بوی جنگ از شبه قاره می آید

زهرا خدایی

کنفرانس دو روزۀ بن2 بعد از سلسله نشست های بن 1، استانبول و کابل، روز دوشنبه با غیبت پاکستان، مهمترین بازیگر عرصۀ تحولات افغانستان کار خود را آغاز کرد. روز دوم کنفرانس و در روز عاشورا، حملات تروریستی در سه شهر مزار شریف، قندهار و کابل آن هم در جمع عزاداران حسینی که قریب 65 نفر غیرنظامی اعم از زن و کودک را به گام مرگ کشید، بر این واقعیت صحه نهاد که با گذشت 10 سال از اشغال افغانستان و برگزاری کنفرانس های متعدد، سایۀ شوم تروریسم و عاملان آن همچنان در این کشور به قوت خود باقی است و علیرغم همه شعارهایی که پیرامون بهبود وضعیت امنیتی افغانستان سر داده می شود، این کشور همچنان جولانگاه افراطیونی است که جز با زبان آتش و خون، با ابزار و منطق دیگری آشنایی ندارند.
شاید اگر کنفرانس ها و نشست های برون رفت از بحران افغانستان تا حدودی به فاز اجرایی نزدیک تر می شد، اندکی از مصائب افغان ها می کاست، اما متأسفانه فاصلۀ بین حرف تا عمل برای نجات افغانستان بسیار زیاد است. مثلاً به رغم همۀ اتهاماتی که به پاکستان در خصوص حمایت از تروریسم وارد است، حضور مهره ای کلیدی و مهم همچون اسلام آباد در بن2، به عنوان پل ارتباطی با طالبان، شاید می توانست اندکی این نشست را به فاز اجرایی نزدیک تر کند. اما تشدید اختلافات میان اسلام آباد و واشنگتن و عدم حضور پاکستان، این کنفرانس را نیز همانند سایر نشست ها، تنها به تقویم افغان ها اضافه کرد. خبر در گفتگو با تعدادی از کارشناسان شبه قاره، کارکرد کنفرانس بن 2 را مورد بررسی قرار داده است که در ذیل آن را می خوانید.
محمدابراهیم طاهریان(سفیر اسبق ایران در پاکستان)- در کنفرانس بن2 عناصر مؤثر و تأثیرگذار داخلی افغانستان حضور نداشتند. در طول یک سال گذشته وقتی راجع به بن 2 صحبت می شد، دستورکارهای متفاوتی برای آن تعریف می شد تا نهایتا قبل از ترور شهید ربانی، رییس شورای عالی صلح و رییس جمهور سابق افغانستان، قرار بر این شد در بن2 درباره مذاکره با جریان افراط صحبت شود. اما شاهد بودیم که بعد از ترور شهید ربانی این دستور کار زیر سوال قرار رفت و بعد از اما و اگرهای زیاد در خصوص مذاکره با جریان افراط در نهایت طالبان در این کنفرانس حضور پیدا نکردند. جریان افراط (متشکل از همۀ گروههای تندرو و افراطی از جمله طالبان)عنصر تعیین کننده در تحولات افغانستان و جدی ترین رقیب رییس دولت فعلی و همچنین پاکستان، مهمترین همسایه افغانستان که طولانی ترین مرز را با این کشور دارد و به نوعی از جریان افراط نیز حمایت می کند، از غایبان اصلی این نشست بودند.
آنچه که در بن2 اتفاق افتاد، نتیجه اقدامات ناپختۀ 10 سال گذشتۀ نیروهای حاضر در افغانستان بود که امروز شاهد وقوع جنایات خونینی همچون حمله به عزاداران حسینی در افغانستان هستیم. متأسفانه ثمرۀ 10 سال مصائب ملت افغان، با گردهمایی رهبران جهان بر حضور بیشتر نیروهای خارجی رقم خورد و قرار بر این شد که تا سال 2024 ناتو و آمریکا در افغانستان باقی بمانند.
اما باید این سوال را مطرح کرد که طی 10 سال گذشته چه اتفاقی در افغانستان رخ داده است که امروز همزمان با برگزاری کنفرانس بن و در روزی که برای جهان اسلام از اهمیت زیادی برخوردار است حملات گسترده تروریستی علیه شیعیان- که بخش مهمی از جمعیت افغانستان را تشکیل می دهند- صورت می گیرد و تعداد زیادی از بی گناهان اعم از مرد و زن و کودک به خاک و خون کشیده می شوند. 65 کشته و 150 زخمی حاصل حملۀ تروریستی جریان افراط به شیعیان در روز عاشورای حسینی است. به نظر می رسد در خوش بینانه ارزیابی جامعه بین الملل و کشورهای فرامنطقه ای و حاکمیت در افغانستان در سردرگمی عجیبی فرو رفته است. چرا که این نشست های زنجیره ای نه تنها منجر به بهبود امنیت و توسعه افغانستان نشده است، بلکه طی ماههای اخیر شاهد قدرت گرفتن مجدد جریان افراط نیز بوده ایم. تمدید 10 سال حضور در افغانستان قرار است، چه ره آوری برای افغانها داشته باشد که در طول 10 سال گذشته قابل حصول نبوده است؟
پیرمحمد ملازهی(کارشناس شبه قاره)- برگزاری این کنفرانس دو هدف عمده داشت: اول آشتی ملی با طالبان و پیگیری مذاکرات صلح به شکلی جدی تر و یافتن راه حلی برای پایان دادن به جنگ افغانستان و دوم ایجاد تسهیلاتی برای انعقاد پیمان استراتژیک افغانستان با آمریکا، فرانسه و انگلستان و در مجموع کشورهای عضو ناتو.
اما نکتۀ قابل توجه اینجاست که عدم شرکت پاکستان در این کنفرانس و بالطبع عدم حضور طالبان به عنوان مهمترین بازیگر صحنۀ افغانستان نمی تواند مذاکرات صلح و آشتی ملی را به نتیجۀ مثبتی رسانده و از این رو به نظر می رسد که اجلاس بن نیز همانند سایر نشست ها دستاورد قابل توجهی را به دنبال نداشته باشد. و اما در خصوص هدف دوم که خواست آمریکا و دولت افغانستان است یعنی امضای سند استراتژیک، ظاهرا یکی از بندهای پیشنهادی که در بن2 تصویب شد، به این مسئله اشاره دارد که نیروهای ناتو و آمریکا می توانند بعد از سال 2014 - که طبق گفتۀ اوباما قرار بود آمریکا و ناتو نیروهایشان را از افغانستان خارج کند- نیز به مدت 10 سال دیگر در این کشور بمانند.
احداث پایگاه نظامی و تثبیت حضور نیروهای خارجی تا 10 سال آینده قطعا نمی تواند پیام خوبی برای همسایگان افغانستان( اعم از روسیه، پاکستان، چین و ایران) داشته باشد. از سوی دیگر باید دید عدم حضور پاکستان در این اجلاس تا چه اندازه می تواند در تحولات افغانستان تأثیر داشته باشد. در مقطع فعلی مناسبات واشنگتن- اسلام آباد بسیار تیره است و باید زین پس حتی شاهد تیره تر شدن آن نیز باشیم.
از طرفی عدم شرکت پاکستان در بن2 دیدگاه بسیاری از کشورها از جمله افغانستان، آمریکا، هند و ناتو را تقویت کرد؛ نگاهی که معتقد است تا زمانی که پاکستان از طالبان و القاعده حمایت می کند، نمی توان به برقراری امنیت و صلح در افغانستان امیدوار بود. با این اوصاف این احتمال وجود دارد که در کوتاه مدت شاهد تشدید جنگ در افغانستان باشیم. عملیات انتحاری در روز عاشورا در جمع عزادارن حسینی در سه شهر مزار شریف، قندهار و کابل، این فرضیه را ثابت می کند که پاکستان در حال بازی به شیوۀ خاص خود است.
اما در صورتی که آمریکا- که هم اکنون نیز علمیات های هوایی را بر فراز مرزهای پاکستان صورت می دهد، به این جمع بندی برسد که پاکستان عامل اصلی ادامۀ جنگ در افغانستان است، در آن صورت شاید احتمال بروز این خطر وجود داشته باشد که آمریکا علمیاتی زمینی را علیه پاکستان آغاز کند که در آن صورت پاکستان، بازندۀ اصلی وضعیت کنونی خواهد بود. در واقع بن 2 بیش از آنکه اجلاسی برای حل بحران افغانستان و پایان دادن به جنگ باشد، بوی جنگ از آن به مشام می رسد.
سید صدرالدین موسوی(کارشناس شبه قاره)- برگزاری کنفرانس بن یک جنبۀ مثبت دارد و یک جنبۀ منفی. بعد مثبت نشانگر آنست که جامعه جهانی تلاش دارد با پدیده ای با نام تروریسیم مبارزه و در آینده تا حد ممکن با افزایش کمک به افغانها، تأمین امنیت را به افغان ها واگذار کند.
اما مشکلی که امروز جامعه جهانی با آن روبروست استاندارد دو گانه ای است که اصولاً غرب در برخورد خود با کشورهای جهان سوم(ایران، افغانستان، عراق و پاکستان) در پیش گرفته است. جامعۀ جهانی ادعا می کند که به دنبال حفظ امنیت در افغانستان و مبارزه با تروریسم است اما با برخوردهای تحقیرآمیزش با پاکستانی ها و همچنین قالب بندی سیاست هایش براساس منافع خود، سبب پیچیدگی اوضاع در افغانستان شده است.
همین مسئله سبب اعتراض پاکستان و عدم حضور در کنفرانسی شد که مهمترین بازیگر و مهرۀ کلیدی آن اسلام آباد بود. نمی توان این واقعیت را انکار کرد که نبود پاکستان و حذف آن در پروسۀ امنیت سازی افغانستان، ضربۀ بزرگی به امنیت افغانستان است. چرا که بخش مهمی از طالبان در پاکستان حضور دارند و این ارتش پاکستان است که کنترل بخش مهمی از طالبان را در دست دارد. لذا با حذف پاکستان، تصمیم گیری در خصوص آینده افغانستان و تأمین امنیت در این کشور، امری است بس مشکل و چه بسا نشدنی. 51263