آیا همیشه خبرنگاران مقصرند؟

«روزنامه​نگاری» و «خبرنگاری» در ایران نمی​تواند شغلی دائمی و همیشگی باشد. اغلب دست اندرکاران این حرفه ممکن است روزی  این حرفه را برای همیشه کنار بگذارند و به سراغ شغل بهتری بروند که هم امنیت بیشتری داشته باشد و هم درآمدی بهتر.

البته وقتی از عدم وجود امنیت شغلی در روزنامه نگاری صحبت می​شود، این موضوع صرفا شامل گروه خاصی از خبرنگاران ـ مثلا خبرنگاران حوزه سیاسی ـ نمی​شود بلکه دامنه این مسئله وسیع​تر و شامل حال تمامی بخش​های این حرفه اعم از روزنامه​نگار اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و... است.

در طول پانزده سال فعالیت حرفه ای در این زمینه، دوستان و همکاران زیادی را دیده​ام که بالاخره یک جایی این حرفه را کنار گذاشته​اند و برای ادامه حضور در این عرصه، خیلی زود جذب سازمان​ها، نهادها، شرکت ها، روابط عمومی​ها و... شدند؛ با کارهایی آسان تر و درآمدهایی بهتر. اغلب آنها فعالیت رسانه​ای خود را در فضای مجازی دنبال کردند اما از آن تعریف کلاسیک خبرنگاری و روزنامه​نگاری که همه ما می​دانیم، فاصله گرفتند.

بسیاری از این همکاران و دوستان در پی اختلاف نظر با دبیر گروه یا سردبیر خود از این حرفه کنار کشیدند. همیشه برایم سوال بوده که آیا برخورداری از قدرت «انعطاف پذیری» نمی​تواند بخشی از توانایی​های حرفه​ای یک روزنامه نگار باشد و آیا خروج از رسانه​ای که افراد در آن سابقه طولانی حضور دارند، به صرف اختلاف با سردبیر یا دبیر سرویس امری منطقی است؟ آیا آن رسانه نمی​داند که برای تربیت نیروی خود تا چه اندازه هزینه کرده است؟ شاید هم ایراد از خود این روزنامه​نگاران است که به مرور تنبل شده و انگیزه​های خود برای کار حرفه​ای را از دست داده اند؟

چند روز پیش در مراسمی با شنیدن صحبت​های محمدمهدی فرقانی استاد علوم ارتباطات اجتماعی و روزنامه نگار پیشکسوت این ابهام برایم حل شد. فرقانی در سخنان خود به این مسئله اشاره کرد که «بخشی از نظام سردبیری توانایی تخصصی و حرفه​ای لازم برای هدایت درست زیر مجموعه و آموزش ضمن کار را ندارد». درباره مصداق هایش هم گفت؛ از جمله اینکه اقتضاهای محیط کار را فقط در محیط کار می​شود درک کرد و تا زمانی که سردبیر نتواند آموزش​های ضمن خدمت به نیروهای خود ارائه کند، وضعیت رسانه​ها بهبود نخواهد یافت.

حالا وقتی حرف​های استاد فرقانی را با نمونه های مشابه مقایسه می​کنم، می​بینم بسیاری از همکارانم که در این سال​ها ناخواسته فعالیت روزنامه​نگاری را کنار گذاشتند، نه به دلیل ناتوانی بلکه به دلیل توانایی​های حرفه​ای بالاتر از سردبیران و دبیران خود مجبور به چنین کاری شدند. آنها روزنامه نگارانی بودند که به رسانه​های خود هویت می​دادند، نه روزنامه​نگارانی که از رسانه خود هویت بگیرند. برخی از  آنها علاوه بر روزنامه​نگاری، در عرصه حرفه​ای خود «کارشناس و صاحب نظر» بودند و بارها و بارها در مقام «مصاحبه شونده» اظهار نظرهای آنها درخصوص موضوع خاص آن حوزه خبری، در رسانه​های دیگر جریان​ساز شده بود. به عبارت ساده​تر، آنها به دلیل توانایی ذاتی و پشتکار در این حرفه «قد» کشیده و در مواردی از مسوولان رسانه خود بزرگتر شده بودند و این چیزی نبود که برای نظام سردبیری این رسانه​ها قابل تحمل باشد.

متاسفانه این روزنامه​نگارها امروز جای خود را در نشریات رسمی و قدیمی به افرادی کم تجربه داده​اند که مهمترین ویژگی آنها «اطاعت از سردبیری کم سواد» است. حاصل جمع این دو مسئله نیز چیزی جز «کاهش کیفیت» نیست اما دنیای جدید امکانات بهتری در اختیار خبرنگاران و روزنامه نگاران قدیمی قرار داده و هنوز هم آنها که عشق و علاقه​ای برای حضور در این عرصه دارند، با نوشتن مطلبی در یک وبلاگ یا سایت، حضور در رسانه​های کمتر شناخته شده که توسط مدیران باسواد اداره می​شوند و...، فعالیت و تاثیرگذاری خود را ادامه می​دهند. فعالیتی که گاه ده ها برابر حضور در رسانه های رسمی موثر و جریان ساز است.

5757