به گزارش خبرآنلاین، جمشید کیان‌فر، نسخه‌پژوه و کارشناس تاریخ گفت: منابع مربوط به عثمانی به چند دسته تقسیم می‌شوند، نخست متون جغرافیای تاریخی است و نیز مسالک و ممالک‌هایی که منابع تاریخ ما محسوب می‌شود. متون تاریخی را هم باید به آنها افزود که باز جزو منابع مشترک ما و عثمانی به‌شمار می‌آیند. همانند «تاریخ دیار بکریه» و «احسن التواریخ» یا تاریخ‌های محدوده عثمانی نظیر «تاریخ عالی» و «تاج التواریخ». در این میان «تاریخ عثمان پاشا» را هم نباید نادیده گرفت. به همین گونه باید از «تاریخ هشت بهشت» یاد کرد. دسته دوم منابع، تاریخ های محلی هستند. مانند کتاب «شرفنامه» شرف خان بدلیسی و «زبده التواریخ» میرزا مؤمن طباطبایی.
به گزارش سایت کتابخانه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی، وی به دسته سوم منابع تاریخ عثمانی اشاره کرد و گفت: سفرنامه‌ها، سومین دسته از منابع به شمار می‌روند. بخشی از اطلاعات عرضه شده در سفرنامه‌ها، به تاریخ و جغرافیای ما هم ارتباط می‌یابد. به ویژه درباره تاریخ و جغرافیای کشورهای تازه استقلال یافته‌ای همانند ارمنستان و جمهوری آذربایجان و گرجستان.
کیان‌فر در ادامه سخنانش افزود: در میان سفرنامه‌های مشترک، مشهورترین آنها «سیاحت نامه اولیاء چلبی» است. او بخش اعظم اروپا و آسیا را گردش کرده و حتی تا تبریز هم آمده است. همچنین «بیان منازل» متراقچی را باید نام برد که در باب ایران اطلاعات خوبی دارد.
وی افزود: به معاهدات و عهدنامه‌های مرزی هم باید اشاره کرد که محدود به مرزهای سیاسی می‌شود. گاه مکان‌هایی در این معاهدات نام برده شده‌اند که امروزه نشانی از آنها نیست. چون شهرها و روستاها هم در طول تاریخ جابه جا می‌شوند. همانند شهر مرو کنونی که 25 کیلومتر از شهر قدیمی آن فاصله دارد.
این کارشناس تاریخ اظهار کرد: یکی از این منابع عهدنامه‌ای، «جُنگ احمد غلام» است که نسخه خطی آن در کتابخانه مجلس شورای اسلامی نگهداری می‌شود. مجموعه‌ای نیز به نام «سُرور نامه» داریم که بر اساس عهدنامه ذهاب است. دو اثر برجسته «تحقیقات سرحدیه» از مشیرالدوله و «سیاست نامه حدود» هم هست که در شمار تحقیقات جدید باید دانسته شوند.
وی به دسته پنجم منابع تاریخ عثمانی اشاره کرد و گفت: دسته پنجم منابع، تحقیقات جدیدی است که هم توسط خود ترکان انجام شده است و هم به دست محققان اروپایی. در این میان باید از اثر بسیار قدیمی که درباره عثمانی نام ببریم که عنوان آن «تاریخ عثمانی» است و نخستین اثر تحقیقی در قلمرو آن امپراتوری شناخته می‌شود. این کتاب را هامر پورگشتال نوشته است.
کیان‌فر یادآور شد: پورگشتال به چندین زبان اروپایی تسلط داشت و همان کسی است که حافظ را به اروپاییان شناسانده است. یکی دیگر از ترجمه‌های بسیار مشهور او، ترجمه «تاریخ وصاف» است؛ یعنی همان کتابی که به سبب نثر دشوارش اغلب از آن پرهیز و دوری می‌کنیم. این کتاب را پورگشتال به آلمانی ترجمه کرده است.
وی افزود: کتاب «تاریخ عثمانی» پورگشتال اطلاعات گرانبهایی دارد و فقط اطلاعات تاریخی نیست و درباره مردم شناسی، مسایل مذهبی و اختلافات فرقه‌ای هم آگاهی بخش است. به ایران هم توجه داشته و درباره جغرافیای تاریخی شهرهای ایران، اطلاعاتی به دست می‌دهد.
این مصحح نسخه‌های خطی اظهار کرد: با خواندن کتاب پورگشتال می‌توان در فضای جغرافیایی بخش‌هایی که بدان پرداخته، قرار گرفت. از کتاب دیگری به نام «سرزمین‌های مرزی عثمانی» نیز باید یاد کرد که در آمریکا منتشر شده است و اثر مهمی به شمار می‌رود.
وی به منابع آخرین و یاری‌گر تاریخ عثمانی اشاره کرد و گفت: آخرین منابع تحقیقی، نقشه‌ها و اطلس‌هاست. ما به کار نقشه‌کشی بسیار دیر روی آوردیم. تنها در دوره قاجار بود که توجه ما به این موضوع جلب شد. البته در کتاب‌های مسالک و ممالک نقشه‌هایی داریم. اما چنین کاری را جدی نگرفتیم.
کیان‌فر در پایان سخنانش افزود: در عثمانی دو تن به نام‌های «ابراهیم متفرقه» و «کاتب چلبی» اولین نقشه‌ها را کشیدند. تعداد زیادی نقشه نیز در کتاب «بحریه» یافت می‌شود. این را هم بگویم که ابراهیم متفرقه همان نقشی را در عثمانی بازی می‌کند که میرزا صالح شیرازی در تاریخ چاپ ایران بازی کرد. متفرقه اولین رییس چاپخانه استانبول بوده است.
6060
نظر شما