آغاز جنگ سرد میان ترکیه و اسراییل

زهرا خدایی

ماجرا از یک کشتی امدادرسان به غزه آغاز شد که با حملۀ خشونت بار نیروهای اسراییل منجر به کشته شدن 9 نفر از سرنشینان این کشتی شد. به رغم اقدام ددمنشانه و غیرقانونی اسراییل در کشتار امدادرسانان، مقامات اسراییل بعد از گذشت یک سال از آن حادثه، حاضر به عذرخواهی از ترکیه نشده اند و بدتر از همه آنکه در گزارش منتشر شده از سوی کمیته بازرسی سازمان ملل، این حق به اسراییل داده شده که از خود دفاع کند که همین مسئله عصبانیت و خشم ترکها را برانگیخت و متعاقب آن سفیر اسراییل از ترکیه اخراج شد. اما به نظر می رسد که ترکها برای تنبیه اسراییل بیش از اینها مصمم هستند که در نهایت به رغم همه خسارات متحمل شده، قراردادهای نظامی خود با اسراییل را به حالت تعلیق درآوردند.

اینکه تبعات تشدید تنش در روابط اسراییل و ترکیه تا چه میزان می تواند برای دو طرف هزینه ساز باشد، مسئله است که خبرنگار خبرآنلاین در گفتگو با تعدادی از کارشناسان و دیپلمات‌ها آن را مورد بررسی قرار داده است که در ذیل آن را می خوانید.

علی اصغر محمدی(کارشناس خاورمیانه)- ترکیه اساساً در دوران اردوغان به طور کلی در سیاست‌های خود تجدید نظر کرد. هرچند این تحول روندی آرام داشت اما در هرحال ترکیه را به سمت سیاست‌های جدیدی سوق داد.

اگر ترکیه امروز را با ترکیه 12 سال پیش مقایسه کنیم، تفاوت‌های آشکاری را می بینیم. از جمله اینکه ترکیه در حال دور شدن از منظومۀ کشورهای تابع آمریکا در کلیۀ سیاست‌های منطقه ای و جهانی خود است. اگر ترکها قصد داشته باشند که به اصالت اسلامی خود توجه کنند و در جهان اسلام نیز جایگاه داشته باشند، دیگر نمی توانند روابط گذشته خود را اسراییل را در همان سطح نگه دارند.

لذا اخراج سفیر اسراییل از ترکیه را باید فصل تازه ای در روابط میان دو کشور و همچنین رابطه ترکیه با کشورهای مسلمان دانست. اما توجه داشته باشیم که اتفاق روز جمعه نه آغاز است و نه پایان بلکه فصل مهمی است که می تواند پیامدهای آن در ابعاد  منطقه ای بسیاری حائز اهمیت باشد.

نکته جالب و قابل توجه اینجاست که ترکیه اولین کشور اسلامی بود که اسراییل را به رسمیت شناخته و با آن ارتباط برقرار کرد و تا پیش از این رابطه میان دو کشور از سطوح بالایی برخوردار بود.به این مسئله توجه داشته باشیم که وقتی رابطه میان دو کشور به اخراج سفیر رسید، این بدان معناست که اخراج سفیر به مراتب مهم تر از حادثه کشتی آزادی است که اینچنین ترکیه را به تحول بنیادین در سیاست هایش واداشته است.

غالبا کمترین سطوح تقلیل رابطه، تنزل مقامات سفارت به کاردار دومی است اما ترکیه این بار با شکستن محدودیت ها، سطح رابطۀ خود با اسراییل را به کاردار سوم تقلیل داده است.نکتۀ مهم دیگر سخنان داوود اوغلو، وزیر خارجه ترکیه است که در کنار همه تدابیر صورت گرفته، تصریح کرد که ترکیه گام های لازم را برای حفاظت آزاد در شرق مدیترانه اتخاذ خواهد کرد. به احتمال قریب به یقین زین پس ترکیه به گشت مستمر در آبهای مدیترانه و حتی در محل وقوع حادثه سال گذشته خواهند پرداخت تا ثابت کنند اسراییل بر مدیترانه سیطره ندارد. به نظر می رسد جنگ سرد جدیدی میان ترکیه و اسراییل در حال وقوع است.

اینکه چرا رژیم صهیونیستی حاضر به عذرخواهی نیست، دلیل آنست که عذرخواهی به معنای پذیرش مسئولیت خونریزی و تجاوز در قبال کشتی آزادی است و قطعا پیامدهای حقوقی زیادی را برای رژیم صهیونیستی به دنبال خواهد داشت.

فرهاد کلینی(کارشناس مسائل استراتژیک)- آنچه که در خصوص رفتار ترکیه در حوزه سیاست خارجی مشاهده می شود اینست که رهبران این کشور سعی دارند، توازنی بین پراگماتیزم و اصول سیاست خارجی خود ایجاد کنند. ترکیه فضای عمومی خاورمیانه و نگاهی که جامعه اسلامی این کشور نسبت به رفتار اسراییل دارد را درک کرده و سعی دارد در این چهارچوب براساس نبض سنجی، دیپلماسی خود را سامان دهد. البته ترکیه همزمان در چهارچوب ناتو، روابط خود با غرب را نیز حفظ کرده است.

اما نوع رابطۀ ترکیه با اسراییل بیش از آنکه معطوف به غرب باشد، معطوف به رفتار اسراییل است و ترکها نیز سعی دارند در این چهارچوب با سیاست مستقل خود در قبال اسراییل، پیش آهنگی خود را در کشورهای منطقه حفظ کنند. در واقع مبدع این پراگماتیزم ترکی، اردوغان بود که طی سالهای اخیر به خوبی ثابت کرد که ترکیه سیاست مستقل و واقع بینانه ای را در مناسبات خود دارد.

اما دراین بین اسراییل فکر می کند که اگر در مقابل خواست ترکیه "بله" بگوید، به مثابه خنجری در گلو خواهد بود که می می تواند عواقب بدتری برای این رژیم به همراه داشته باشد و لذا با عدم پذیرش عذرخواهی می تواند از تبعات حادثه سال گذشته مصون بماند.

حسین رویوران(کارشناس خاورمیانه)- گزارش کمیتۀ ویژۀ سازمان ملل برخلاف قوانین بین المللی و حقوقی اعلام کرد که اسراییل حق بازرسی از کشتی را داشته در حالی که این برخلاف مقررات بین المللی است. این گزارش به اسراییل حق محاصره غزه را داده است که چنین مسئله ای نیز در حقوق بین الملل وجود ندارد و اساسا محاصره این منطقه مغایر با مجموعۀ وسیعی از مقررات بین المللی است. گزارش منتشر شده آنچنان مغرضانه و به دور از واقعیات و قواعد حقوقی منتشر شد که به نظر رسید اسراییلی ها موفق شدند برخی از افراد این گروه را خریداری و تطمیع کنند.

انتشار این گزارش به شدت ترکیه را عصبانی کرد و همانطور که دیدیم اقداماتی را نیز به دنبال داشت. ترکیه منتظر بود که سازمان ملل گزارش خود را اعلام و در نهایت اسراییل را محکوم کند و بدین ترتیب از موضعی بالاتر از اسراییل بخواهد عذرخواهی کند. اما با انتشار گزارش جانبدارانه سازمان ملل که در آن مقررات نادیده گرفته شده بود، ترکیه احساس کرد که امیدبستن به سازمان های بین المللی و گزارشات آنها خیلی به جا نیست و رأساً باید اقدام کند.

اما در اسراییل موضوع عذرخواهی از ترکیه به طور گسترده مورد بررسی و بحث قرار گرفته بود و دو دسته واکنش را در پی داشت. دسته ای طرفدار عذرخواهی بودند، چرا که آن را باعث بهبود روابط با ترکیه می دانستند با توجه به اینکه کشورهای خاورمیانه از جمله سوریه روی ترکیه حساب ویژه ای باز کرده اند. اما گروه دیگری احساس می کنند که اگر از ترکیه عذرخواهی شود، شرایط به زیان اسراییل است. به خصوص آنکه موقعیت اسراییل در منطقه به دلیل موج بیداری رو به نزول است. لذا عذرخواهی اسراییل به ترکیه می تواند جایگاه اسراییل را تضعیف تر کند.اسراییل که پیشتر جزء قدرتهای آمره در خاورمیانه بود، امروز مجبور است از ترکیه و مصر عذرخواهی کند و این می تواند شاخص مهمی در منطقه باشد با این مضمون که اسراییل جایگاه سابق خود را از دست داده و موج مقاومت در منطقه در مقابل اسراییل در حال گسترش است.

اینکه آینده چه تقدیری برای رابطۀ اسراییل و ترکیه رقم بزند به تحولات آتی خاورمیانه بستگی خواهد داشت. در حال حاضر اقدامات ترکیه علیه اسراییل بسیار جدی است. این احتمال وجود دارد آمریکا در آینده به عنوان همپیمان مشترک اسراییل و ترکیه  بتواند کاری انجام دهد و به نوعی روابط را بازسازی کند. لذا نوع رابطه بین این دو به موضع آمریکا و نوع تلاش این کشور بستگی خواهد داشت.51 263