چوب حراج ترکیه به دیپلماسی 'تنش صفر با همسایگان'

بالاخره پس از مدت ها به این سوال، پاسخ داده شد که ترکیه راهبرد مهم سیاسی خود در حوزه دیپلماسی خارجی یعنی استراتژی تنش صفر با همسایگانش را به چه قیمتی به عربستان فروخته است. زمامداران ترکیه پس از یک دوره شکوفایی سیاسی و اقتصادی ناشی از اجرای استراتژی تنش صفر با همسایگان که داوود اوغلو وزیرخارجه کنونی ترکیه طراح آن بود و عملاً جایگاه ترکیه را در عرصه منطقه ای و بین المللی به لحاظ سیاسی و اقتصادی ارتقاء قابل توجهی بخشیده بود، ناگهان در یک چرخش غیرمنتظره وارد دور جدیدی از تنش با همسایگان و دخالت در امور داخلی آنها شد.این مرحله دقیقا همزمان با آغاز مرحلۀ نوین بیداری اسلامی و سقوط پی در پی دیکتاتورها در منطقه شروع شد.
بیداری اسلامی و سقوط دیکتاتورهای همپیمان با غرب، توازن قدرت را در منطقه برهم زد و جایگاه برخی کشورها را ارتقاء بخشید و برخی دیگر را در موقعیت ضعیف تر و احیاناً رو به افولی قرار داد. کشورها در منطقه دو گروه بودند؛ کشورهای طرفدار تغییر واصلاح در منطقه به رهبری ایران و کشورهای طرفدار حفظ وضع موجود و محافظه کار به رهبری عربستان. در این میان دو کشور ترکیه و قطر ضمن آنکه طرفدار حفظ وضع موجود نبوده و موافق تغییر در منطقه بودند اما به دلائل گوناگون در روند تغییر و اصلاح در منطقه نه تنها خود را در کنار ایران نمی دیدند بلکه بالعکس به نوعی خود را با ایران در رهبری تحولات رقیب می دانستند.
قطر در واقع خود را در قامت نسل جدید زعامت و رهبری جهان عرب می نگرد و از این رو با عربستان به عنوان آخرین بازمانده و مدعی رهبری سنتی جهان عرب بویژه پس از مرگ حافظ اسد و سقوط دیگر مدعیان رهبری یعنی صدام، مبارک و قذافی، در رقابت است. قطر، اخوان المسلمین را به عنوان اهرم اثرگذاری خود در تحولات کشورهای عربی حوزه بیداری در نظر گرفته است و از طریق شیخ یوسف قرضاوی روحانی مصری مقیم قطر سعی در اعمال مدیریت خود بر تحولات منطقه بویژه مصر و سوریه دارد.
اما ترکیه با ارتباط تشکیلاتی که با اخوان المسلمین دارد و حزب عدالت و توسعه امتداد آن بشمار می رود، کوشید با تکیه بر موفقیت های اقتصادی ومواضع سیاسی اخیر خود در مقابلِ رژیم صهیونیستی و خصوصیت اسلامگرایی حزب حاکم عدالت و توسعه، به تعبیر آقای داوود اوغلو وزیر خارجه در اظهارات اخیر خود در پارلمان این کشور، نقش مدیریت تحولات منطقه را در دست داشته باشد و به الگوی سیاسی واقتصادی قابل پیروی در سراسر منطقه تبدیل شود و سفر دوره ای اردوغان هم به همین منظور به کشورهای حوزه بیداری، انجام گرفت که البته با واکنش هایی هم مواجه شد.
بنابراین ترکیه و قطر هرچند طرفدار تغییر وضع موجود بوده و هستند اما نه در کنار ایران بلکه در رقابت با آن قرار دارند. علاوه بر اینکه اصولاً قطر و ترکیه و البته عربستان جزء منظومه همپیمانان آمریکا در منطقه به شمارمی آیند که مخالف گسترش تفکر و اندیشه انقلاب اسلامی و استقلال سیاسی کشورها ومردم سالاری به معنای واقعی در آنهاست.
اما از آنجا که گفتمان بیداری اسلامی و رویکرد آن، به گفتمان انقلاب اسلامی نزدیک تر است و در نهایت تحولات منطقه سمت وسوی فاصله گرفتن از آمریکا و نفوذ غرب و نیز تقویت جایگاه ایران را داشته و دارد، لذا تحولات بیداری، این سه رقیبِ در عین حال هم پیمان امریکا یعنی عربستان و ترکیه و قطر را در کنار هم قرار داد و آنان را به سه یار دبستانی تبدیل کرد که اتفاقاً بر محور تحولات سوریه که رویکرد تضعیف جبهه مقاومت ضد آمریکایی و اسرائیلی در منطقه و در نتیجه ایران را داشت، همپیمانی خود را پایه گذاری و رقم زدند.
از آن هنگام بود که ترکیه سیاست " تنش صفر باهمسایگان" را عملا بوسیده و کنار نهاد و پس از تلاش برای مداخله و اثرگذاری بر انقلاب های بیداری و همچنین مداخله گسترده و عجیب و غریب بر حوادث سوریه، شاهد دخالت سیاسی و امنیتی آنکارا در عراق بودیم.جالب آنست که اردوغان هماهنگ با عربستان و قطر به دامن زدن گفتمان مذهبی در منطقه و انتقاد از ایران و عراق با این ادبیات پرداخت.
در واقع گفتمانِ مذهبیِ تفرقه برانگیزِ میان شیعه وسنی را عربستان در برابری گفتمان وحدت طلبانه انقلاب اسلامی طراحی و دنبال می کند و ترکیه برای مقابله با خط مقاومت و انقلاب اسلامی به مقابله با گفتمانِ وحدت و ترویج گفتمان و قرائتِ تحولات بر محور مذهبگرایانه روی آورد. در نهایت این سئوال مطرح است که بالاخره ترکیه به چه قیمتی راهبرد تنش صفر با همسایگان را به عربستان و قطر فروخته است؟ تا اینکه اخیراً مبلغی از سوی وزیر شهرسازی و محیط زیست ترکیه اعلام شده است که نمی دانیم کل مبلغ معامله است یا بخشی از آن. البته پرداختهای قطر در اشکال دیگر قبلاً از جمله توافقات اقتصادی کلان بطور جسته و گریخته درجریان سفرهای اردوغان به این کشور ذره بینی نیز اعلام شده بود. به هر حال" اردوغان بایراکتار" وزیر شهرسازی و محیط زیست ترکیه روز شنبه در گفت و گویی اختصاصی با روزنامه آکشام، از بخشش 10 میلیارد دلاری پادشاه عربستان سعودی به ترکیه خبر داد. وزیر شهرسازی و محیط زیست ترکیه در این گفتگو تأکید کردکه: در شرایطی که جهان با کمبود نقدینگی و بحران مالی رو بروست، عربستان سعودی به ترکیه 10 میلیارد کمک بلاعوض کرده است. وی با اشاره به اینکه کمک های عربستان سعودی به ترکیه ادامه خواهد داشت، افزود: مناسبات سیاسی ریاض با آنکارا رو به توسعه است و این وضعیت در موازنه قدرت در منطقه به نفع ترکیه است. وزیرشهرسازی ترکیه در مورد خرید یک ملک به مساحت 57 هکتار از سوی پادشاه عربستان سعودی در نزدیکی تنگه بسفر در استانبول گفت: شهرداری استانبول برای ساخت چهار ویلا دراین زمین برای خاندان پادشاهی سعودی مجوز صادر کرده است.
خبر تمام شد اما به رغم تأکید وزیر شهرسازی ترکیه به قابل توجه بودن مبلغ کمک ده میلیارد دلاری و اشاره به ادامه این کمکها، هنوز کاملاً روشن نیست که ترکیه حیثت و اعتبار و استقلال سیاسی خود را به قیمت مناسبی فروخته است یا خیر؟ شاید آینده و آینده گان بهتر بتوانند در این زمینه قضاوت کنند، نظرشما چیست؟