*جاوید قربان اوغلی
پیروزی اسلامگرایان در تونس، آرام آرام نوید حضور طیف مهمی را در عرصۀ سیاسی شمال آفریقا می دهد که سالها به دلیل سرکوب دیکتاتورهای مستبد به حاشیه رانده شده بودند. جریانی که امروز با رسیدن به بلوغی سیاسی به عرصۀ قدرت گام می نهند تا با تشکیل دولتی اسلامی، ادارۀ کشور را در دست گیرند.
اما باید به این مسئله توجه داشت که نگرش اسلام گرایان امروزی در اداره کشور به گونۀ دیگری است. بسیاری از گروههای اسلامی باسابقه تاریخی از جمله اخوان المسلمین و شاخۀ تونسی آن یعنی النهضة، نگاهی متفاوت به اسلام و نقش آنها در ادارۀ کشور دارند. اسلام معتدل و میانه رو با پذیرش تکثر سیاسی و احترام به عقاید و آرای همۀ احزاب و گروهها با تأکید بر آرای مردم، شعار اصلی اسلامگرایان امروزی است. بدون شک روایت گروههای اسلامی در کشورهای تونس و مصر، روایت اسلام به شیوۀ رادیکال و طالبانی نیست. آنها شرایط جدید دنیا را درک کرده و با تأکید بر نقش اسلام در ادارۀ کشور، نگرشی نو را پیشه کرده اند.
تفاسیری که راشد غنوشی (رییس حزب اسلام گرای النهضة) از نقش اسلام و شریعت در اداره کشور ارائه می دهد، بسیار قابل توجه است. نگرش غنوشی کاملا نو و اجتهاد وی، اجتهادی مطابق با مسائل روز است. او در پاسخ به سوالی با این مضمون که: " در برنامه های تبلیغاتی ذکری از این مسئله نیست که شریعت اسلامی منبع قانونگذاری خواهد بود" می گوید: البته قانونی را که تونسی ها بر آن توافق خواهند داشت، نه دولتی سکولار بلکه یک دولت اسلامی خواهد بود. حتی قانون اساسی سابق (1959) نیز بر این نکته تأکید داشت که تونس یک دولت آزاد و مستقل با زبان عربی و دین اسلامی است و هیچ کس نمی خواهد این متن را تغییر دهد. دین دولت در قانون اساسی ما اسلام است. دولت تونس، دولت بدون دین نیست و هیچ کس نمی تواند ادعا کند که دین را نمایندگی می کند؛ نه حزب النهضة و نه دیگران. در واقع این جامعه است که دین را در سیاست ها و قوانین و آداب بازتاب می دهد. غنوشی در مورد شریعت نیز می گوید: "به گمانم معنای اینکه شریعت مبنای قانون گذاری باشد، اینست که تدوین قوانین را به یک دولت شهروندی واگذار کنیم."
حتی اخوان المسلمین مصر نیز زمانی که از علمای الازهر در خصوص تدوین قوانین اظهارنظر خواست، آنها در نهایت به دولت شهروندی تمایل نشان دادند.
با قبول این واقعیت اگر در بسیاری از این کشورها اگر انتخابات سالم و آزاد را برگزار شود، قطعا احزاب اسلامی اگر برنده اول نباشند، بدون شک اکثریت قاطع آراء را بدست می آورند و سهم مهمی را در ادارۀ کشور خواهند داشت و در انتخابات آینده مصر نیز دست بالا را خواهند داشت. در این مسئله جای تردیدی نیست.
اینکه آیا تجربه تونس در سایر کشورهای عربی از جمله مصر تکرار خواهد شد یا خیر، باید منتظر انتخاباتی باشیم که قرار است در فضایی سالم و دمکراتیک برگزار شود. واقعیت آنست که جوامع انسانی با یکدیگر تفاوت دارند و فرهنگ و روحیات هر کشوری مختص به خود آن کشور است.
مصر کشوری است با فرهنگ و تمدنی دیرینه که نقش و نفوذ زیاد و عمیقی در جوامع عربی و اسلامی داشته است. در کشورهای عربی مرسوم است که فرهنگ اسلامی-عربی در مصر تولید، در لبنان نشر و در عراق و سایر کشورهای اسلامی دیگر اجرا می شود. این جایگاه و نقش مصر از اهمیت زیادی برخوردار است. احزاب در این کشور از اهمیت و پیشینه ای قوی برخوردارند.
احزاب سنتی-اسلامی همچون اخوان المسلمین و یا احزاب اسلامی-ملی همچون حزب وفد دارای سابقه طولانی حضور در عرصۀ سیاسی هستند اما به دلیل سرکوب چندین ساله طی حکومت های مبارک، انور سادات وحتی جمال عبدالناصر، شکل دیگری از مبارزه یعنی فرهنگی و اجتماعی را برگزیده اند. حال که زمینه های اجتماعی و سیاسی حضور بیشتر فراهم شده است، قطعا این احزاب در انتخابات آتی مصر نقش مهمی خواهند داشت.
اما با توجه به اختلافاتی که در خصوص نحوۀ برگزاری انتخابات مصر در این کشور وجود دارد، نمی توان آینده انتخابات و درصد آرای احزاب را از هم اکنون پیش بینی کرد. اختلافات موجود میان احزاب سکولار و مذهبی بر سر تدوین قانون اساسی است و اینکه آیا قانون اساسی باید براساس شریعت تدوین شود و یا اصول سکولاریسم. جنبش 6 آوریل مخالف تدوین براساس شریعت اسلامی است در حالی است که اخوان المسلمین از این اصل دفاع می کند.
در هر حال آنچه مسلم است اینکه هیچکس نمی تواند نقش احزاب اسلامی را در مصر منکر شود. اسلام گرایان شرایط عمومی جهان اسلام را فهمیده و به این درک رسیده اند که با بلوغ سیاسی باید ادارۀ کشور را به مردم سپرد و باید از طریق صندوق آراء نمایندگان خود را انتخاب کنند.
به طور قطع احزاب اسلامی در دولت های آینده شمال آفریقا، نقش و جایگاهی کلیدی خواهند داشت. البته جایگاه اسلام گرایان به معنای نادیده انگاشتن نقش سایر احزاب نیست، به اعتقادم جامعه مصر در حال گذار به بلوغی است که بتواند همزیستی و تکثر سیاسی را بپذیرد.26351
*سفیر اسبق ایران در الجزایر و آفریقای جنوبی و کارشناس آفریقا
نظر شما