مقدمه :
درمقاله پیش رو قصد براین است که به این سئوال اصلی پاسخ داده شود که سیاست روسیه در سوریه چقدربا سیاست و منافع ایران دراین کشور منطبق است؟ اما برای پاسخ به این پرسش اساسی لازم است درابتدا سیاست روسیه در قبال تحولات جاری در سوریه را به خوبی تشخص داده و شناسایی کنیم و درمرحله بعد به پاسخ این سئوال مهم برسیم که نقاط اشتراک وافتراق سیاست و منافع ایران و روسیه در قبال تحولات سوریه کدامند. باید توجه داشته باشیم ایران و روسیه مثل همه کشورهای دیگر اولا به دنبال تامین منافع خودشان هستند . ثانیا سیاست اعلانی انها ضرورتا با سیاست اِعمالی انها منطبق نیست . براین اساس برداشت نگارنده ازسیاست دو کشوربا تکیه بر مواضع رسمی آنها از یکسو وعملکرد دیپلماسی این دوکشورازسوی دیگربه تحلیلی رسیده که در پیش روی شما قرار داده شده است. نکته مهم دیگر اینکه منافع ملی کشورها می تواند منطبق با هم باشد بدون انکه الزاما معنای مداخله داشته باشد . یعنی اگر ایران و روسیه در سوریه به ایجاد مصالحه بین اسد و مخالفانش کمک می کنند تا به یک راهکارعملی برای استقرار ثبات و امنیت در این کشور دست یابند به این اقدام نمی توان انگ مداخله جویی و نقض حاکمیت ملی و آزادی های فردی اتباع سوریه را وارد ساخت.
منافع و سیاست روسیه در سوریه
هدف و انگیزه اصلی روسیه درحمایت ازبشار اسد ومخالفت با دشمنان او بر اساس منافع ملی روسیه توجیه می شود . اما چرا منافع روسیه در حمایت از اسد مطرح می شود؟ در پاسخ به این پرسش باید گفت به سه دلیل عمده منافع ملی روسیه در سوریه با سرنوشت بشار اسد گره خورده است
1- مسکو تمایلی به تشکیل حکومت طرفدار غرب در دمشق ندارد. زیرا روی کار آمدن چنین دولتی را تهدید منافع بلند مدت خود در سوریه می داند. روسیه درحال حاضر در کلیه سطوح سیاسی ، اقتصادی ونظامی قراردادهای راهبردی با دولت سوریه دارد که درصورت سرنگونی دولت اسد همه این قرارداد ها با خطرجدی روبرو خواهد شد. همچنانکه در مورد صدام و قذافی این اتفاق افتاد . با این تفاوت که صدام به کشور همسایه خود ایران و کویت تجاوز کرده بود در حالی که اسد به هیچ کشوری حمله نکرده است . همچنین در باره قذافی نیز او چهل و دوسال حکومت دیکتاتوری در طرابلس حاکم کرده بود و حاضر به هیچگونه اصلاح در امور نبود در حالی که بشار اسد در دو سال اخیر روند اصلاحات قابل ملاحظه ای را آغاز کرده است . با وجود کند بودن روند اجرایی اصلاحات می توان گفت ابعاد بسیار وسیع و قابل توجهی را برای مشارکت دادن به مخالفان را شامل می شود . بنابراین روسیه با قاطعیت اتهام حمایت ازحکومت سرکوبگررا با اتکاء به انجام اصلاحات وسیع درسوریه ، رد می کند.
2- مخالفان اسد درسوریه وخارج این کشور طیف وسیعی از چپ گرایان تا غرب گرایان و اسلام گرایان تندرو را شامل می شوند که از نگاه مسکو هیچکدام جایگزین مناسبی برای تشکیل یک حکومت مردم گرا درسوریه نیستند. بلکه دقیقا بخاطر حمایت علنی و همه جانبه آمریکا ، انگلیس ، فرانسه ، ترکیه ، امارات ، عربستان وقطر از مخالفان اسد این یقین برای روس ها شکل گرفته است که ماجرای بهارعربی هم ساخته غرب و بویژه آمریکا است تا تغییرات مورد نظر خود را برای ایجاد آنچه که در سال 2005 خاورمیانه جدید می خواندند ، بوجود آورند.(1) در نتیجه آنها برای از دست ندادن موقعیت خود درآینده خاورمیانه می کوشند از سقوط دولت اسد که آخرین سنگر نفوذ روس ها در این منطقه محسوب می شود ، به هر شکل ممکن جلوگیری کنند.
3- روسیه با قدرت گرفتن جریان های اسلام گرای طرفدار سلفی ها در سوریه به شدت مخالف است و روی کار آمدن انها را به معنای تشکیل جبهه ای از گرایش های سنی افراطی تفسیر می کند که در بلند مدت می تواند برای مسلمانان داخلی روسیه نیزمشکل آفرین شوند . همچنانکه دربین جدایی طلبان چچنی نیز گروههای سلفی وهابی هم نفوذ داشتند.
مواضع پوتین در حمایت از سوریه
شروع سومین دورریاست جمهوری پوتین می تواند مواضع روسیه را نسبت به سوریه مستحکم تراز قبل کند. زیرا روسیه درتعاملات خود با آمریکا برای توازن بخشی مواضع واشنگتن از کارت سوریه استفاده می کند . این مساله بویژه زمانی که مسلح کردن گروههای مخالف اسد دردستور کار ترکیه و امریکا قرار گرفت بیشتر حساسیت پوتین وهمکارانش را برانگیخت زیرا تسلیح مخالفان سوریه ، نه تنها امنیت سوریه بلکه امنیت منطقه راهبردی خاورمیانه را به خطر خواهد انداخت. همانطور که درعراق و افغانستان نیز شاهد بودیم که مسلح کردن نیروهای مردمی و یا مخالفان باعث به راه افتادن یک جنگ داخلی در این کشورها شد. بنابراین پوتین سعی دارد برای غرب این نکته را جابیندازد که احتمال دارد مسلح کردن گروه های غیرقانونی درسوریه باعث بروزناامنی درکل خاورمیانه شود.
مردم سوریه با برگزاری انتخابات پارلمانی ودر آینده ریاست جمهوری می توانند تصمیم خود را برای رییس جمهور یا مجلس بگیرند . بنابراین ایجاد راهکاری که بتواند از یکسو منافع بلند مدت روسیه را تامین کند و از سوی دیگر موجب نقش آفرینی مردم سوریه در تعیین سرنوشت خودشان بدون مداخله نامشروع خارجی شود ، مطلوب روسیه در آینده منطقه راهبردی خاورمیانه خواهد بود.
چالش های پوتین در سوریه
1- روسیه دردرجه اول خود را رودرو با آمریکا می بیند و تصمیم جدی خود را برای جلوگیری از به روی کار آمدن دولت حامی غرب در دمشق گرفته است فرض مصالحه و معامله با امریکا بر سر رفتن اسد مانند کاری که با میلوسویچ در صربستان شد ، دور از واقعیت های موجود است و تقریبا کمتر از پنج درصد امکان وقوع دارد
2- روسیه بصورت جدی از طرح کوفی عنان حمایت می کند چراکه بر اساس این طرح اسد به عنوان طرف مذاکرات مشروعیت بین المللی پیدا کرده است و حضور ناظران صلح کمک می کند تا روشن شود مخالفان صرفا به مبارزه مسالمت آمیز دست نمی زنند بلکه آنها بااقدام هایی نظیر بمب گذاری و پرتاب خمپاره و موشک در عمل سوریه را به سمت جنگ داخلی پیش می برند.
3- روسیه درمناسبات خود با ترکیه برسر سوریه دچار چالش جدی دیگری شده است. اردوغان از مخالفان اسد در سوریه و به خصوص اخوانی ها حمایت می کند در حالی که سوریه هنگامی که از کردهای ترکیه حمایت می کرد، اردوغان این مسئله را مداخله در امور کشور خود قلمداد می کرد ولی اکنون ترکیه به صراحت به مخالفان اسد کمک می کند و آنرا دخالت درامور داخلی سوریه نمی داند.
این برخورد دوگانه مستمسکی شده است تا روسیه با اتکاء به آن انتقادات تندی را علیه آنکارا مطرح کند بویژه آنکه ترکیه پایگاه راداری ناتو را در خاک خود جای داده که از نگاه روسیه تهدید کننده امنیت ملی این کشور است. ترکیه به دنبال آن است که اخوانی های سوریه بتوانند با کمک نیروهای غرب گرا در سوریه جایگزین حاکمیت علوی های (بشار اسد و همکارانش ) در این کشور شوند. این موضوع همانطور که گفته شد هم از لحاظ منافع ملی روسیه و هم از لحاظ منافع منطقه ای در تعارض با سیاست روسیه قرار گرفته است
4- روسیه درمناسبات خود با فرانسه و انگلیس نیزبرسرسوریه وارد چالش جدی شده است . با وجود آنکه روسیه درسال های اخیربا لندن مشکلات جدی داشت و اختلاف با سوریه عمق این اختلاف ها را بیشتر کرده است .
اما شروع درگیری با فرانسه بر سر سوریه برای مسکو چندان خوش آیند نیست. در واقع مسکو در مقابل عمل انجام شده قرار گرفته زیرا سیاست های مداخله جویانه سارکوزی در سوریه با توجه به شکست در انتخابات ریاست جمهوری قابل دوام نیست و احتمالا تعدیل خواهدد شد.
مقایسه تطبیقی سیاست روسیه و ایران در سوریه
مشترکات فراوان میان سیاست ایران و روسیه در ارتباط با تحولات سوریه در موارد ذیل می توان خلاصه کرد :
1- از دیدگاه ایران ،سوریه خط مقدم جبهه توسعه طلبی اسراییل است و اگر دولتی غربی در سوریه بر سرکار آید قطعا به نفع ایران و جبهه مقاومت نخواهد بود ، جمهوری اسلامی ایران از دولتی حمایت می کند که متحد مقاومت است . از نگاه روسیه این وجه موضوع که نباید در سوریه با مداخله غرب حکومتی طرفدار آمریکا دردمشق به قدرت برسد با نگاه ایران نزدیک است . اما در باره وجه ضد اسرائیلی بودن ان و حمایت از مقاومت مسکو دیدگاه متفاوتی دارند.
2- هم ایران وهم روسیه ازانجام اصلاحات در ساختار نظام سیاسی کنونی سوریه به منظور ایفای نقش گسترده تر مردم سوریه برای تعیین سرنوشتشان حمایت می کنند و معتقدند از طریق مسالمت آمیز می توان به راهکاری برای همکاری بین دولت و مخالفان دست یافت .
3- روسیه و ایران با مداخلات سایر کشورها در زمینه مسلح کردن مخالفان اسد به شدت مخالف هستند و این اقدام را زمینه ساز منطقه ای شدن بحران در خاورمیانه می دانند .
4- روسیه و ایران از طرح کوفی عنان حمایت کردند اما در همین حال در باره عملکرد نیروهای ناظر صلح و گرایش های نفوذی بین آنها نگران هستند.
5- روسیه و ایران با به قدرت رسیدن گروه های اسلامی تند رو وهابی که با عربستان ارتباط نزدیک دارند مخالف هستند.
6- روسیه وایران با مداخله نظامی درسوریه تحت هرپوشش وعنوانی مخالف هستند وبا هراقدام مداخله جویانه ای که مردم سوریه را از حق تعیین سرنوشت خود محروم سازد ، مخالف هستند.
7- ایران و روسیه سطح بحران در سوریه را نه یک بحران داخلی محدود بلکه بالقوه یک بحران منطقه ای و بین المللی می بینند که تنها درسایه همکاری همه جانبه قابل حل و فصل خواهد بود.
(1) اگرچه نگارنده با این دید گاه روسیه در باره ماهیت تحولات در تونس ، مصر، یمن ، بحرین مخالف هستم و در مقاله جداگانه به تفصیل نشان دادم که این تحولات ماهیتی مردمی دارد و نباید آنها را به برنامه ریزی آمریکا نسبت داد ولی نمی توان این واقعیت را منکر شد که امریکا می کوشد از طریق مدیریت بحران جریان موجود را به سمت منافع خود سوق دهد.
نظر شما