سفر اخیر سارکوزی به ارمنستان و انتقاد از سیاست ترکیه در به رسمیت نشناختن نسل‌کشی ارمنی‌ها و متعاقبا نامه‌نگاری اردوغان در هشدار به سارکوزی برای جلوگیری از تصویب لایحه مجازات افرادی که نسل‌کشی ارامنه توسط ترک‌ها را منکر شوند، در مجلس فرانسه بیشتر از زاویه بهره‌برداری داخلی و تاثیر بر افکار عمومی دو کشور قابل بحث است. مساله نسل‌کشی ارامنه در اواخر عمر امپراتوری عثمانی در سال 1915، همچنان از حساسیت زیادی در افکار عمومی ترکیه و کشورهای اروپایی برخوردار است. این مساله به خصوص در فرانسه که یک لابی قوی ارمنی مسایل سیاست داخلی این کشور را تحت تاثیر قرار می‌دهد، حتی حایز اهمیت بیشتری است. حساسیت فعلی به رسمیت شناختن یا نشناختن این حادثه از سوی ترکیه به عنوان وارث امپراتوری عثمانی است. ارمنی‌ها می‌گویند که نزدیک به یک‌میلیون و 500هزار ارمنی به وسیله ترک‌ها در آن زمان قتل‌عام شدند. این در حالی است که ترک‌ها معتقدند این آمار اغراق‌آمیز است و تنها بین 300 هزار تا 500 هزار نفر از ارمنی‌ها در یک جنگ مستقیم که در آن ارمنی‌ها طرف روس‌ها را گرفته بودند از بین رفتند. ضمن اینکه بسیاری از ترک‌ها نیز در آن جنگ جان خود را از دست دادند. هرچند این موضوع گاهی روابط ترکیه با طرف‌های غربی به‌خصوص اروپاییان را تحت تاثیر قرار می‌دهد، اما این بار بیشتر با هدف بهره‌برداری داخلی از افکار عمومی داخلی دو کشور صورت می‌گیرد. برای سارکوزی در آستانه انتخابات ریاست‌جمهوری فرانسه، تاکید بر ملی‌گرایی فرانسوی از طریق مخالفت سنتی فرانسه با پیوستن ترکیه به اتحادیه اروپا و به طور کلی مخالفت با سیاست‌های حداکثری این کشور در مورد حق و حقوق جریان‌های مذهبی و قومی خارجی خود به نوعی بر محبوبیت او در سطح داخلی و به تبع موفقیت در انتخابات آتی می‌افزاید. هرچند خیلی‌ها هم معتقدند که این سیاست می‌تواند نتیجه عکس داشته و او را از آرای قشرهای مهاجر فرانسوی محروم کند. در کنار 500هزار ارمنی نزدیک به 500هزار ترک هم در فرانسه زندگی می‌کنند.
دلیل دیگر می‌تواند نقش ترکیه در تحولات جهان عرب باشد. بعضی از دیدگاه‌های غربی این روزها به نوعی ترکیه را برنده تحولات جهان عرب می‌دانند. همین امر می‌تواند جریان‌های موافق پیوستن ترکیه به اتحادیه اروپا (از جمله دیدگاه بریتانیا) را با توجه به نقش به اصطلاح مثبت و سازنده ترکیه در تحولات جهان عرب تقویت کند. دیدگاه بریتانیا استدلال می‌کند که وجود ترکیه در این اتحادیه و تمرکز بر اسلام میانه‌رو امنیت و ثبات را به مرزهای اتحادیه اروپا از طریق متعادل کردن جریان‌های تند‌رو اسلامی می‌آورد. سارکوزی به عنوان سردمدار مداخله در جهان عرب، به خصوص در لیبی، به نوعی با این مساله از لحاظ اقناع افکار عمومی داخلی فرانسه مشکل خواهد داشت. طرح این لایحه حتی در صورت عدم تصویب آن می‌تواند اندیشه‌های ضد‌ترکیه در فرانسه و کل اروپا را تقویت کند.
از طرف دیگر، بهره‌برداری اردوغان و حزب عدالت و توسعه از افکار عمومی داخلی ترکیه قرار دارد. یک هدف اردوغان می‌تواند فرار از اتهام برخورد نرم و به اصطلاح تعاملی این حزب با مساله روابط ترکیه با قومیت‌ها از جمله نزدیک کردن روابط ترکیه با ارمنستان باشد که بخش مهمی از افکار عمومی ترکیه با آن مخالف است. هشدار به سارکوزی ضمن اینکه بر محبوبیت داخلی اردوغان می‌افزاید به نوعی بر تقویت جنبه‌های ملی‌گرایانه در سیاست خارجی ترکیه نیز تاکید می‌کند.
از سوی دیگر، نوع برخورد ترکیه با بحران سوریه و عدم موفقیت این کشور در حل سریع این بحران، نارضایتی از سیاست‌های حزب عدالت و توسعه در صحنه منطقه و افکار عمومی ترکیه را در پی داشته است. حزب عدالت و توسعه به رهبری اردوغان به استفاده به‌موقع از ابزارهای ایدئولوژیک و شعاری در صحنه سیاست خارجی برای مصارف داخلی و اقناع افکار عمومی معروف است.
سیاست اردوغان در بحران سوریه این روزها مورد مخالفت افکار عمومی ترکیه است. برگزاری چندین تظاهرات مردمی در ترکیه گویای این امر است. این سیاست به نوعی بر طبل جنگ کوبید و پای اروپاییان و در رأس آن فرانسه که پیش از این وظیفه هدایت عملیات نظامی ناتو در لیبی را برعهده داشت، به مسایل منطقه‌ای کشاند و به نوعی منجر به تضعیف راه‌حل منطقه‌ای در حل و فصل بحران سوریه شد. تاکید اردوغان بر جنبه‌های سمبلیک ملی می‌تواند از انتقادهای داخلی نسبت به سیاست‌های ترکیه در منطقه بکاهد.
*رییس پژوهشکده مطالعات استراتژیک خاورمیانه
منتشر شده در روزنامه شرق
نظر شما