ترکیه پیشگام جنگ با سوریه نمی شود

زهرا خدایی

شلیک پدافند هوایی سوریه به یک فروند فانتوم ترکیه که روز جمعه در مرز میان دو کشور رخ داد، همچنان با تعابیر و تفاسیر زیادی همراه است. مقامات ترکیه نقض حریم هوایی سوریه را رد می کنند و پرواز فانتوم را در فضای آزاد بین المللی را مجاز اعلام کرده اند، اما سوریه آن را نقض حریم هوایی می داند. برخی کارشناسان این اقدام سوریه را پاسخ محکم این کشور به پناهندگی دو تن از خلبانان سوری در کشورهای همسایۀ سوریه مرتبط می دانند؛ دسته ای دیگر آن را تخمین و ارزیابی موقعیت ژئوپولیتیک سوریه برای تقویت توان مخالفان و دسته ای نیز آن را رویارویی دو قدرت غرب و روسیه می دانند. با توجه به اهمیت هریک از فرضیه های مطرح شده آنچه که با گذشت 16 ماه از ناآرامی های سوریه و تشدید جنگ داخلی در این کشور واضح و روشن می نماید، اینست که غرب قصد حملۀ مستقیم نظامی به سوریه را ندارد و در تلاش است تا با تضعیف توان و بنیۀ دولت بشار اسد و تقویت مخالفین، سیر تغییرات را به دست آنها بسپارند.
فی الواقع سوریه این روزها بیش از هر زمان دیگری به جبهه ای برای قدرت نمایی تبدیل شده که بازیگران منطقه ای و پیرامونی در تلاش برای حفظ توازن منطقه ای و بازیگران فرامنطقه ای نیز در تقلا برای تقویت توان مخالفین اند. اینکه آیندۀ سوریه با مواضع موافق و مخالف همسایگان و همچنین در سایۀ فانتوم سرنگون شده ترکیه چه خواهد شد، پرسشی است که سیامک کاکایی، کارشناس مسائل سیاسی در گفتگو با خبرآنلاین به آن پاسخ داده است که در ذیل می خوانید.
گفته می شود پرواز فانتوم های آمریکایی بر فراز سوریه پیشتر نیز اتفاق افتاده بود.
مسئله ای که در این زمینه مورد توجه است، نه صرفاً سقوط یک هواپیمای جنگی بلکه تبلیغات بسیار گسترده و تمرکز خبری بر روی این حادثه است که آن را به یک بمب خبری تبدیل کرده و به نظر می رسد با توجه به تخاصمی که بین ترکیه و سوریه وجود دارد، چنین حادثه ای می تواند گره ای بر آیندۀ روابط ترکیه و سوریه باشد. اینکه ترکیه این کار را سهواً و یا عمداً انجام داده دیدگاههای متفاوتی دربارۀ آن مطرح است. به خصوص اینکه مقامات ترکیه در ابتدا اعلام کردند که این اقدام سهوی بوده است. ولی بیش از آنکه بحث از نقض حریم هوایی سوریه مطرح باشد، بیشتر پیامدها و تأثیران و همین طور نوع نگاه و بهره برداری هایی است که از این حادثه در حال انجام است.
دربارۀ پیامدهای این حادثه برایمان بگوئید.
پیامدهای این اتفاق از دو منظر قابل تحلیل است: اول از زاویۀ روابط ترکیه و سوریه و دوم از منظر رسانه های جهانی و نگاه کلی افکار عمومی جهانی به این مسئله.
از منظر اول یعنی روابط ترکیه و سوریه به نظر می رسد این اتفاق منجر به تشدید تنش و تخاصم بین سوریه و ترکیه خواهد شد و عملاً نشان می دهد که ترکیه رویکرد تند خود را علیه سوریه بیشتر خواهد کرد و جبهۀ ترکیه، غرب و برخی کشورهای عربی قوت بیشتری پیدا خواهد کرد. به خصوص اینکه در داخل ترکیه این موضوع بازتاب زیادی داشته و انتقادهایی از دولت شده است و تأثیراتی بر رسانه و افکار عمومی نیز گذاشته است. احتمالاً دولت ترکیه تلاش خواهد کرد که از این فشار و فضای ایجاد شده خارج شود. به همین دلیل به نظر می رسد این مسئله تأثیرات تندی بر روابط ترکیه و سوریه خواهد داشت.
در ارتباط با پیامدهای بین المللی نیز به نظر می رسد با توجه به فضای کلی که در سطح جهان نسبت به سوریه وجود دارد، رسانه های غربی در طرح هایی که ارائه خواهند داد از این موضوع بهره برداری کنند؛ به این شکل که مسائل مربوط به سوریه را در عرصۀ بین المللی زنده نگاه دارند و به همین دلیل است که حتی فرضیه هایی مبنی بر دخالت ناتو و یا غرب در سوریه مطرح می شود. این احتمال در سطح رسانه های بین المللی مطرح می شود تا بتوانند از این وضعیت، شرایط تحریک آمیزی ایجاد کنند تا بتوانند بر نوع نگرش ترکیه نسبت به سوریه نیز تأثیر بگذارد.
آیا این احتمال وجود دارد که ترکیه پیشگام دخالت نظامی ناتو در سوریه شود؟
ترکیه پیشگام ایجاد جبهۀ منطقه ای علیه سوریه است و نه پیشگام جنگ علیه سوریه؛ به این دلیل که نقش ترکیه در آن مثلثی که بین غرب، ترکیه و برخی کشورهای منطقه ایجاد شده ، پررنگ بوده چرا که هم مرکزی برای تجمع مخالفان بوده است و هم از طرفی سیاست خارجی خود در مقابل سوریه را بر این مبنا قرار داده است که دارد از مردم سوریه دفاع می کند. دقیقاً تحرکی که در مواضع و سیاست خارجی ترکیه ایجاد شده، نشان می دهد که ترکیه یک ضلع فعال منطقه ای است و به پیشگام رویکردهای ضدسوری تبدیل شده و اینکه آیا در آینده اجماع نظامی بین المللی در مورد سوریه به وجود خواهد آمد، تردیدهایی در این باره وجود دارد. به همین دلیل خیلی ها معتقدند که شاید شیوۀ مذاکره و یا با توجه به اظهارات سخنان احمد داوود اوغلو" مبنی بر اینکه طرح کوفی عنان، طرح شکست خورده ای است و نباید به سوریه فرصت داده شود"، تأثیر مهمی بر این روند داشته باشد. به نظر میرسد این اتفاقات آستانۀ سیاست های ضدسوری ترکیه را تشدید کند. ضمن اینکه این احتمال وجود دارد که یک بازیابی در روابط ترکیه و اضلاع دیگری جبهۀ ضدسوریه ایجاد شود.
با این اوصاف چه آینده ای در انتظار سوریه است؟
از منظر سیاست خارجی ترکیه من معتقدم که در 6 ماه اخیر، ترکیه سیاست کاملاً ضدسوریه اتخاذ می کند  و بر ضرورت تغییر نظام سیاسی و هم کنار گذاشتن نظام بشار اسد تأکید خواهد کرد. این اتفاقات و حوادث اگر نگوئیم نقطۀ عطفی است اما دستکم می تواند بر پیچیدگی شرایط سوریه و هم تخاصم بیشتر از نگاه ترکیه به سوریه بیفزاید و شاید بر شیوۀ تبلیغات بین المللی نسبت به سوریه تأثیر بگذارد.
از سویی باید این نکته را مورد توجه قرار داد که سرنگونی هواپیمای ترکیه در مرز دو کشور اگر هم اتفاقی و یا تصادفی بوده باشد، به نظر من این مسئله اقدامی تحریک آمیز از سوی ترکیه علیه سوریه بوده است. پرواضح است که روابط ترکیه و سوریه یک روابط عادی نیست که بخواهند به راحتی از کنار این مسئله بگذرند و هرگونه تقلا و تحرک منجر به افزایش تخاصم می شود. برخی معتقدند که سوریه با این اقدام خود تلاش کرد که ضربه ای به جبهۀ کشورهای مخالف خود بزند و نشان دهد که در مقابل تهاجم کشورها کوتاه نخواهد آمد.
به هر حال اگر در آینده رویکرد ترکیه نسبت به سوریه به سمت تشدید تنش و نوعی رویارویی مرزی پیش برود، این احتمال وجود دارد که حتی در مرزهای دو کشور تحرکاتی به وجود بیاید و شاید فرجام این کار به تلاش بیشتر برای تجهیز مخالفان سوریه، ساماندهی به مواضع آنها منجر شود. به خصوص اینکه از سوی عربستان و قطر و سایر کشورها نیز این نگاه وجود دارد که بخواهند این جبهه را تقویت کنند تا بتوانند از طریق مذاکره روسیه را به ایجاد تغییر در این کشور متقاعد کنند.
از نگاه ترکیه شرایط در سوریه شرایط ناگواری است و ادعای ترکیه اینست که باید به سمتی حرکتی کرد که در آنجا مطالبات مردم سوریه مورد توجه قرار گیرد. هرچند ترکیه خود را مدافع حقوق مردم سوریه معرفی کرده است اما همین دیدگاه دولت، نگاه تند و انتقادآمیزی از سوی احزاب و جریانهای مخالف در ترکیه را به همراه داشته است.

26349