شد که احساس می کنند در تقسیم قدرت لیبی بی نصیب مانده اند. این سناریو هر تلاشی برای موفقیت کامل در لیبی را زیر سوال می برد .
فارین پالیسی 26 آگوست/ ترجمه : سارا معصومی
5151