آبخیزداری؛ راهبردی مؤثر برای صیانت از منابع آب و خاک شاهرود

علیرضا رهایی، مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان سمنان، در جریان سفر به شهرستان شاهرود و بازدید از طرح‌ها و پروژه‌های منابع طبیعی و آبخیزداری، اظهار کرد: طرح‌های آبخیزداری در این شهرستان در قالب اجرای بندهای سنگ و ملاتی، بندهای گابیونی و بندهای خاکی اجرا شده است که نقش مهمی در مدیریت روان‌آب‌ها دارد.
وی با بیان اینکه حفظ منابع آب و خاک از مهم‌ترین اهداف اجرای این طرح‌هاست، افزود: جلوگیری از فرسایش خاک، کنترل رسوب و سیلاب و تغذیه آبخوان‌ها و سفره‌های زیرزمینی از جمله دستاوردهای مهم اجرای پروژه‌های آبخیزداری به شمار می‌رود.
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان سمنان با اشاره به نقش عوامل انسانی در بروز سیلاب‌ها تصریح کرد: دخالت‌های انسانی و سودجویی در حریم رودخانه‌ها، ورود دام بیش از ظرفیت مراتع، شخم در جهت شیب، ساخت‌وسازهای غیرمجاز، عدم لایروبی به‌موقع رودخانه‌ها و برداشت غیراصولی مصالح رودخانه‌ای از مهم‌ترین عوامل تشدید سیل است.
رهایی با تأکید بر اهمیت مدیریت منابع پایه گفت: در صورتی که آب، خاک و پوشش گیاهی مراتع و جنگل‌ها به‌درستی مدیریت شود، می‌توان با اجرای طرح‌های آبخیزداری از بروز سیلاب و فرسایش خاک جلوگیری کرد. هدف اصلی آبخیزداری نیز مهار روان‌آب‌ها در محل بارش با استفاده از اقدامات سازه‌ای و غیرسازه‌ای است.
وی با اشاره به خسارت‌های گسترده سیلاب‌های سال‌های اخیر افزود: وقوع سیل در سال‌های گذشته آسیب‌های جدی به بخش کشاورزی، ابنیه فنی و بافت‌های شهری و روستایی وارد کرده است، در حالی که با اجرای اصولی طرح‌های آبخیزداری می‌توان میزان این خسارت‌ها را به شکل چشمگیری کاهش داد.
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان سمنان تغییرات اقلیمی، تغییر الگوی بارش، کاهش پوشش گیاهی، تخریب جنگل‌ها و مراتع و شدت بارندگی‌ها را از جمله عوامل طبیعی مؤثر در وقوع سیل برشمرد.
مزایای اجرای سازه‌های آبخیزداری
رهایی با بیان اینکه سازه‌های آبخیزداری علاوه بر ذخیره آب در دوران کم‌آبی، نقش مهمی در پیشگیری از سیلاب دارند، گفت: با اجرای این طرح‌ها سالانه حجم قابل توجهی از روان‌آب‌های سطحی کنترل و از وارد شدن خسارت به اراضی و تأسیسات جلوگیری می‌شود.
وی ایجاد اشتغال موقت و پایدار، افزایش نشاط تفرجگاه‌ها، تأمین آبشخور حیات‌وحش، تقویت پوشش گیاهی، افزایش تولیدات کشاورزی و دامپروری، کاهش رسوبات و افزایش عمر مفید سدها را از دیگر مزایای اجرای طرح‌های آبخیزداری عنوان کرد.
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان سمنان با اشاره به اجرای عملیات بیولوژیک و مکانیکی آبخیزداری گفت: عملیات بیولوژیک شامل روش‌هایی مانند بذرکاری و کپه‌کاری و عملیات مکانیکی شامل اجرای کنتور فارو است که به‌منظور بهره‌برداری بهینه از آب و خاک در مناطق خشک و نیمه‌خشک استان اجرا می‌شود.
به گفته وی، کنتور فارو در عرصه‌هایی اجرا می‌شود که پوشش گیاهی مراتع به‌شدت کاهش یافته اما ظرفیت احیای گیاهان مناسب و خوش‌خوراک در آن‌ها وجود دارد. این روش با ایجاد جوی‌های کم‌عمق بر روی خطوط تراز، موجب نفوذ آب در خاک، کاهش روان‌آب سطحی، افزایش پوشش گیاهی و تولید علوفه می‌شود.
آبخیزداری چیست؟
آبخیزداری به مجموعه اقداماتی اطلاق می‌شود که با هدف مهار آب‌های روان در زمان سیلاب، تغذیه سفره‌های زیرزمینی و ذخیره آب برای دوره‌های خشکسالی و فصول گرم سال انجام می‌گیرد.
کارشناسان منابع طبیعی معتقدند اجرای این طرح‌ها علاوه بر رونق کشاورزی و باغداری، موجب افزایش ذخایر آبی، تقویت سفره‌های زیرزمینی، کاهش تخریب‌های ناشی از سیلاب و کنترل دبی آب رودخانه‌ها، قنوات و چشمه‌ها می‌شود.