چرا اسراییل به خواست حماس تن داد؟

زهرا خدایی

سرانجام بعد از 5 سال و اندی چانه زنی و مذاکره میان اسراییل و رهبران حماس، رهبران اسراییلی به خواست حماس تن دادند تا در مقابل آزادی 1027 زندانی فلسطینی، گیلاد شالیت، سرباز اسراییلی آزاد شود. انتشار این خبر موج بی سابقه ای از شادی را در میان فلسطینیان نوار غزه و کرانۀ باختری ایجاد کرد. اما اینکه چرا امروز برای چنین تبادلی انتخاب شده، خود جای تأمل دارد. بسیاری از ناظران و کارشناسان تن دادن اسراییل به خواست و مطالبۀ حماس را پیروزی بزرگ دیگری برای جریان مقاومت دانسته و برخی دیگر نیز بر این اعتقادند که نتانیاهو در مقابل فضای منطقه ای متأثر از بیداری اسلامی و همچنین سنگینی مطالبات اجتماعی داخلی چاره ای جز پذیرش خواسته حماس نداشته و در واقع به دنبال مفری برای کاستن از تنش ها بوده است. ابعاد و زوایای آزادی زندانیان فلسطینی را با حسین رویوران، کارشناس خاورمیانه مورد بررسی قرار دادیم که در ذیل آن را می خوانید.
 

چرا اسراییل در نهایت به خواست حماس تن داد؟
حماس 5 سال و نیم پیش گیلاد شالیت را اسیر کرد تا بتواند با این نظامی اسیر صهیونیستی، تعدادی از زندانیان فلسطینی را آزاد کند. این هدف اصلی حماس بود. در این بین اسراییل سعی کرد با انواع فشارها و تهدیدات اعم از محاصره غزه و همچنین در مراحل بعدی جنگ 22 روزه، تشدید اختلافات داخلی و سایر ابزارها، حماس را از این هدف منصرف کند. اسراییل از همۀ این ابزارها استفاده کرد تا بتواند خارج از چهارچوب توافق شالیت را آزاد کند. اما ایستادگی مقاومت اجازۀ تحقق آن را نداد و در نهایت اسراییل به بسیاری از شرایطی که مقاومت مطرح کرده بود، ناگزیر تن داد.
در واقع باید این اقدام را پیروزی بزرگ دیگری برای حماس بدانیم به چند دلیل :
 مقاومت از همان ابتدا اعلام کرده بود که حداقل باید 1000 زندانی فلسطینی آزاد شود و در نهایت اسراییل نیز پذیرفت.
 اسراییل اعلام کرده بود که فقط اسرایی که احکام حبس ابد ندارند را آزاد خواهد کرد اما در این توافق شاهد بودیم که بیش از یک سوم زندانیان آزاد شده، از زندانیان حبس ابدی هستند. و حتی در میان برخی از آنها زندانیانی هستند که 50 بار به آنها حکم حبس ابد خورده است و هم اکنون در حال آزاد شدن هستند.
 اسراییل اعلام کرده بود فقط در مورد زندانیان کرانه باختری و نوار غزه با حماس گفتگو خواهد کرد در حالی که هم اکنون در بین اسرا، زندانیان سرزمین های 1948 که تابعیت اسراییلی دارند و زندانیان قدس- که اسراییل حاضر نبود در مورد آنها گفتگو کند- نیز دیده می شود که در حال آزاد شدن هستند. همه این جزئیات نشان می دهد که مقاومت به موفقیت بزرگی نایل شده که توانسته اراده و حرف اسراییل را بشکند و ارادۀ خود را به کرسی تحقق بنشاند. این پیروزی قابل توجه سیاسی برای حماس و جامعه فلسطینی به شمار می رود.
 

نقش فتح در این آزادسازی چقدر بود؟
فتح در این روند نقشی نداشت. اساسا این الگو، یعنی گرفتن اسیر برای آزادسازی زندانیان، در قاموس ابومازن نیست. او با گفتگو بدنبال آزادسازی فلسطین و اسراست. در حالی که گفتگوها علیرغم اینکه از کنفرانس مادرید در سال 1991 شروع شده تا هم اکنون به نتیجه چندانی نرسیده است. حال آنکه مقاومت در هر گامی که برداشته، ثابت کرده که می تواند یکی از خواسته های خود را به کرسی بنشاند و اسراییل را وادار کند که بخشی از رفتار خود را تغییر دهد. در همین مبادله اسرا بسیاری از شروطی که اسراییل مطرح می کرد، شکسته شد و این نشان می دهد که مقاومت با اراده و ایستادگی می تواند بسیاری از مواضع رژیم صهیونیستی را بشکند و در آن تغییر رفتار ایجاد کند.  در این آزادسازی چندین کشور وساطت کردند از جمله آلمان، ترکیه، مصر و سوریه که بسترهای گفتگوی غیرمستقیم را فراهم کردند و در اولین کنفرانس مطبوعاتی خالد مشعل نیز از این کشورها تشکر شد.
 

این اتفاق می تواند تأثیری بر روند تشکیل دولت فلسطینی که هم اکنون پروسه آن در سازمان ملل در جریان است، داشته باشد؟
خیر. ارتباط مستقیمی نمی تواند داشته باشد. اما به لحاظ معنوی به جامعه فلسطینی در سطح بین المللی پتانسیل و توان میدهد. چرا که مقاومت موفق شد تا پیروزی دیگری را در کارنامۀ خود ثبت کند. این اتفاق میزان امیدواری را در فلسطین بالاتر و میزان ناامیدی در اسراییل را بیشتر می کند. به ویژه اینکه اسراییل باید به نوعی در مقابل مقاومت تمکین کند و این مسئله مهمی است که ممکن است در بحث دولت فلسطینی نیز تأثیراتی داشته باشد.
 

چرا در مقطع فعلی اسراییل حاضر شد به این اقدام تن بدهد؟ آیا اوضاع منطقه تأثیری در این اقدام داشت؟
این پروسه 5 سال و نیم است که در جریان است. در این مدت گاهی گفتگوها ادامه می یافت و گاهی قطع می شد. اینکه چرا الان به نتیجه رسیده و چرا اسراییل به این کار تن داده، به این دلیل است که اسراییل هم اکنون تحت فشار زیادی است. موج بیداری در منطقه و همچنین موج مطالبات مردمی در داخل اسراییل فشارهای زیادی را به دولت وارد آورده است. اسراییلی ها نیز با چادر زدن در خیابان روتچیلد خواهان نوعی عدالت اجتماعی هستند و هم اکنون دولت نتانیاهو به شدت تحت فشار این حرکت های اجتماعی است. این احتمال وجود دارد که نتانیاهو برای تغییر شرایط و همچنین تغییر اولویت ها با آزادسازی شالیت در مقابل اسرای فلسطینی موافقت کرده باشد تا بتواند اعتراضات داخلی را تحت الشعاع قرار داده و به نوعی آن را مدیریت کند. 26349