زنانگی تبلیغات تجاری و پنهان ماجرا

به گزارش پایگاه فکر و فرهنگ مبلغ، در دنیای امروز، رسانه دیگر فقط یک «ابزار اطلاع‌رسانی» نیست؛ رسانه، کارخانه‌ عظیم انسان‌سازی و گاهی انسان‌سوزی است. آنجا که حقیقت را صادقانه بازتاب می‌دهد، به «رسانه تبیین» تبدیل می‌شود و آنجا که واقعیت را مثله کرده و در خدمت منافع قدرت و سرمایه قرار می‌دهد، «رسانه تحریف» است. یکی از مهم‌ترین میدان‌های این نبرد پنهان و آشکار، «تصویر زن» در رسانه‌های غربی در برابر نگاه متعالی اسلام به زن است؛ دو نگاهی که از دو جهان‌بینی کاملاً متفاوت سرچشمه می‌گیرند.

بنابر روایت تسنیم، رسانه‌های جریان غالب غربی، زن را در سه نقش اصلی بازتولید می‌کنند: جنسیتِ مصرفی، ابزاری برای تبلیغ و کالایی برای سرگرمی. از فیلم و سریال تا شبکه‌های اجتماعی و تبلیغات تجاری، زن در بسیاری از موارد نه به عنوان «انسانِ صاحب عقل و رسالت»، بلکه به عنوان «بدنِ زیباشناسانه و جذابیت جنسی» معرفی می‌شود. معیار ارزش‌گذاری، اندام، جذابیت ظاهری، سن، و توانایی جلب نگاه دیگران است؛ گویی هویت او به جای «ما هستم»، به «من چگونه دیده می‌شوم» تقلیل یافته است. این همان تحریف بزرگ است: حذف شخصیت و کرامت زن و فروکاستن او به یک «ابزارِ فروش و سرگرمی».

از سوی دیگر، رسانه‌های غربی با شعار فریبنده «آزادی زن»، نوعی اسارت مدرن را بر او تحمیل کرده‌اند؛ اسارتی که در آن زن باید همواره جوان، باریک‌اندام، همیشه آراسته و آماده عرضه باشد؛ و اگر از این استانداردهای ساختگی فاصله بگیرد، احساس کم‌ارزشی و طردشدگی می‌کند. نتیجه این الگوی رسانه‌ای، نه آزادی که بردگیِ روانی و فرهنگی است: افزایش افسردگی، خودکم‌بینی، اختلالات تغذیه‌ای، فشار اجتماعی برای تن‌نمایی بیشتر، و بی‌ثباتی در نقش‌های خانوادگی و هویتی.

در این میان، ادعای «برابری» نیز در بسیاری موارد در حد شعار باقی مانده است. زن غربی در رسانه‌ها تشویق می‌شود در عرصه اقتصاد و سیاست حاضر شود، اما هم‌زمان باید جسم خود را نیز به نمایش بگذارد تا دیده شود و پیش برود. تناقض تلخ اینجاست: زن ظاهراً آزاد است، اما واقعاً در بند نگاه دیگران است؛ از یک‌ سو از او می‌خواهند «مستقل» باشد، از سوی دیگر، او را به شدیدترین شکل به «نگاه مردانه و بازار مصرف» وابسته می‌کنند.

در مقابل، نگاه متعالی اسلام به زن از نقطه‌ای کاملاً متفاوت آغاز می‌شود. قرآن کریم، هویت زن را در درجه اول، «انسانِ موحد و مسئول» معرفی می‌کند؛ کسی که همچون مرد، مخاطب تکلیف الهی، شایسته رشد معنوی و برخوردار از ظرفیت خلافت الهی است: «إِنِّی جَاعِلٌ فِی الْأَرْضِ خَلِیفَة» این کرامتِ جانشینی خدا در زمین، نه به جنس مرد گره خورده و نه به جنس زن، بلکه به انسانیت مؤمن و باتقوا مربوط است. بر همین اساس، زن در منطق اسلام کسی است که می‌تواند هم به قله‌های علم برسد، هم در میدان‌های اجتماعی و سیاسی نقش‌آفرینی کند، و هم در سنگر خانواده، محور عشق، تربیت و ساختن نسل‌های آینده باشد؛ بی‌آنکه برای دیده شدن، مجبور به کالایی کردن بدن خود باشد.

در فلسفه حجاب و عفاف نیز، رسانه اسلامی می‌تواند چهره‌ای کاملاً متفاوت از زن عرضه کند. حجاب در نگاه اسلامی، نه ابزار حذف زن از جامعه، بلکه دیواری در برابر نگاه ابزاری و حفاظی برای حضور کرامت‌مندانه او در عرصه عمومی است. برخلاف تبلیغات رسانه‌های غربی که حجاب را نماد عقب‌ماندگی و زندانی بودن زن نشان می‌دهند، حقیقت آن است که حجاب، «حق انتخاب زن برای دیده نشدن به عنوان کالا» است. زن محجبه می‌گوید: «من می‌خواهم با عقل، شخصیت، ایمان و توانم شناخته شوم، نه با اندام و جذابیت جنسی».

یکی از مهم‌ترین نقاط اختلاف، تعریف آزادی است. رسانه غربی آزادی زن را عمدتاً به «آزادی بدن» تقلیل می‌دهد؛ آزادی برای نمایش، برای برهنگی، برای شکستن هر نوع قید اخلاقی. اما اسلام، آزادی زن را در «رهایی از اسارت شهوات، نگاه‌های آلوده و استانداردهای ساختگی بازار» می‌داند. زن در نگاه اسلام آزاد است، چون ارزش او وابسته به تعداد لایک و دنبال‌کننده و نگاه‌های هرزه نیست، بلکه به تقوا، علم، اخلاق، نقش سازنده در خانواده و جامعه و نزدیکی به خداوند است.

در چنین فضایی، وظیفه رسانه در جوامع اسلامی بسیار سنگین است. رسانه اسلامی باید از «دام تقلید» از الگوهای غربی بیرون بیاید و تصویر بدیلی از زن ارائه دهد: زنی عالم، بصیر، باوقار، فعال اجتماعی، در عین حال عزیز و محترم در خانواده، نه قربانی نقش‌های تحمیلی. بازنمایی زنان بزرگ تاریخ اسلام – از حضرت زهرا(س) و حضرت زینب(س) تا زنان دانشمند، مجاهد و مؤمن در روزگار معاصر – می‌تواند در برابر تصویر تحریف‌شده رسانه‌های غربی، «گفتمان تبیین» را تقویت کند.

امروز، میدان اصلی درگیری تمدنی میان اسلام و غرب، صرفاً سیاست و اقتصاد نیست، بلکه جنگ بر سر «معنای زن» است. رسانه‌های تحریف، زن را در ویترین‌ها می‌سوزانند و کرامت او را تکه‌تکه می‌فروشند؛ رسانه‌های تبیین، در پرتو آموزه‌های وحیانی، زن را بر قله کرامت انسانی می‌نشانند. انتخاب با ماست: یا تسلیم جریان جهانی کالایی‌سازی زن شویم، یا با بازگشت به نگاه متعالی اسلام، رسانه را از ابزار تحریف به «منبر تبیین کرامت زن» تبدیل کنیم.