مذهب زیدیه، در تاریخ اسلام، جایگاه مهمی دارد
زیدیه، به یکی از فرقه‌های شیعه، گفته می‌شود که به امامت «زید» فرزند امام سجاد(ع) باورمندند.
زیدیه در تاریخ اسلام، از چند جهت مورد توجه‌اند:
1- رهبری جنبش‌های ضد اموی و عباسی: بخش مهمی از نهضت‌های شیعی ضد اموی- عباسی توسط زیدیان رهبری شده است. قیام زید بن علی در کوفه، یحیی بن زید در خراسان، نفس زکیه (محمد بن عبدالله بن حسن بن امام حسن (ع)) در مدینه، ابراهیم بن عبدالله (برادر نفس زکیه) در بصره، شهید فخّ (حسین بن علی بن حسن بن حسن بن امام حسن (ع)) در مدینه؛ ابن طبا طبا در کوفه (سال 199 ه ق) و ...
2- دولت‌های شیعه زیدی : 3 دولت معروف زیدی‌ها در تاریخ اسلام، عبارتند از:
1-2- دولت ادریسیان در مغرب اسلامی : ادریس بن عبدالله بن حسن بن امام حسن (ع) پس از حضور و شکست قیام شهید فخّ، به شمال آفریقا گریخت و با حمایت پاره‌ای از قبائل آن منطقه، دولت ادریسیان را در 172 ه.ق بنا نهاد. این دولت، تا سلطه دولت فاطمیان بر مغرب دوام یافت و از سال 305 ه.ق تحت الحمایه دولت فاطمی شد و بالاخره در سال 375 ه.ق کاملا منقرض گردید.
2-2- دولت علویان در طبرستان: این سلسله با داعی کبیر (از نوادگان زید) در 250 ه.ق آغاز شد و مناطقی چون آمل، ساری و گرگان را در برگرفت. پس از او داعی صغیر (م 278 ه.ق) و ناصر اطروش (م 304 ه.ق) و آخرین سلسله، حسن بن قاسم مقتول در 316 ه.ق بود. بدین گونه سلسله علویان طبرستان، شصت واند سال ادامه یافت.
3-2- دولت علویان یمن: این سلسله، حدود هزار سال ادامه یافت. در جستار دوم این سلسله، به ایشان پرداختیم.
3- دیدگاه‌های کلامی - فقهی زیدیه: زیدیان از فرقه‌های مطرح در مذاهب اسلامی‌اند. آثار و نگاشته‌های عالمان زیدی، از قرن دوم هجری تا کنون، مجموعه‌ای مهم و قابل اعتنا در میراث اسلامی است. (ر.ک. مقاله معرفی آثار منتشر شده زیدیه، نشریه هفت آسمان، ش 14/161)
3-1- زیدیان، چه باورهایی دارند؟
در میان عقاید زیدیه، غیر از باورهای شایع و فراگیر در میان فرق و مذاهب اسلامی، چند باور خاص دیده می‌شود که در تمامی فرقه‌های زیدیه مشترک می‌نماید:
• باور به عدل الهی
• باور به اختیار انسان و نفی جبر
• تاکید بر اصل امر به معروف و نهی از منکر
• اعتقاد به امامت امامان علی(ع) ، حسن(ع) و حسین(ع)
• امامت پس از امام حسین(ع)، در فرزندان امام حسن (ع) یا امام حسین (ع) است.
• دعوت و قیام، از شرایط «امام» است (علاوه بر شرایط عمومی چونان: عدالت، دانایی دینی و ...). این نکته، از اصول بسیار مهم در تفکر سیاسی زیدیه است.
• باور به ظهور مهدی(ع)
• نفی تقیّه (کتمان مذهب و باور دینی)
3-2- تفاوت عقاید زیدیان، چشمگیر است
اگر باورهای فوق، حلقه مشترک «مذهب زیدیه» است. اختلافات عقاید زیدیان بسیار گسترده و فراوانند؛ از جمله:
• آیا امامت امام علی(ع) به نصّ صریح پیامبر (ص) بوده است؟ در میان زیدیان، فرقه جارودیه این دیدگاه را دارند . و با این نگرش، خلفای اول و دوم را تکفیر یا تفسیق می‌کنند. اما برخی از فرقه‌های دیگر زیدیه، چنین باوری را ندارند (فرقه بتریّه یا صالحیّه و ....)
• آیا امامت مفضول با وجود افضل مجاز است؟ پاسخ فرقه‌های زیدیه، به این پرسش یکسان نیست. جارودیه آن را پذیرا نیستند. اما فرقه‌های بتریّه (یا صالحیه) و یا فرقه سلیمانیه آن را می‌پذیرند و در نتیجه، خلیفه اول و دوم را با همین نگرش، تایید می‌کنند.
• آیا تعدد امام در زمان واحد مجاز است؟ این پرسش، به ویژه در شرایط استقرار دولت‌های متعدد زیدی جدی‌تر مطرح شد، و موافقان و مخالفان بنامی دارد.
• مهدی منتظر چه کسی است؟ در حالی که در مواردی فرقه‌های زیدیه، تحت شرایط سیاسی - اجتماعی به ظهور مهدی باورمند شده بودند، چونان تطبیق آن بر نفس زکیه (محمد بن عبدالله بن حسن بن امام حسن) و یا امام حسین بن قاسم عیانی (م 404 ه.ق) و ...
در مورد فرد اخیر (که از امامان علوی یمن بود) فرقه‌ای به نام حسینیّه در یمن به وجود آمد که تا چندین قرن دوام داشت و معتقد بودند که او مهدی موعود است و... (ر.ک. مقاله: مهدویت و فرقه حسینیه زیدیه، سید علی موسوی‌نژاد، نشریه هفت آسمان، ش 27/127)
اما بخش عمده‌ای از فرقه‌های زیدیه اعتقاد دارند که مهدی(ع) هنوز به دنیا نیامده است و در آینده ظهور خواهد کرد.
• اعتقاد به رجعت و خصایل خاص امامان: در حالی که پاره‌ای از فرقه‌های زیدیه چونان جارودیه، به رجعت و یا علم غیب و خصایل منحصر در امامان، باورمندند. برخی دیگر از فرقه‌های زیدی چونان باوری را ندارند.
از مجموع نکات فوق، می‌توان دریافت که در میان فرقه‌های زیدی، «فرقه جارودیه» آن مذهب به شیعه دوازده امامی (امامیه) نزدیک‌ترند. شیعیان زیدی یمن، به این گرایش زیدی متصل هستند.
معرفی منابع برای مطالعات تکمیلی در موضوع زیدیه شناسی
از آنجا که این سلسله یادداشت‌ها، با انگیزه‌ی دریافت حوادث سیاسی یمن، نگاشته می‌شوند، به همین مختصر بسنده می‌کنیم. برای مطالعات اجمالی در زمینه «زیدیه» به نوشته‌های زیر می‌توانید مراجعه کنید:
1- زیدیه، تاریخ و عقاید، مهدی زمانیان و سید علی موسوی‌نژاد، نشر ادیان، 1386
2- تاریخ فرق اسلامی، حسین صابری، ج 2، انتشارات سمت، 1383
3- دولت زیدیه در یمن، حسن خضیری احمد، احمد بادکوب، پژوهشکده حوزه و دانشگاه، 1380
و برای مطالعات تفصیلی تر ، سه حوزه منابع معرفی می شوند :
الف) کتاب‌ها و نگاشته‌هایی که در زمینه فرق و مذاهب اسلامی، نوشته شده‌اند؛چونان: مقالات الاسلامیین، ملل و نحل، فرق الشیعه، المقالات و الفرق، الفصل و ...
ب) کتاب‌ها و مقالات که در خصوص «زیدیه» نوشته شده‌اند و از آن جمله:
الزیدیه قراءة فی المشروع و بحث عن المکوّنات، عبد الله بن محمد حمیدالدین، صفاء، 1424
الزیدیه فی موکب التاریخ، جعفر سبحانی، دارالاضواء
الزیدیه نظریه و تطبیق، علی بن عبدالکریم الفضیل شرف الدین، بیروت، 1412
ج) کتاب‌ها و آثار مولفان زیدی مذهب: در دهه‌های اخیر، آثار فراوانی از مولفان زیدیان - چه در یمن و چه در کشورهای دیگر- به چاپ رسیده است. پاره‌ای از آن را در تراث الزیدیه (سید علی موسوی نژاد، مرکز ادیان و مذاهب 1384) مولفات الزیدیه (سید احمد حسینی اشکوری، مکتبه نجفی مرعشی، قم 1413) و ... می‌توان دید.
ادامه دارد
نظر شما