به گزارش پایگاه فکر و فرهنگ مبلغ، چندان نیازی به استدلال ندارد که از قرن نوزدهم میلادی به بعد تمدن جهانی برای خلاصی از فرهنگ مردسالار، مشغول پوست انداختن بوده است. آمارها در اکثر کشورها نشان میدهد که درصد زنان تحصیلکرده به نسبت مردان اگر فزونی نداشته باشد لااقل همطراز است.
بنابر روایت از شفقنا، در همهجا زنان برای احراز اقتدار، به نسبت توان علمی و حرفهای که در جامعه دارند، مجدّانه تلاش میکنند. جنبشهای فِمِنیستی در همۀ نقاط گیتی، سر برآورده و به نظرگاهها و اُفقهای اندیشگی و نهادی متعددی رسیدهاند. جهان اسلام و ایران زمین نیز بهطور روزافزون در معرض این خواستها و چالشها بودهاند. حاصل این وضعیّت تمدّنی و جهانی یا ظهور چشمگیر زنان در عرصههای زندگی اقتصادی و اجتماعی و فرهنگی بوده یا تنشهایی که رو به همین اهداف دارد. تا اینجا، تحولات فوق در همه جای گیتی میمون و مبارک است. بروز جنبههای منفی این پدیده وقتی است که احرازِ اقتدارِ زنانه در قالب فرهنگهای مختلف به هزینۀ هویّتهای زنانه و مادرانه صورت میگیرد.
برای بسیاری از اندیشمندان و پژوهندگان تمدنی یک سؤال اساسی این است که آیا قدرت اجتماعی، سیاسی و حرفهای از یکسو و زنانگی یا مادری از سوی دیگر در یک معادله، حاصلِ جمع صفر قرار میگیرند؟! به دیگر سخن آیا تصوّر محوِ سیستم مردسالار و ظهور آزادانۀ زنان در عرصههای زندگی اجتماعی و سیاسی و حرفهای، در عین حال، استواریِ نهاد خانواده و رونق امر مادری در جامعه، ممتنع است؟
در پی پاسخ به این سؤال بود که نویسندگان کتاب حاضر با پنجمین شماره از امام حسین پژوهی برای جهان معاصر به شخصیت زینب کبری رسیدند. حضرت زینب که شخصیّتِ بیبدیلی در تاریخ اسلام دارد، یک مکتب زنانه را نمایندگی میکند که از حضرات خدیجه کبری و فاطمه زهرا تا زنان شاخصی که پس از حضرت زینب در تمدن اسلامی اثرگذار بودهاند، امتداد دارد.
در این مکتب و در چهرۀ شخصِ حضرت زینب که در فاجعۀ تاریخی کربلا بیشترین نمود خود را به منصّۀ ظهور میرساند بانویی مشاهده میشود دانشمند، حکیم و فرزانه، آموزگاری برجسته، همسری شایسته، مادری ارجمند، خواهری وفادار و فداکار، دختری که زبان علی (ع) را در کام داشت و قهرمان مهار عواطف و شکیبائی در بزرگترین تراژدی و خشونتگری تاریخ.
زینب کبری در وجود خویش، در عین برخورداریِ حداکثری از صفات فوق که در هیچکدام اِغراقی نیست، در حقیقت به پرسش مهم کتاب حاضر پاسخی روشن میدهد: اقتداری که همۀ خشونتسالارهای یزیدی را به سخره میگیرد، اقتداری که جمع بزرگترین مصیبتزدگان تاریخی را مدیریت میکند و اقتداری که در خطبههای مردافکن کوفه و شام آتش شرم به جان خیلِ مردمانِ منفعل و شریک جنایت میاندازد، زینب همۀ این اقتدارها را با ظریفترین و رقیقترین عواطف و احساسات زنانه، خواهرانه، مادرانه و خویشدوستانه جمع میکند. در همۀ این صحنهها، زینب کبری چیزی از زنانگی و لطافت و عطوفت و چیزی از قدرت و رشادت و مدیریت بحران به معنای وسیع کلمه کم نمیآورد. در این صورت سیرۀ روشن آن حضرت برای نسلی از زنان در جهان که در جستجوی رفع مردسالاری و احراز اقتدار سیاسی و اجتماعی هستند این نوید را در بردارد که جمع اقتدار اجتماعی و مادری و زنانگی معادلۀ ممتنعی نیست. به دیگر بیان نه اِحراز قدرت، نیازمند هزینه کردن و فروکاستن زنانگی و مادری است و نه برعکس.
در مقالۀ نخست مجموعۀ زینب پژوهی که پیشروی خوانندگان است دکتر محمدجعفر امیرمحلاتی و محمدحسین محلاتی به سیرۀ حضرت زینب از منظر الهیات اقتدار و شرم مینگرند. در این مقاله موازنۀ بین قدرت و حیا در شخصیّت آن حضرت مورد بررسی قرار میگیرد. مقاله همچنین نشان میدهد که در یک نگاه شرم پژوهی تطبیقی، حضرت زینب از طریق خطبههای روشنگر خود در کوفه و شام وجدان خفتۀ جامعه جاهلی ـ اموی را بیدار کرده و در بُعد تمدنی، جامعۀ جهانی را در وضعیّت اعتذار قرار میدهد.
مقاله بعدی به قلم مرتضی رحیمینژاد به شرح مهمترین ویژگیهای شخصیتی زینب کبری میپردازد و به ویژه از ظرفیتهای عظیم آن حضرت به عنوان آموزگار معنوی و نیز وصایت امام معصوم پرده برمیدارد. این نوشته روشن میسازد که چگونه خطبههای تاریخی پساعاشورایی آن حضرت در کوفه و شام در یک شرمگستری کلان دستگاه خشونتگستر یزیدی و فرهنگ بیوفای کوفی را نوعی خودکشی تمدنی تلقی میکند.
در مقالۀ بعدی به قلم محمدهادی طلعتی سیره و سرگذشت حضرت زینب در آئینۀ چند نگاه فِمِنیستی متداول، امثال فمنیسم رادیکال، فمنیسم لیبرال و فمنیسم فرهنگی مورد نقد قرار میگیرد. نویسنده روشن میسازد که چرا شخصیت حضرت زینب را نمیتوان و نشاید به یک الگووارۀ فمنیستی فروکاست.
مقالۀ بعدی تحت عنوان جهاد کلمات ترجمۀ سیدشهابالدین مصباحی از متن انگلیسی به قلم عبیر همدار سخنهای حضرت زینب را چه در زندان اسارت و چه در خطبههای کوفیه و شامیه، مصداق اَعلای جهاد از طریق سخن میداند. در این مقاله حضرت زینب کبری به صورت یک کنشگر سیاسی بسیار مؤثر ظاهر میشود. این مقاله در سیرۀ زینب نشان میدهد که زن نقش منفعل و مصیبتپذیر ندارد بلکه هم مبارزه میکند و هم محافظت (اشاره به پرستاری حضرت زینب از زخمیهای پشت جبهه کربلا و به ویژه محافظت فیزیکی ایشان از امام سجّاد (ع)) زینب در یک جملۀ تاریخی خطاب به یزید میفرماید: هرگز شرم تو شسته نخواهد شد.
مقالۀ بعد به قلم عبدالرسول هادیان از طریق خطبه پژوهی حضرت زینب نشان میدهد آن حضرت چگونه بر آموزههای قرآنی تسلّط علمی داشته و چگونه این آموزهها را در مدیریت تراژیکترین صحنههای زندگی بشر به کار بسته است. به یک معنا زینب کبری تاریخ را در آئینۀ قرآن میدیده است. در این مقاله الهیات پیمان و وفا برجسته شده و آخرتشناسی بیوفایی مورد توجه قرار گرفته است.
علیاکبر مهدیپور دو موضوع تحت عنوان بارگاه عرش نشان، که اسناد محل آرامگاه حضرت زینب را به بحث گذاشته و روشن ساخته چگونه با توجه به اثرگزاری تاریخی آن حضرت بهمثابۀ یک قِدّیسه، رقابتی تنگاتنگ بین چند شهر عمدۀ جهان اسلام صورت میگیرد که هر کدام مدّعی آرامگاه سمبل مقاومت ستبر زنانه در مقابله با یک خشونت تاریخی میشوند. این تاریخچه نشان میدهد که سیرۀ زینبیّه چه پتانسیل قوی برای نهادسازی دارد. و کتابشناسی مهمی در زینبپژوهی ارائه داده که محققین آینده در این رشته را یاری میرساند.
در مقالۀ بعد به قلم سیدمحمد ثقفی، علل همراهی اهل بیت با امام حسین (ع) در سفر پرمخاطرۀ ایشان مورد توجه قرار میگیرد و نشان میدهد که سیرۀ حضرت زینب در همراهی برادر در مهمترین بحران جامعه صدر اسلام پردهنشینی منفعلِ زنانه را نفی میکند.
مقالۀ بعد به قلم مریم مشکواتی به معنویت و خردورزی در بینش و شخصیت حضرت زینب کبری میپردازد و از منظر متفاوتی با مقالۀ پیشین اندیشۀ پردهنشینی منفعل را در تقابل با سیرۀ زینبی میبیند.
در مقالۀ بعد به قلم محمد برکت تحت عنوان راحت جان و تن، نویسنده، یک متن فاخر قاجاری را به کتابت نوّاب شیرازی در سیرۀ اصحاب کربلا و به ویژه حضرت زینب مورد توجه قرار میدهد. این نوشته مشحون از اشعار متناسب و بهجا در رثای شهیدان و در بزرگداشت حضرت زینب کبری است. سخن روایی ـ حماسی بسیار جذاب این نوشته، آن را مستعد یک اثر فاخر در تئاتر و هنرهای نمایشی میکند.
مقالۀ بعد یک کتابشناسی کوتاه ولی پرمغز از آثار کریستوفر کلوهسی کشیش کلیسای کاتولیک در مورد حضرات فاطمه و زینب علیهاسلام به قلم سیدشهابالدین مصباحی است. این مقاله در واقع پرده از یک قِدّیسهپژوهیِ تطبیقیِ فاخر برمیدارد که شایسته است کل این آثار به زبان فارسی ترجمه گردد. نویسنده با مطالعۀ دقیق سیرۀ حضرت زینب اوّلاً نشان میدهد که زینب دستپروردۀ همان مکتب زنانه ولی به جدّ کنشگرانۀ فاطمه زهرا (ع) است و ثانیاً زینب و فاطمه زهرا همچون مریم مقدس نه تنها برای زنان تاریخ، بلکه برای مردان نیز الگو هستند، زیرا بین رقیقترین عواطف زنانه و سپس مدیریت بدترین مصیبتهای تاریخی جمع کردند. نویسنده معتقد است شاید هر کسی، به درجاتی قوی و ضعیف، یک کربلای خصوصی در زندگی خویش دارد. بدینسان هر انسانی چه زن و چه مرد میتواند در معرض یک تجربۀ زینبی قرار گیرد، «یعنی تعهد تزلزلناپذیر به آنچه اخلاقی است.»
در مقالۀ بعد به قلم محمدکریم نعمتی، نویسنده با شرح چگونگی ورود میلاد باسعادت حضرت زینب کبری به تقویم ملی با مشارکت شخص نویسنده و حمایت روحانیون فارس، روند یک نهادسازی زینبی بسیار موفق را نشان میدهد که نهایتاً در زندگی معاصر ایرانیان و شیعیان به صورت «روز پرستار» از میان مناسبتهای ملی سر برآورده است.
پایانبخش کتاب حاضر منتخب اشعار فاخری است که توسط محمدکریم نعمتی گزینه شده و الهامبخش سخنوران و مداحان عاشورایی است.
کتاب مزبور، امسال (۱۴۰۲) موضوع سه سخنرانی دکتر مرتضی ابطحی در مرکز اسلامی نور و دانش در ایالت نیوجرسی ایالات متحده گردید. یکی از بانیان مرکز نور و دانش، استاد ارجمند و هنرگستر، فرشچیان، از افتخارات ایران زمین است.
نویسندگان دفتر پنجم از امام حسین پژوهی برای جهان معاصر سعی بلیغ داشتهاند که کتاب، حتی برای محافل غیرمذهبی و آکادمیک جهانِ فارسی زبان، مفید و مورد استفاده باشد. امید است این کتاب که میشود به آن «الهیات اقتدار و شرم» نام نهاد، راه و جای خود را به زودی در ساحت ارادتمندان اهل بیت عصمت و طهارت باز کند.
نظر شما