توجه رهبر انقلاب به اهمیت مسیر شمال - جنوب

الان در کشورها یک رقابتی به وجود آمده برای اینکه مسیرهای تجارت بین‌المللی را از داخل خودشان [عبور دهند]. این کشور میخواهد از داخل خودش این مسیر را انجام بدهد، آن کشور میخواهد از داخل خودش.ما جای حسّاسی قرار داریم؛ جای ما از لحاظ جغرافیایی خیلی حسّاس است؛ یعنی در این منطقه شاید هیچ کشوری نباشد که یک ‌چنین موقعیّت ممتازی داشته باشد. موقعیّت ما ممتاز است. این مسیر شمال ـ جنوب را [توسعه بدهیم]؛ البتّه مسیرهای دیگر هم هست [مانند] شرق و غرب، [ولی] مهم‌ترینش این است. مسیر شمال ـ جنوب را دنبال کنیم که داوطلب هم دارد؛ از دولتهای خارجی کسانی هم هستند که میتوانند در این زمینه همکاری کنند؛ این را دنبال کنید.»
رهبر معظم انقلاب اسلامی در این فراز از بیانات خود چهار محور اصلی یعنی اهمیت مسیر شمال-جنوب،ممتاز بودن موقعیت ایران،رقابت کشورها در حوزه حمل و نقل وداوطلب شدن برخی از دولت های خارجی برای مشارکت را ذکر کرده اند که می تواند مورد توجه قرار گیرد.
۱-در رابطه با اهمیت این مسیر،در دهه اخیر و بخصوص بعد از جنگ اوکراین و ناامن شدن برخی از مسیرهای مهم ترانزیتی،توجه به مسیرهای جایگزین افزایش یافته و دالان ترانزیتی شمال- جنوب به محوری‌ترین مسیر تبدیل شده است. مهمترین اقدام در این مسیر، احداث خط آهن ۱۶۴ کیلومتری رشت - آستارا است که با تکمیل آن،روسیه و منطقه قفقاز به‌طور مستقیم به خطوط سراسری ریلی در ایران متصل و از این طریق به آب های خلیج فارس و دریای عمان و همچنین به اروپا از مرز ترکیه دسترسی پیدا خواهند کرد.از سوی دیگر با تکمیل پروژه خط آهن زاهدان – چابهار، اهمیت دالان ترانزیتی شمال-جنوب در رشد اقتصادی مناطق جنوبی کشور مضاف می شود.
۲- مسیر شمال-جنوب از این بابت بلحاظ جغرافیایی ممتاز است که مهم‌ترین حلقه تجارت میان جنوب، جنوب شرق آسیا و اروپا بوده و امکان حمل انواع کالا را در کم‌ترین زمان و با حداقل هزینه نسبت به دیگر مسیرهای عبوری دارد. این مسیر در حدفاصل بندر چابهار و بندر عباس و نقطه اتصال دریایی هند به ایران واقع است که به‌رغم سرمایه‌گذاری‌های قابل توجه در بنادری نظیر شهید رجایی در بندرعباس و شهید بهشتی در چابهار؛ به دلیل عدم تکمیل خط آهن رشت-آستارا هنوز به یک شبکه حمل و نقلی درآمد زا تبدیل نشده است. در واقع راه‌اندازی خط آهن رشت- آستارا، از آنجا ضرورت دارد که تکمیل کننده خط حمل و نقل شمال- جنوب و محور برنامه رشد ترانزیتی کشور است.
۳- در ارتباط با رقابت کشورها در حوزه حمل و نقل،به علت وقوع جنگ اوکراین و آینده مبهم آنکشورهایی که درصدد صادرات محمولات تجاری «غیر تحریمی» به روسیه هستند،مسیرهای دیگری غیر از ایران را عرضه می کنند.در همین رابطه، به دلیل تحریم استفاده از بنادر و خطوط ریلی روسیه،کشورهای اروپایی به دنبال مشارکت در ساخت مسیرهای جایگزین بوده و حتی بانک جهانی و دیگر نهادهای مالی بین المللی آماده اعطای وام کلان باشرایط مناسب برای توسعه کریدورهای ترانزیتی میانی تا با ظرفیت بالاتر هستند تا در انتقال کالا از آسیا به اروپا کمک کنند. طبعا هرگونه تاخیر در تکمیل خط آهن رشت-آستارا نقش رقابتی ایران را در حوزه حمل و نقل کاهش می دهد.
۴-در زمینه همکاری دیگر کشورها برای توسعه این مسیر،مهم‌ترین موضوع برای تکمیل خط ریلی رشت- آستارا، تأمین منابع مالی آن است. در سفر آقای رستم قاسمی، وزیر فقید راه و شهرسازی به روسیه «توافقنامه جامع همکاری ریلی بین ایران و روسیه» به امضا رسید که یکی از مفاد مهم آن، تأمین اعتبار و تکمیل مسیر ریلی رشت- آستارا بود. در آخرین دور از مذاکرات حمل و نقلی نیز قرار شد کمیته مشترک ایران- آذربایجان و روسیه تشکیل شود تا در مورد نحوه تکمیل کریدور شمال- جنوب تصمیم‌گیری کند. با توجه به تحریم روسیه و بن‌بست ترانزیتی این کشور حمایت مالی روسیه از تکمیل کریدور شمال- جنوب و مسیر ریلی رشت- آستارا مورد توجه این کشور است.باید تلاش کرد تا در دیدارهای آتی بین تهران و مسکو منابع لازم جهت تکمیل مسیر ریلی رشت- آستارا تأمین گردد. در دولت قبل نیز جمهوری آذربایجان تامین پانصد میلیون دلار برای ساخت ریل رشت- آستارا تضمین کرده بود که این امر می تواند در دولت سیزدهم پیگیری شود.
جمهوری آذربایجان نظر به اهمیت احداث این مسیر،هشت کیلومتر از خط آهن در داخل کشور خود را تا رودخانه مرزی آستاراچای احداث کرده است. اتصال خطوط ریلی ایران، روسیه و جمهوری آذربایجان برای سه کشور دارای مزیت‌ است چرا که هر سه کشور به دنبال مقاوم‌سازی اقتصاد و ایجاد تنوع در حوزه‌های جدید برای درآمدزایی هستند.
۵-در حال حاضر عملیات زیرسازی ۱۰ کیلومتر مسیر از سمت رشت آغاز شده است.در مرحله اول،اتصال خط ریلی از رشت به بندر انزلی به مسافت ۳۵ کیلومترکه بندر کاسپین در دریای خزر را به رشت متصل می کند،دارای اولویت بوده و به دلیل کوتاهی مسافت امکانپذیر است. در این صورت ارتباط ترانزیتی میان بنادر کشورهای حاشیه دریای خزر با بندر کاسپین و رشت برقرار و نوعی حمل ونقل ترکیبی(دریایی-ریلی) میان کشورهای منطقه شکل می گیرد. در عین حال عملیات زیرسازی ۱۶ کیلومتر مسیر از سمت آستارا که آغاز شده نیز می تواند ادامه یابد تا در یک دوره سه ساله اتمام این پروژه مهم صورت پذیرد.
انتظار است وزارت مسکن و شهرسازی با کمک وزارت امورخارجه، این اقدام مهم را به منزله تکمیل آخرین حلقه اتصال کریدور شمال ـ جنوب پیگیری کرده و برای اجرای آن اولویت قائل شوند.