بودجه صداوسیما در ده سال، ۳ هزار و ۴۰۰ درصد افزایش پیدا کرده است

مهسا بهادری: در لایحه بودجه سال ۱۴۰۴، مجموع بودجه ۱۹ وزارتخانه دولت، دو هزار و ۲۳۹ بیلیارد و ۸۸۷ هزار میلیارد تومان ( ۲/۲۳۹/۸۸۷/۰۰۰/۰۰۰ هزار میلیارد تومان) در نظر گرفته شده است.

سهم صداوسیما از بودجه عمومی دولت پزشکیان در سال ۱۴۰۴ بیش از کل بودجه ۱۰ وزارتخانه و حدود ۳۵ هزار میلیارد تومان است. این درحالی است که این رقم در بودجه سال جاری ۲۴ هزار میلیارد تومان بوده است.

سهم صداوسیما از بودجه عمومی دولت معادل مجموع اعتبارات بودجه‌ای کل وزارتخانه‌های نفت، دادگستری، امور خارجه و میراث فرهنگی است و با وزارت جهاد کشاورزی برابری می‌کند.

در سال پیش رو و در صورت تصویب بودجه ۳۵ هزار میلیارد تومانی، صداوسیما روزی ۹۵ میلیارد و ۸۹۰ میلیون تومان برای دولت خرج دارد که البته بخش زیادی از این هزینه‌ها بخاطر بالا بودن تعداد کارکنان این سازمان است. طبق آمار رسمی سازمان صدا و سیما نزدیک به ۴۸هزار نیرو دارد. این در حالی است که شبکه‌ای مانند فاکس نیوز ۱۳۰۰، سی‌ان‌ان ۴۰۰۰، سی‌سی تی‌وی ۱۰هزار، ان اچ کی ژاپن ۱۰هزار، و بی بی سی ۲۰هزار نیرو دارند.

با این حال خود سازمان هم هر سال، رقم‌های کلانی از پخش تبلیغات و برنامه‌های مشارکتی و رپرتاژی و ... درآمد دارد.

به طور مثال صداوسیما در سال ۱۴۰۳ و بر اساس جدولی که این سازمان از جدول هزینه‌های تبلیغاتی منتشر کرده، درآمدی که به صورت حداقلی از پخش زنده بازی‌های استقلال و پرسپولیس ۳۲ هزار میلیارد تومان و حداکثر ۵۸ هزار میلیارد از بازی‌های پخش زنده استقلال و پرسپولیس درآمد دارد، یعنی بیش از دوبرابر بودجه دریافتی در این سال. این آمار و ارقام تنها با در نظر گرفتن بازی‌های استقلال و پرسپولیس و بدون احتساب پخش بازی‌های فوتبال خارجی، بازی‌های تیم ملی، استانی و... است.

در این گزارش، افزایش بودجه در ۱۳ سال گذشته صداوسیما را بررسی کردیم.

بودجه چند هزار میلیارد تومانی این رسانه را که کنار بگذاریم متوجه می‌شویم در مدت زمان ده سال بودجه این سازمان 35 برابر شده و در واقع 3 هزار و 400 درصد رشد داشته است، اما هیچ آماری وجود ندارد که نشان دهد این افزایش بودجه توانسته درصد مخاطبان را افزایش دهد یا خبر درواقع در میان اعداد بزرگی که مطرح می‌شود با یک معضل بزرگ به نام عدم شفافیت در حوزه بودجه، مخاطبان و اینکه هزینه در کجا مصرف می‌شود مواجه هستیم.

اهمیت شفاف‌سازی در بحث تعداد بینندگان و تعداد مخاطبان تلویزیون زمانی نمایان می‌شود که ایسپا (مرکز افکارسنجی دانشجویان ایران) ناچار است در مناسبت‌های متعدد وارد میدان شود، در یک مقیاس کوچک نظرسنجی کند. صدا وسیما در اوایل دی اعلام‌کرده مخاطبانش سیر صعودی داشته است. 

در این نظرسنجی که به صورت تلفنی در روزهای اول ‏تا سوم دیماه انجام شده، نظرات ۱۴۴۰ نفر از ایرانیان بالای ۱۵ سال ساکن در مناطق ‏شهری و روستایی کل کشور بررسی شد. ‏

‏ بر اساس یافته‌های این نظرسنجی، ۲۹.۵ درصد ایرانیان ویژه برنامه‌های شب یلدای ‏صدا و سیما را دیده‌اند. از بین بینندگان ویژه برنامه‌های شب یلدا؛ ۵۹.۲ درصد ویژه ‏برنامه «یلدای مادرانه» شبکه سوم سیما را دیده‌اند، ۲۴ درصد از شبکه‌های استانی، ‏۸.۱ درصد از شبکه یک سیما و ۷.۶ درصد از شبکه دو تماشاگر این برنامه‌ها بوده‌اند. ‏مصاحبه‌شوندگان در پاسخ به این سوال، می‌توانستند به بیش از یک شبکه اشاره ‏کنند. ‏

مخاطب تلویزیون در سال‌های ۱۴۰۰ و ۱۴۰۱ کاهش و از ۱۴۰۲ افزایش یافت

رییس مرکز تحقیقات صداوسیما با بیان اینکه ما به‌طور مرتب سریال‌ها و برنامه‌های سیما را رصد کرده و نتایج را به اطلاع مدیران مربوط می‌رسانیم، گفت: میزان بیننده سیما از بهار ۱۴۰۲ که ۵۹.۷ درصد بوده در تابستان ۱۴۰۳ به ۶۵.۲ رسیده و سیر صعودی گرفته است و باوجود کاهش مخاطب در سال‌های ۱۴۰۰ و ۱۴۰۱ شاهد افزایش نسبی این آمار از سال ۱۴۰۲ هستیم.

محسن شاکری‌نژاد، رئیس مرکز تحقیقات صداوسیما مروری هم بر روش‌های مخاطب‌سنجی در جهان داشت و با اشاره به نتایج یکی از نظرسنجی‌ها در کشور انگلستان بیان کرد: «پرمخاطب‌ترین برنامه شبکه ملی انگلستان در سال قبل (۲۰۲۳) که تاجگذاری پادشاهشان بوده ۱۸ میلیون مخاطب داشته است که برحسب جمعیت، ۲۷ درصد میزان بیننده می‌شود. پرمخاطب‌ترین برنامه شبکه ان‌بی‌سی امریکا هم ۱۰.۹ درصد بیننده داشته است.»

شاکری‌نژاد با بیان اینکه میزان تماشای تلویزیون‌های خطی در دنیا کاهشی است و میزان تماشای تلویزیون از ۲۰۱۱ تا ۲۰۲۴ در دنیا از ۲۶۲ دقیقه به ۱۵۶ دقیقه رسیده و رده سنی ۱۶ تا ۲۴ سال کمترین میزان ببیننده را به خود اختصاص داده است گفت: «این درحالی است که میزان کاربران اینترنت و رسانه‌های اجتماعی سیر صعودی دارد.»

به‌ گفته او، براساس آخرین نظرسنجی در تابستان ۱۴۰۳، میزان بیننده سیما در رده سنی ۱۵ سال و بالاتر ۶۵.۲درصد، در رده سنی خردسالان(چهار تا پنج سال) ۷۷.۲درصد،در رده سنی کودکان (شش تا ۱۱ سال) ۷۸.۱درصد، در رده سنی نوجوانان(۱۲ تا ۱۷ سال) ۷۶.۸درصد بوده است. همچنین، میزان بیننده اخبار سیما ۶۰.۴ درصد و میزان استفاده از رسانه‌های اجتماعی ۷۴.۲درصد بوده است.

مرجعیت خبری در ده سال از ۸۰ درصد به ۱۲ درصد رسیده

به کمی قبل‌تر بازگردیم اواخر فروردین امسال بود محسن شاکری‌نژاد، رییس مرکز تحقیقات صداوسیما اعلام کرد که دیگر نمی‌توان حرفی از ۸۰ درصد و ۹۰ درصد مخاطب به میان آورد.  این دوره در تمام دنیا تمام شده است. چرا که مخاطبان دیگر محتوای تلویزیونی چه فیلم، سریال و برنامه را منحصراً از قابِ نمایشگر تلویزیون دنبال نمی‌کنند و اصطلاحاً از برودکست به سمت برودبند رفته‌اند. به مراتب برودبند گوی سبقت را از برودکست گرفته و به این جهت دوره سریال خیابان‌خلوت‌کن تمام شده است. ما در آخرین نظرسنجی که الان داریم تقریباً ۸۰ درصد کودکان ما برنامه‌های صداوسیما را تماشا می‌کنند که فقط منحصر به شبکه کودک نیست و می‌تواند در شبکه امید و شبکه‌های دیگر باشد.»

این در شرایطی است که ۲۸ مهر امسال (۱۴۰۳) ایسپا در یک نظر سنجی اعلام کرد که تنها ۱۲.۵ درصد مردم اخبار را از سازمان صدا و سیما دریافت می‌کنند. در حالی که در سال ۱۳۹۶، این آمار عدد ۵۱درصد را نشان می‌داد و اگر به ده سال قبل یعنی سال ۱۳۹۴ بازگردیم، آمار منتشر شده در مرکز پژوهش و سنجش افکار صداوسیما نشان می‌دهد که بیش از ۸۰ درصد مردم بخش‌های خبری تلویزیون را می‌بینند. در این نظرسنجی که در سراسر کشور اجرا شده ۸۱.۹ درصد مخاطبان، شنونده یا بیننده اخبار صدا و سیمای جمهوری اسلامی بوده‌اند.

سازمان صدا و سیما در حوزه سرگرمی سازی هم شکست خورده است. طبق نظرسنجی ایسپا تنها ۱۱.۵ درصد مردم فیلم‌ها و سریال‌های تلویزیون را دنبال می‌کنند در حالی که این آمار برای پلتفرم‌های نمایش فیلم داخلی ۱۸.۷درصد است.

بعد از انتشار این آمار و تناقض آن با صحبت‌های محسن شاکرنژاد، صداوسیما رسانه‌هایی را که برپایه نظرسنجی ایسپا نتیجه گرفته بودند مخاطبان تولیدات سازمانی با بودجه سالانه ۲۴هزار میلیارد تومان کاهش‌یافته به «بی‌اخلاقی رسانه‌ای، شیطنت رسانه‌ای، فریب افکار عمومی و تحریف واقعیت» متهم و خاطرنشان کرده است: «رئیس صداوسیما تصریح کرد: عجیب این است که برخی از چهره‌ها و رسانه‌ها از اینکه رسانه ملی بالای ۷۰ درصد مخاطب داشته باشد ناراحتند. چرا باید ناراحت باشند؟ رسانه ملی جمهوری اسلامی در جنگ نابرابر رسانه‌ای با جبهه استکبار قرار دارد؛ پس باید از آن حمایت بشود، اما مورد تخریب قرار می‌گیریم. نظرسنجی‌های معتبر می‌گویند به طور طبیعی مخاطبان صدا و سیما نسبت به باقی سکوها و مراجع رسانه‌ای در رتبه بسیار بالایی قرار دارند. البته این مورد جدید و عجیبی نیست.»

نگران پول نیستیم نگران نحوه مدیریتیم 

بد نیست در این میان پای یک منتقد را به میان بیاوریم، رضا درستکار، منتقد و کارشناس تلویزیون که درباره افزایش بودجه صداوسیما یک نظر دارد.

این افزایش بودجه رقم بالایی به شمار می‌آید؟

باتوجه به بودجه‌ای که برای صداوسیما در سال ۱۴۰۴ تعیین شده، به نظر من اختصاص بودجه‌های فرهنگی به طور کلی حتی همین مبلغ هم کم است؛ اما نکته اصلی اینجاست که این پول‌ها به سازمانی تخصیص داده شده که کار فرهنگی انجام نمی‌دهد، یعنی این سازمان کاری که توقع می‌رود برای ارتقای سطح سلیقه عمومی یا همگرایی عمومی را انجام دهد، انجام نمی‌دهد. مدیران صداوسیما خیلی آزادانه و صادقانه می‌گویند که ما برای یک عده محدودی مثلا ده درصد برنامه می‌سازیم و همان افراد هم برای ما بس هستند و زمانی مشکل به وجود می‌آید که مدیر فرهنگی وجود نداشته باشد، درست مثل حالا که مدیر فرهنگی وجود ندارد، اینکه چقدر بودجه اختصاص داده شده مشکل اصلی نیست، مشکل اصلی با صداوسیما نبود مدیریت در حوزه فرهنگ است که باعث توقف شده و وضعیت را به صورت حل نشده باقی نگه داشته است. شما به این فکر کنید که مدت‌هاست که فرهنگ ما در یک انسداد مشخص گیر کرده و هیچ ایده‌ای هم برای ایجاد گشایش در این زمینه‌ها وجود ندارد. در نهایت می‌گویند فروش فیلم‌های ما افزایش پیدا کرده، شما تبلیغ فیلم‌ها در شبکه‌های خارجی را قطع کنید ببینیم اصلا فیلم فروش خواهد داشت؟ اصلا این موضوع را کنار بگذاریم، فرض را بر این بگیریم که همه فیلم‌ها به قدری فروش داشتند که هالیوود را هم رد کردند، وقتی شما فروشنده پفک‌نمکی و پفیلا هستید چه ادعایی دارید؟ ما در این مقطع حساس به یک مدیر فرهنگی نیاز داریم و نبود او یک مشکل اساسی به شمار می‌آید وگرنه اگر مدیریت فرهنگی درستی داشته باشیم، این بودجه‌ها برای حوزه فرهنگ کم هم هست. 

بودجه صداوسیما در سال گذشته ۲۴ هزار میلیارد تومان بود، با این میزان از بودجه چه آورده‌ای به تلویزیون یا فرهنگ و هنر ما افزوده شد؟

ما با یک بلاتکلیفی مواجه هستیم، موضوع این است که فضا باید باز باشد و آدم‌های بیشتری جذب شوند ولی ماجرا این است که الان تلویزیون بیننده ندارد و اطرافیان هم به زور می‌خواهند به این سازمان پول تزریق کنند. تعارف که نداریم، کشور ما بسیار پولدار است و منابع گازی، نفتی و معدنی فراوانی هم داریم و مشکلی هم با خرج کردن آن وجود ندارد و چه بهتر که این پول‌ها در راه فرهنگ خرج شود ولی به شرط آنکه مدیریت فرهنگی داشته باشیم، اما باز هم به حرف اول باز می‌گردم، ما در کشورمان مدیریت فرهنگی نداریم.

بودجه صداوسیما در سال ۱۳۹۴ مبلغی معادل هزار میلیارد تومان بود، الان این رقم حدود سه هزار و ۴۰۰ درصد افزایش داشته است، اما پرسش این است که در این ده سال تلویزیون تا چه اندازه آورده داشته است؟

به نظر هیچ آورده‌ای نداشته و اتفاقا در حال حاضر اشکالات و نقدهایی که به این بودجه وارد می‌شود این است که این سازمان در زندگی با مردم هیچ‌گونه همراهی نداشته است، شما همواره برای مردم مالیات رنگارنگ وضع می‌کنید و می‌گویید مشکلات جهانی داشتیم اما چنین بودجه‌ای را بدون نظارت برای سازمان صداوسیما وضع می‌کنید.

بودجه فرهنگ هرقدر بیشتر باشد ایرادی ندارد اما این مهم است که چقدر آورده داشته باشد و این هزینه صرف امور زیربنایی می‌شود یا روبنایی؛ با دکور کاری پیش نمی‌رود. دکور یک بخش جزیی از کار است، چیزی که کاربرد دارد، عملکرد و عقلانیت است. مردم نسبت به پدیده تلویزیون یا اصلا هر پدیده فرهنگی دیگری باید احساس آشنایی یا خویشاوندی داشته باشند که این ماجرا بسیار بسیار کمرنگ شده است. نگران پول نیستیم، نگران نحوه مدیریت بودجه‌ایم.

۲۴۵۲۴۵