در تحلیل روابط ایران و جمهوری آذربایجان در بُعد خارجی، به نقش اسراییل اهمیت زیادی داده می شود به گونه ای که گاهی اوقات با نادیده گرفتن واقعیات، این نقش بزرگنمایی می شود. اما واقعیت آنست که عامل اسرائیل در روابط ایران و آذربایجان از سوی لابی های اسرائیلی در آذربایجان مطرح می شود تا روابط دو کشور را تیره کنند. از سوی دیگر آنانی که حضور اسرائیل را در آذربایجان خطری برای ایران ارزیابی می کنند اندکی به بیراهه می روند. ایران کشور قدرتمند منطقه است که از نظر مولفه های قدرت بی نظیر است. برای ایران که با قدرتی چون آمریکا رویاروست، کشوری چون آذربایجان و اسرائیلی که در آن می خواهد حضور داشته باشد، جای نگرانی نیست.
از این رو شاید بهتر باشد ایران با فعال سازی عناصر وحدت آفرین زیادی که با جمهوری آذربایجان دارد، از این عامل بیشتر بهره ببرد تا اینکه بدنبال یافتن عناصر اندک تفرقه افکن باشد. از این نگاه عامل اسرائیل بین ایران و آذربایجان همان گونه که گفته آمد ارزش استراتژیک کمی دارد در حالی که زمینه های همکاری گسترده ایران و آذربایجان فراوان است.
بنا به گفته ریاست محترم جمهوری، ایران و آذربایجان در کنار یکدیگر خواهند بود و این دستگاه دیپلماسی ایران و آذربایجان است که در راستای برآورده کردن این اراده کار کنند. ناگفته نماند روسای جمهوری دو کشور اذعان کرده اند که سطح کنونی روابط قانع کننده نیست و هنوز فضاهای خالی بسیاری برای همکاریهای دو جانبه و چند جانبه وجود دارد که کار نشده است. در این میان با پیش کشیدن عامل اسرائیل این فضاها فراموش می شود. همچنان که گفته شد، برخی محافل در جمهوری آذربایجان با طرح برنامه هایی تمایل به روابط گسترده و نزدیک شدن دو کشور ندارند و حتی پیش کشیدن برخی مسائل مذهبی که به جریحه دار کردن افکار عمومی شیعیان ایران و آذربایجان منجر می شود در راستای همین سیاست دور کردن دو کشور دوست و برادر از یکدیگر و ایجاد تنش در میان دو همسایه اند. مردم جمهوری آذربایجان بسار علاقه مند به ایران هستند و سفر سالانه صدها هزار نفر از مردم آن سامان به ایران موید این نظر است. اگر برخی محافل خارج از دولت آذربایجان در برخی رسانه ها و روزنامه های خصوصی راجع به ایران نظر منفسی دارند، این نمی تواند مانع گسترش روابط خوب دو کشور باشد. به همین سبب توصیه می شود که تیم های کارشناسی مشترک دو کشور با گردآمدن در کنار یکدیگر به زدودن برداشتهای نادرست اقدام کنند و توصیه های سیاستی برای توسعه روابط و تنش زدایی ارائه دهند و به بازشدن فضای مفاهمه کمک کنند.
جمهوری اسلامی ایران کشوری قدرتمند و توانمند است و با مطرح کردن عامل اسرائیل به عنوان تهدید برای ایران، نمی توان این قدرت را نادیده گرفته و ناتوان پنداشت. از این رو نپرداختن به کشور مداخله گری چون اسرائیل بهتر است تا اینکه حضور آن را به عنوان تهدیدی برای قدرت بزرگی چون ایران مطرح کنیم. اسرائیل علاقه مند است تا با مطرح شدن به عنوان عامل تهدید قدرتنمایی کند ما باید این فضا را کور کنیم و با کم اهمیت دانستن آن، این فرصت را از دست اسرائیل بگیریم. اشاعه تفکر تهدید اسرائیل از قلمروهای همسایه به نظر بنده اهانت به قدرت بزرگی چون ایران است. اسرائیل بارها ایران را از خاک خودش تهدید به حمله نظامی کرده است، اما از نظر استراتژیک می دانیم که این کار عملی نیست و برای حمله هوایی به ایران از سوی اسرائیل، کشور متجاوز باید از قلمروهای کشورهای دیگر بهره برداری کند. در سیاست دفاعی ایران گفته می شود که در صورت مساعدت و مشارکت هر کشور برای حمله نظامی به ایران، ایران قدرت آن را دارد که طرف تهدید را تنبیه و در برابر هر تهدید، تهدید و دفاع کند. به همین سبب مقامات جمهوری آذربایجان رسما اعلام کرده اند که اجازه نخواهند داد هیچ حمله نظامی از خاک کشورشان علیه ایران انجام گیرد. در قانون اساسی آذربایجان هم تاکید شده است که جمهوری آذربایجان به هیچ کشور خارجی پایگاه نظامی نخواهد داد. دیروز هم معاون رئیس پارلمان اذربایجان اعلام کرده است که از خاک جمهوری آذربایجان هیچ تهدید و حمله نظامی علیه ایران صورت نخواهد گرفت.
اسراییل توانایی آن را ندارد که ایران را در مقابل همسایگان تهدید جلوه دهد. این رژیم، قدرت انجام تاکتیک در منطقه را ندارد و از سویی کشورهای که گفته می شود اسراییل می تواند در آنجا حضور داشته باشد، کشورهایی نیستند که به طور کلی بتوانند تهدید نظامی و یا اقتصادی برای ایران باشد. از این رو برخی لابی ها برای تضعیف روابط ایران با کشورهای پیرامون، عامل اسراییل را مطرح می کنند که البته برای دولت قدرتمندی مثل ایران اهمیتی ندارد. تنها هدف آنها ایجاد حساسیت و اختلال در روابط دو کشور است.
اسراییل در شرایط کنونی نمی تواند برای ایران تهدید باشد. حتی اگر این تهدید با همپیمانی غرب صورت گیرد، باز هم در مقابل توان و موقعیت استراتژیک و ژئوپولیتیک ایران، نمی توان آن را تهدید جدی قلمداد کرد. ایران هیچ واهمه ای از این تهدیدات ندارد و دارای آنچنان قدرت نظامی است که می تواند این تهدیدات را رفع کند.
البته فراموش نکنیم ایران هیچگاه سیاست تهاجمی نه تنها در قبال همسایگان بلکه در قبال دشمنان خود نداشته است اما در صورت تعرض به خاک کشور با تمام قوا از تمامیت ارضی کشور دفاع خواهد کرد. سیاست نظامی ایران همواره تدافعی بوده و در این چهارچوب نیز همین سیاست را دنبال خواهد کرد. جمهوری آذربایجان نیز با درک این واقعیت و حساسیت های موجود نیز از طریق کانال های رسمی و غیررسمی بارها اعلام کرده است که اجازه نخواهد داد، تعامل با اسراییل بر روابط این کشور با همسایگان تأثیر بگذارد. وقتی به طور مستقیم مقامات به این واقعیات اذعان دارند، نباید از طریق رسانه ها بر این شایعات بی اساس دامن زده شود.
تأکید بحث حاضر بر اینست که سطح روابط ایران و آذربایجان باید ارتقاء یابد و مقامات دو کشور در سطح عالیه باید در راستای نزدیکی بیشتر گام بردارند. تمهیدات زیادی در این زمینه از سوی دستگاههای سیاستگذاری کشورها صورت گرفته است؛ مثلاً در آینده ای نزدیک نشستی میان سه کشور ایران، آذربایجان و ترکیه با حضور وزرای خارجه برگزار خواهد شد که به درخواست وزیر خارجه کشورمان بوده است. در چهارچوب گسترش روابط با همسایگان منطقه نیز در آینده ای نزدیک اردوغان به ایران خواهد آمد. این تلاش های دیپلماتیک بیانگر آنست که برخلاف تحرکات رسانه ای در راستای تیره نشان دادن روابط، اصولاً هرگونه تحرکی از سوی بازیگر ثالت تأثیری بر اصل و ماهیت روابط نخواهد گذاشت. چنین رویکرد در راستای تحمیل برخی سیاست ها به ایران صورت می گیرد اما ایران در تقویت رابطۀ خود با کشورهای همسایه ثابت قدم است و آن را یکی از اصول اساسی سیاست خود می داند و هیچ مانعی نمی تواند سد راه توسعه و روابط ایران با کشورهای قفقاز و آسیای میانه باشد.
نظر شما