یک اودیسه هجوآمیز

علی شمس کارگردان صاحب سبک تئاتر، در نمایش «بر زمین می‌زندش»، این بار به سراغ تاریخ علم و تمدن رفته و یک اودیسه هجوآمیز یا ضداودیسه را پیش روی مخاطبش قرار داده است. از همین رو صحنه تازه‌ترین نمایشش مانند ساعت یا چرخ گردون، طراحی شده اما زیستگاه انسان روی این چرخ گردون، چهاردیواری تنگی است که به سلاخ‌خانه شباهت دارد.

شمس یک بار دیگر روی مختصات فلسفه، تاریخ و هجو، جهانی را شکل داده که زیستگاه انسان شرقی روی زمین را تداعی می‌کند اما این‌بار برای تجسم بخشیدن به این جهان و طراحی صحنه و فضاسازی، قدم بسیار بزرگی برداشته و ماشین عظیم و دقیقی طراحی کرده که بدیهیاتی مانند جاذبه را به چالش می‌کشد. به همین دلیل است که در طول نمایش نمی‌توان لحظه‌ای پلک زد و همچنان باید نگران بود که شاید برخی جزئیات از نظر دور مانده باشند.  

چرخ گردون می‌گردد و با هر گردش انسان ساکن در سلاخ‌خانه، به بزنگاهی در تاریخ می‌رود و ملاقاتی دارد با اسطوره‌ها و قهرمان‌های تاریخ تکامل و تمدن بشر. یکی از نخستین توقف‌ها، در روزگار شکوهمندی است که کشف نتیجه تخمیر غلاتی مانند جو، انسان را زمین‌گیر و یک‌جا نشین کرد. بعدتر نوبت ملاقات با گالیله و نیوتن و انیشتین هم فرا می‌رسد؛ بله، گالیله شجاع که با اولین چک، حرفش را پس گرفت و پذیرفت که زمین نه گرد بلکه کاملا تخت است. قهرمان‌های بعدی هم به گواه این نمایش، چندان فخری برای بشر به ارمغان نیاورده‌اند و هر آنچه کشف یا خلق کرده‌اند، حتی در حیطه ادبیات و هنر، اسباب خور و خشم و شهوت و لذت بوده و بس. 

چرخ گردون در نمایش «بر زمین می‌زندش» با تمام ابهتی که دارد و حیرتی که در نگاه تماشاگر پدید می‌آورد، زمین را به عنوان یک جرم عظیم کهکشانی تداعی می‌کند که البته به قدری اطاعت‌پذیر است که با سرعت بیش از صدهزار کیلومتر بر ساعت به دور خورشید می‌گردد صرفا به منظور بقا! گردش این جرم آسمانی اگر این چنین بی‌معنا باشد چه توقع از ساکنانش و چه امید به تاریخ یا تمدنی که به وجود آورده.

نمایش فضایی سورئال اما قدرتمند پیش روی مخاطبانش قرار داده، از بازیگرانی مسلط و توانمند بهره گرفته و متاثر از سنت‌های به جا مانده از برشت و بکت، پوچی تمدن بشری و جهان ابزورد را یادآور می‌شود. فرمالیسم و کمدی هم مثل باقی نمایش‌های علی شمس جایگاه خاص خودشان را دارند و با تمام این توصیفات، برای مواجهه با جهان نمایش راهی نیست جز تماشا. وقتی بلیط این سفر را تدارک دیده باشی، ساعت ۱۹ و ۳۰ دقیقه روی یکی از صندلی‌های سالن اصلی قرار بگیری و یک ساعت و نیم مسحور صحنه شوی، می‌شود گفت جهان نمایش را تجربه کرده‌ای.
زیستن در جهانی که حرکت با سرعت نور، طبق قانون نسبیت انیشتین، احساس سکون به همراه دارد و از سکون چیزی جز ملال پدید نمی‌آورد، بد نیست تماشاگر تاریخ تمدنی باشیم که پس از میلیون‌ها سال، به ابتذال لایک و سابسکرایب رسیده است.

۵۹۲۴۴