میانجی ای که خود آتش افروزی می کند

زهرا خدایی

 
آخرین نشست سران اتحادیۀ عرب هفتۀ پیش در حالی به کار خود پایان داد که نتوانست در نقش یک میانجی بی طرف در حل بحران سوریه ایفای نقش کند. هرچند که توقف درگیری ها در سوریه به خواست و مطالبۀ همگانی تبدیل شده، اما به نظر می رسد رویکرد این اتحادیه نیز بیش از آنکه بیطرفانه و ناظر بر واقعیات موجود در سوریه باشد، متأثر از بازیگری و مدیریت دو کشور قدرتمند در رأس آن یعنی عربستان و قطر است. از این رو به اعتقاد برخی از ناظران، میانجی گری مغرضانۀ اتحادیه عرب در حل بحران سوریه، جایی برای امیدوار بودن به حل معضل سوریه باقی نمی گذارد. محمدعلی مهتدی، نمایندۀ اسبق ایران در سازمان کنفرانس اسلامی معتقد است: تا زمانی که اتحادیه عرب یک تشکیلات بی طرف نیست، این نشست ها راه به جایی نمی برد.
خبر برای بررسی آخرین وضعیت سوریه و نشست اتحادیه عرب، گفتگویی با محمدعلی مهتدی داشت، که در ذیل آن را می خوانید.
 

با آغاز ناآرامی ها در لیبی، کشورهای عضو اتحادیه عرب، خیلی زود عضویت لیبی در این نهاد را به حالت تعلیق درآوردند، چرا در مورد سوریه این اتفاق نیفتاد؟
اولاً وضعیت سوریه با لیبی متفاوت است. سرهنگ قذافی در بین کشورهای عربی جایگاهی نداشت. از سویی در لیبی ارتشی وجود نداشت تا از طریق آن تغییری در کشور صورت گیرد. آنچه که در لیبی وجود داشت گردان هایی بودند که قذافی و پسرانش برای حفاظت از خود تشکیل داده بودند. اما در سوریه وضعیت متفاوت است. بعد از 7 ماه درگیری، ارتش همچنان پابرجاست و از رژیم سیاسی حمایت می کند. در حالی که تصور بسیاری از کشورهای غربی و برخی از کشورهای عربی این بود که ارتش یا تجزیه می شود و یا دست از پشتبانی رژیم برمی دارد اما این اتفاق نیفتاد.
اما در مورد لیبی، اول اتحادیه عرب خواهان اقدام علیه قذافی شد و در مقطع بعدی، شورای امنیت قطعنامۀ 1973 را صادر کرد.
زمانی که اتحادیه عرب از جامعه بین المللی و سازمان ملل درخواست کرد که برای حفاظت از جان شهروندان غیرنظامی اقدام کند و در نهایت ناتو وارد عمل شد، این مطالبه و خواست غرب بود و همچنین کشورهای عربی مثل عربستان و قطر هم که هم اکنون مرکز ثقل اتحادیه عرب هستند.
اما وضعیت سوریه کاملا متفاوت است. اگر روزی غرب به این نتیجه برسد که می تواند در سوریه دخالت نظامی کند، در آن صورت تردیدی نیست که به اتحادیه عرب متوسل خواهد شد. به خصوص اینکه این روزها قدرتهای اصلی این نهاد یعنی عربستان و قطر اتحادیه عرب مرکز ثقل این نهاد هستند و سایر کشورهای عربی درگیر مشکلات خود هستند. از آنجایی که غرب هنوز شرایط را برای مداخله نظامی در سوریه مناسب نمی بیند طبیعتا از اتحادیه عرب چنین استفاده ای نمی کند.
 

اتحادیه عرب چه کار مثبتی را می تواند برای حل بحران سوریه انجام دهد؟
جلسه ای در 16 اکتبر تشکیل و طی آن کمیته ای مأمور مذاکره با دولت سوریه و مخالفین شد تا گفتگویی را در قاهره ترتیب بدهد. اما تا زمانی که اتحادیه عرب یک تشکیلات بی طرف نیست، این نشست ها راه به جایی نمی برد. معمولا کشورهای قدرتمند در داخل این اتحادیه تصمیمی را می گیرند و سایر اعضاء نیز از آنها تبعیت می کنند. در گذشته سه کشوری که نقش اصلی را در اتحادیه ایفا می کردند، عبارتند بودند از: سوریه، مصر و عربستان. اگر این سه کشور پیرامون مسأله ای تفاهم می کردند بقیه اعضاء نیز به عنوان مصوبه اتحادیه عرب آن را می پذیرفتند. در حال حاضر سوریه و مصر در شرایطی نیستند که نقش اصلی را در این اتحادیه ایفا کنند. سایرین نیز درگیر مشکلات داخلی هستند. می ماند دو قدرت اصلی این اتحادیه یعنی عربستان و قطر که حتی بودجه اتحادیه را آنها تأمین می کنند.
 

بنابراین قطر و عربستان هم اکنون تصمیم گیرندگان اصلی هستند.
بله. این کشورها نیز با توجه به روابطی که با غرب دارند در مورد سوریه با غرب تفاهم دارند و هر تصمیم آنها به عنوان تصمیم اتحادیه عرب اجرا می شود. به طور حتم همه تصمیمات آنان با کشورهای غربی و آمریکا هماهنگ می شود. بنابراین نمی توان انتظار داشت که اتحادیه عرب نقش بیطرفانه ای را در حل بحران سوریه ایفا کند. لذا تصمیم و راه حلی که در این اتحادیه ارائه می شود چون در هماهنگی با غرب است، به طور حتم منافع سوریه را تأمین نخواهد کرد. از همین روست که سوریه تصمیم اتحادیه عرب را رد کرده و حاضر به پذیرش آن نیست.
 

غالبا گفته می شود که برنامۀ غرب، ضعیف کردن بشار اسد و در نهایت ورود به گزینه ای دیگر است. آیا بشار اسد ضعیف شده می تواند در دستور کار بعدی ناتو باشد؟
این احتمال وارد است. آنچه که تاکنون رژیم سوریه را نگه داشته، سه عامل است:
اول اینکه بخش مهمی از مردم سوریه همچنان از رژیم حمایت می کنند. کمااینکه تظاهرات میلیونی اخیر در دمشق در میدان سبعة بحرات نشان داد که بخش مهمی از مردم سوریه همچنان طرفدار دکتر بشار اسد هستند.
دوم اینکه ارتش سوریه برخلاف انتظار غرب همچنان در کنار نظام به عملیات خود ادامه می دهد و از رژیم حمایت می کند.  و سوم اینکه همپیمانان سوریه در خارج از کشور در سطح بین المللی روسیه و چین و در سطح منطقه ای محور مقاومت ایران، عراق، محور مقاومت در فلسطین و لبنان هستند. همۀ اینها عناصر قدرت رژیم سوریه هستند و برخلاف تصور دشمنان سوریه، این رژیم بعد از 7 ماه همچنان پابرجاست و سقوط نکرده است.
 

بشار اسد همچنان غرب را عامل ناآرامی ها می داند. جدای از تحریم های اقتصادی، اقدامات عملی غرب برای از پای درآوردن اسد چه بوده است؟
آنها روی چند عامل حساب می کنند: اول خسته شدن ارتش و یا تجزیه آن . عملا هم به نظر می رسد تلاشهایی از طریق تماس با برخی از نظامیان صورت گرفته تا افرادی را از ارتش جدا کنند.
دوم وضعیت اقتصادی سوریه است. این کشور به لحاظ اقتصادی در وضعیت بسیار بدی قرار دارد و درگیری و بحران در این کشور نیز اوضاع را بدتر کرده است. سرمایه گذاری خارجی در این کشور متوقف شده و همین مسئله ضربۀ بزرگی به این کشور زده است. غرب منتظر است که سوریه از نظر اقتصادی ضربه بخورد و نتواند اوضاع را کنترل کند. حتی این امید در میان غربی ها وجود دارد که با تضعیف اقتصاد عده بیشتری از مردم علیه رژیم به پا خیزند و یا نیروهای نظامی مأیوس شوند.
احتمال دیگر نیز کودتای نظامیان و ارتش است. غرب بر روی این مسئله حساب می کند که اگر رژیم بشار اسد هم سقوط نکند باز هم یک رژیم تضعیف شده در آینده نخواهد توانست نقش منطقه ای لازم را در حمایت از مقاومت در منطقه بازی کند و همین به نفع غرب است. لذا این انتظار وجود دارد که اگر رژیم سرنگون نشد در نهایت یک رژیم تضعیف شده بهتر می تواند مواضع غرب را بپذیرد.
 

در صورت بروز تغییر در سوریه و روی کار آمدن ساختار جدید، موضع این کشور در قبال فلسطین و مقاومت چه خواهد بود؟ آیا شورای مخالفین پتانسیل ادارۀ کشور را دارد؟
اولا علت این هجمه های بین المللی علیه رژیم سوریه به حمایت این کشور از مقاومت برمی گردد. اعم از مقاومت در عراق، لبنان و یا فلسطین. همانطور که می دانیم کلیه جنبش های مقاومت فلسطین از حماس و جهاد اسلامی گرفته تا جبهۀ خلق در دمشق مستقر هستند و اگر دمشق سقوط کند، این سازمان های فلسطینی در جهان عرب جای دیگری را پیدا نمی کنند که مورد حمایت قرار گیرند و به خط مقاومت ادامه دهند. حمایتی که غرب و برخی از کشورهای عربی از جناح های مخالف سوریه به عمل می آورند، به این دلیل است که سوریه در محور مقاومت قرار دارد.
بر فرض اگر تصور کنیم این نظام ساقط شود و شورای ملی روی کار بیاید، به طور حتم موضع سابق را نخواهد داشت و از مسئله فلسطین حمایتی که رژیم کنونی می کند، به عمل نمی آورد والا اگر قرار باشد رژیم بعدی نیز همچنان در محور مقاومت قرار داشته باشد و از مسئلل فلسطین حمایت کند دلیلی ندارد که غرب اینچنین علیه این رژیم به پا خیزد و از مخالفان آن حمایت کند. به طور حتم دولت آینده سوریه در خط عربستان سعودی و قطر و همچمیانان آمریکا در منطقه حرکت خواهند کرد و سیاست حمایت از مقاومت را در منطقه دنبال نخواهند کرد.
 

با توجه به تماس هایی که میان اخوان المسلمین سوریه با مقامات آمریکایی گرفته شد، در صورت تغییر ساختارها، جایگاه این حزب در دولت آینده چیست؟
اخوان المسلمین در اکثر کشورهایی که نقش و قدرت سیاسی دارد، رویکرد پراگماتیسم داشته است. اخوان المسلمین مصر به عنوان مادر جنبش اخوان المسلمین سرگرم مذاکره با آمریکاست و همیشه هیئت های آمریکایی برای این کار به قاهره می روند. آمریکا نیز متوجه قدرت اخوان المسلمین شده است و دریافته که تنها نیروی سازمان یافتۀ مردمی اخوان است و اگر انتخابات برگزار شود؛ به این دلیل که اخوان دارای سازماندهی منظم و دارای تشکیلات است، آراء بالایی را به دست می آورد، آمریکا برای منافع خود در همه جا با اخوان مذاکره می کند.
 

آینده سوریه را چگونه پیش بینی می کنید؟
اوضاع در سوریه پیچیده است و آینده آن به نظام امنیتی خاورمیانه، آیندۀ فلسطین، مصر و مقاومت در منطقه بر می گردد. توجه داشته باشیم که نیروهای آمریکایی ها در حال خروج از عراق و افغانستان هستند. آمریکا برآنست زمانی که این دو کشور را ترک می کند، منطقه خاورمیانه در محور مقاومت قرار نگیرد. در حال حاضر یک هم آوردی و رویارویی بین محور مقاومت در منطقه (ایران، عراق، سوریه و حزب الله و حماس) و در طرف دیگر کشورهای همپیمان آمریکا وجود دارد. مسئله سوریه در این رویارویی از حساسیت و اهمیت زیادی برخوردار است. به نظر می رسد رژیم سوریه توانسته خوب مقاومت کند. بخشی از آنچه که در سوریه می گذرد مطالبات مردم برای آزادی، پارلمان و انتخابات آزاد است و البته این حق مردم است و دولت نیز در حال برنامه ریزی است به طوری که اعلام کرده در آینده قانون اساسی و قانون احزاب و انتخابات تغییر خواهد کرد. اما باید به این واقعیت نیز توجه داشت که 70 تا 80 درصد آنچه که در سوریه می گذرد، از خارج برنامه ریزی می شود و این برنامه ها هنوز به نتیجه نرسیده است.51 263