آیت الله موسوی بجنوردی: نیازی به رویت هلال ماه نیست

با شروع و پایان ماه مبارک رمضان هر سال، "رویت هلال ماه نو" تبدیل به معضلی می شود که هر حکومتی یا بزرگان مذهبی هر کشور، جداگانه و بنابر تشخیص خود زمان آن را اعلام کرده و این عید بزرگ گاه فرصتی می شود برای نمایش اختلافات میان مسلمین .

آیت الله موسوی بجنوردی در گفت وگو با جماران در مورد تعیین اول ماه شوال که تبدیل به دغدغه جدی مومنان و حتی بلاتکلیفی آنان می شود; بخصوص آنکه در برخی سالها میان مراجع عظام نیز در تشخیص روز اول شوال اختلاف شده است، تصریح کرد که ثبوت هلال ماه شوال به چند طریق است: طریق اول; اینکه خود انسان به اولیت ماه شوال علم پیدا کند. البته این علم، علمی نیست که بگوییم باید از طریق خاص و معینی حاصل شده باشد یا به اصطلاح طلبگی قطعی نیست که "اخذ فی الموضوع علی نحو الطریقیه" باشد; بلکه نفس قطع و علم به اینکه مثلا فردا اول شوال است برای بنده حجت می شود که فردا دیگر روزه گرفتن حرام است و عید فطر است.

طریق دوم "حکم حاکم" است. یعنی مجتهد جامع الشرایط اگر حکم کند که فردا اول شوال است بر همه لازم است که متابعت کنند. البته این در صورتی است که در بحث هلال ،حکم حاکم را نافذ بدانیم.

طریق سوم; در صورتی است که "بینه عادله اقامه شود" یعنی دو شاهد عادل شهادت بدهند که ماه را دیده اند. البته یک مقدار جای بحث است که در صورت استفاده از این طریق، اگر در آسمان مشکله ای نباشد مثلا هوا ابری نباشد ،غبار نباشد و... و در این حال فقط دو نفر بیایند شهادت بدهند، آیا این شهادت مورد قبول است؟ در روایتی آمده است که "ما رآه واحد، رآه خمسون، ما رآه خمسون رآه الف" یعنی "وقتی که در آسمان مشکله ای نیست، صاف است و هیچ مسئله ای نیست، معقول نیست که همه مردم استهلال بکنند ولی فقط دو نفر ببینند و بقیه مردم شهر ماه را رویت نکنند".

طریق چهارم; "مضی ثلاثین یوما" است که این هم حجت است یعنی از اول ماه رمضان 30 روز گذشته باشد در این صورت روز سی و یکم عید است. و طریق پنجم هم این است که "انسان خودش ماه را ببیند". راه اثبات دیگر هم "شیاع مفید علم" است; یعنی اینکه همه مردم بگویند ماه را دیدند

آیت الله بجنوردی در ادامه با طرح این موضوع که آیا رویت موضوعیت دارد یا طریقیت؟ خاطرنشان کرد که اساسا ماه دو حرکت دارد; یک حرکت انتقالی و یک حرکت وضعی. حرکت انتقالی ماه به این صورت است که در ظرف مدت یک ماه یک مرتبه دور کره زمین می چرخد و در همین حالت چرخش دور کره زمین، یک حرکت وضعی هم دارد که به دور خودش می چرخد. نکته دیگر اینکه یک طرف ماه همیشه به سبب اینکه خورشید به آن می تابد روشن است و طرف دیگرش تاریک است.

حال باید ببینیم اول ماه که اول دوره قمری است کدام است؟ اول ماه قمری به این است که ماه در هنگام چرخش به جایی می رسد که تمام قسمت تاریکش به طرف زمین است که اصطلاحا می گوییم ماه در محاق است; این اوقات، مختلف است; بعضی وقتها 30 ساعت یا حتی 40 ساعت است. لذا وقتی اولین جز» نیر ماه به طرف کره زمین هویدا می شود ابتدای دوره قمری است. این واقعیتی است که قابل انکار نیست و اگر ما بخواهیم بگوییم اول دوره قمری چه وقت است باید بگوییم چه هنگام اولین جز» روشن ماه به طرف کره زمین است.پس ماه در طول یک ماه ، یک دوربه دور زمین می چرخد و با توجه به اینکه همیشه یک طرف آن به سمت خورشید است ویک طرف دیگر خاموش است و با توجه به اینکه در هر روز از ماه، قسمتی ازاین نیمه روشن، از روی زمین دیده می شود،(مثلا در روزهای اول ماه یک هلال از آن را می بینیم و روزهای میانی ماه تمام آن را مشاهده می کنیم و روزهای دیگر قسمت های کوچک تر یا بزرگتری را) می گوییم اول ماه آن لحظه ای است که اولین جز» از آن نیمه نورانی، از محاق در آید و به سمت زمین قرار گیرد.

این استاد حوزه و دانشگاه در ادامه بحث اعلام کرد: ممکن است با دیدن ماه روزه بگیرید و با دیدن ماه شوال از روزه دست بکشید. در اینجا باید بگوییم ابتدا باید این واقعیت را بررسی کنیم و ببینیم که اصلا اول، نصف و ربع برای یک چیزی که یک دوره تکوینی دارد، آیا یک امر تعبدی و قرار دادی است یا یک امر تکوینی؟

آیا اصل خود حرکت ماه امر تکوینی است یا یک امر قراردادی؟ قطعا تکوینی است. پس وقتی که حرکت ماه در افق تکوین است اولش، نصفش، دو ثلثش، این تقسیماتی که می کنیم همه اینها تکوینی است. یعنی این چیزی نیست که بنده با قرارداد درست کنم که مثلا اینجا اول است یا اینجا نصف است. خیر! اولیت در افق تکوین پدید می آید، نصفیت در افق تکوین پدید میآید، تمام این حالات در افق تکوین است.

پس نتیجتا اول دوره قمری که عبارت است از اول ماه، امری تکوینی است و ممتنع الصدق علی کثیرین است، چرا؟ چون واحد شخصی است. واحد شخصی ممتنع الصدق علی کثیرین است، یعنی یک واحد بیشتر ندارد.

با ذکر این معنی که حرکت امر تکوینی و در افق تکوین است، اولیت حرکت نیز امر تکوینی است و این اولیت نیز واحد شخصی بوده که ممتنع الصدق علی کثیرین است. این معنی عبارت است از یک امر تکوینی یعنی اول ماه و اول دوره قمری، امر تکوینی است.
آیت الله بجنوردی در پاسخ به سوال دیگری مبنی براینکه اگر دستگاه محاسباتی درستی وجود داشته باشد به نظر حضرت امام هم قول منجمین حجت است؟ گفت: بله حجت است. علت اینکه در روایات مسئله رویت را بیان کرده اند بدین علت است که آن زمان راهی جز رویت برای کشف" اول ماه" وجود نداشت. شریعت اسلام شریعتی است که به عقیده من تمام احکامش عقلانی است و طبق واقعیت ها بحث می کند به طور صریح می گوییم که رویت موضوعیت ندارد بلکه طریقیت دارد.

وی همچنین درباره این موضوع که حالا اگر منجمین با همین دستگاه ها و محاسبات دقیق مثلا بگویند که ماه در این موقع از زمان به خاطر هم افق بودنش با خورشید، قابل رویت است یا قابلیت رویت ندارد، این طریق بهتر است یا اینکه تولد ماه را ملاک قرار داد؟ تصریح کرد: عرض ما در این است که باید دنبال این برویم و ببینیم که اول ماه کدام است.اساسا اول ماه لحظه تولد ماه است ونه لحظه "قابل رویت " بودن.

وی افزود: بنابراین اول ماه یعنی اول دوره قمری و امر تکوینی است و رویت طریقیت دارد و موضوعیت ندارد.
بجنوردی در مورد رویت ماه اظهار داشت: رویت طریق برای کشف اولیت و کشف تولد ماه است. یعنی طریق است نسبت به او که تولد شده است; یعنی ابتدای دوره قمری که آن را معنا کردیم وگفتیم که هویدا شدن اولین جز» روشن ماه به طرف کره زمین، ابتدای دوره قمری است. این معنای امر تکوینی، در افق تکوین و واحد شخصی است و ممتنع الصدق علی کثیرین است، یعنی دو تا ،سه تا ندارد و یک مرتبه است. این معنا را امروزه با محاسبات دقیق می گویند که چه زمانی اولین جز» نیر و روشن ماه به طرف کره زمین قرار گرفت.

این استاد حوزه و دانشگاه درباره تولد ماه و اینکه تمام ساکنین کره زمین باید آن روز را عید فطر اعلام کنند اینطور پاسخ داد: یک مسئله اینجاست و آن اینکه در روایاتی مثل صحیحه "محمد بن قیس" داریم که از حضرت(ع) سوال می کند و حضرت می فرمایند که "اگر شما هلال را قبل از ظهر دیدی آن روز شوال است و اگر بعد از ظهر دیدی فردا شوال است".

اینجا عرض من باز این است که اینکه امام می گویند"دیدی" یک نکته دقیقی را همراه دارد.توجه کنید که اصلا قبل از ظهر به خاطر نور زیاد خورشید، ماه قابل رویت نیست. و اگر هم بوسیله برخی دستگاه های پیشرفته در روزگار کنونی بتوان ماه را قبل از ظهر دید ، ولی در زمان امام صادق رویت پیش از ظهر تقریبا محال بوده است. نمی خواهم بگویم غیر معقول است، بلکه عادتا محال است که انسان قبل از ظهر اولین جز» نیر ماه را ببیند، چون مثل نخ سفید است که به هیچ وجه قابل رویت نیست. لذا من برداشت می کنم حضرت نظرش به تولد ماه بوده است.

 /6262