مرسی میان رژیم صهیونیستی و حماس تعادل برقرار می کند

زهرا خدایی

مصر آبستن تحولات حساسی است. هفتۀ گذشته بعد از حملات تروریستی صحرای سینا، مرسی با اعطای حکم بازنشستگی به طنطاوی و تنی چند از افسران کهنه کار ارتش با 60 سال حکومت نظامیان در مصر خداحافظی کرد تا این پیام را به جهانیان ارسال کند که مصر وارد عصر جدیدی شده است. نظامیانی که به رغم نمایش رشادت ها در جنگ های تاریخی مصر با رژیم صهیونیستی، از زمان سادات از درِ دوستی با این رژیم برآمدند و به سازشگر تبدیل شدند، امروز می روند تا آرام آرام صحنه را به تصمیم گیریهای اسلامگرایان واگذار کنند. اما آنچه که امروز همچنان برای بسیاری جای پرسش دارد، اینست که مصرِ مرسی با همسایۀ دیوار خود یعنی رژیم صهیونیستی چه خواهد کرد؟ گرم شدن رابطۀ مرسی با حماس و ملاقات با رهبران این جنبش و نگرانی رژیم صهیونیستی از تغییر معادلات امنیتی در منطقه، مصر را امروز به کانون توجهان تبدیل کرده است. خبرآنلاین پاسخ به این سوالات را احمد بخشی، استادیار علوم سیاسی دانشگاه بیرجند و کارشناس آفریقا جویا شده است که در ذیل می خوانید.
تحولات اخیر صحرای سینا تا چه میزان می تواند رابطۀ رژیم صهیونیستی و مصر را تحت الشعاع قرار دهد؟
تحولات صحرای سینا در منطقه ای رخ داد که از پیش کانون بحران بوده است. سناریوهای مختلفی پیرامون تحولات صحرای سینا و عاملین آن مطرح شد. عاملین مختلفی اعم از گروههای فلسطینی، طرفداران اسماعیل هنیه، دولت فلسطینی، اسراییل و حتی این حادثه به گروههای سیاسی-اجتماعی و قبیله ای مصر نیز نسبت داده شد. اما موضوع اصلی اینجاست که مصر در حال حاضر بخش قابل توجهی از نیروهای نظامی خود را در این منطقه متمرکز کرده و به طور حتم این مسئله می تواند سبب تشدید بحران در این منطقه شود و آن را در نوک پیکان توجهات بین المللی و منطقه ای قرار دهد. رژیم صهیونیستی اعلام کرد که این عملیات توسط عاملان این رژیم صورت نگرفته است و اسماعیل هنیه نیز اعلام کرد که دولت فلسطین بیش از همه از این عملیات صدمه و خسارت می بیند. از این رو دولت مرسی در حال بررسی عاملین مسئله و تحقیق بر روی نیروهای سیاسی و اجتماعی مصر است.
شاید بتوان گفت مهمترین تأثیر این مسئله تغییر نگاهها نسبت به واقعیت دولت مرسی بود. پیشتر اینگونه گفته می شد که مرسی همان سیاست مبارک را در پیش می گیرد و در ارتباط با رژیم صهیونیستی همان راه مبارک را می رود. در واقع سیاست مرسی با تحولات صحرای سینا مورد انتقاد قرار گرفت و سبب شد تا همۀ توجهات از حوزۀ داخلی مصر به سمت مسئله ای به نام اعراب و اسراییل و یا به طور خاص تر مصر و اسراییل برود.
کنترل اوضاع نیز به نحوۀ مدیریت طرفین و توان آنها برای تبدیل کردن این بحران به صلحی شکننده باز می گردد. البته ممکن است این مسئله و کنترل آن خارج از توان طرفین باشد و اوضاع را به سمت تشدید منازعۀ منطقه ای سوق بدهد.
به حاشیه راندن نظامیانی که رابطۀ خوبی با سران رژیم صهیونیستی داشتند تا چه میزان بر رابطۀ مصر و اسراییل تأثیر می گذارد؟
دولت مرسی در حال تسویه با نظامیان است. با توجه به اینکه سیاست های دولت جدید به صورت توأمان عملگرایانه، ایدئولوژیک و عملیاتی است آنها سعی می کنند این رابطه را مدیریت کنند که کشور به سمت جنگ پیش نرود. محمد مرسی با استفاده از آشوب سینا توانست مسئله عدم توانایی نظامیان برای مدیریت بحران را به عنوان ابزاری برای تسویه با نظامیان استفاده کند، هرچند که او اعلام کرد که این مسئله تسویه حساب نبوده است. اما واقعیت اینست که در اندیشۀ مرسی این بود که نظامیان را به حاشیه براند و یا در بازی سیاسی آنها را از عرصۀ اسلحه به عرصۀ سیاست وارد کند و قدرت آنها را کاهش دهد. اما تحولات صحرای سینا سبب شد مرسی زودتر به هدف خود برسد. در واقع اقدام مرسی، شبه کودتایی علیه نظامیان و ارتش بود که عامل اصلی آن تحولات منطقه سینا بود. به خصوص آنکه مرسی دریافته بود که ارتش قصد کودتا علیه وی و دولتش را دارد.
گرم شدن رابطۀ مرسی با حماس تا چه میزان می تواند رابطۀ رژیم صهیونیستی و مصر را تحت تأثیر قرار دهد؟
تحولات شمال آفریقا ایدئولوژی های جدیدی را وارد گفتمان سیاسی کشورها کرده است که حمایت از حقوق فلسطینیان و حمایت از مظلوم و مطالبات مردمی از مهمترین آنهاست. از این رو زین پس باید شاهد نزدیکی بیشتر میان مرسی و حماس باشیم.
البته ذکر این نکته ضروری است که ممکن است بخشی از سیاست های مصر ایدئولوژیک باشد اما ای کشور ناگزیر به اجرای یکسری از واقعیات موجود است. مثلاً واقعیتی که حکایت از آن دارد که مصر در یک جبر جغراقیایی قرار دارد که بعد از جنگ جهانی دوم این کشور را در همسایگی رژیم صهیونیستی قرار داده و تاکنون طرفین چندین جنگ سخت با یکدیگر داشته اند. با این حال دو نگاه متفاوت در مصر پیرامون رابطۀ اسراییل و مصر وجود دارد:
نگاه اول ایدئولوژیک است که در آن بسیاری از افراد و از جمله اخوان المسلمین و طیف های مختلف آن بر این اعتقادند که مصر با اسراییل رابطه برقرار نکند و یا رابطه ای که مبارک با رژیم صهیونیستی داشت، کمتر شود. نگاه دومی نیز وجود دارد و آن اینکه برخی بر این اعتقادند که قرارداد کمپ دیوید یا لغو شود و یا با شرط و شروطی مورد بازنگری قرار گیرد.
ممکن است که در نگاه اول بسیاری از ایدئولوگ ها و آرمانگراها نزدیکی دولت محمد مرسی با حماس را دلیل دوری از رژیم صهیونیستی بدانند، اما در گفتمان رهبران مصر بر ایجاد دو دولت صهیونیستی و فلسطینی در کنار یکدیگر تأکید شده است؛ یعنی بخشهایی را دولت فلسطینی در اختیار داشته باشد و بخشهایی را دولت صهیونیستی. به طور حتم با گذر زمان و با توجه به غلبۀ گفتمان واقع گرایی و رئالیسم سیاسی و جبر جغرافیایی، این مسائل خود را بر اندیشه غالب می کند.
به نظر می رسد که دولت مصر این نگاه را دارد که سرنوشت مردم این کشور توسط ساکنان آن تعیین شود و از طرف دیگر با دو دولت بهتر می توان مسئله اعراب و اسراییل را پیش برد. یعنی با این عنوان که یا با هم مصالحه کنند و یا موضوع دو دولت را پیگیری کنند و در واقع مسائلی که مباحث روز نظام بین الملل است.
در نگاه اول ممکن است روابط مصر و فلسطین به معنای دوری از اسراییل باشد، اما در کلیت، مسئله اینست که جبر جغرافیایی خود را به سیاست مصر تحمیل می کند و مصر ناگزیر است که با اسراییل رابطه برقرار کند. رابطه ای که بیش از همه در چهارچوب نظام بین الملل است. بدین معنا که مصر می خواهد از کمکها و مساعدت سازمانهای بین المللی و منطقه ای محروم نشود. به خصوص آنکه مصر آمادگی این را ندارد که بتواند درگیر جنگی تازه شود.
آیندۀ رابطۀ رژیم صهیونیستی و مصر را چگونه پیش بینی می کنید؟
در نگاه اول ممکن است که نگاه ایدئولوژیک(همانطورکه پیشتر بدان اشاره کردم) بر رابطۀ مصر و اسراییل غلبه داشته باشد اما به تدریج نگاه واقع بینانه ای بر مصر مسلط خواهد شد. البته باید به این مسئله توجه داشت که مصر انقلابی دیگر مانند رژیم مبارک تنها و به طور صرف با موضوعی به نام اسراییل کار نخواهد کرد بلکه تعادل بین اسراییل و فلسطین را مد نظر خواهد داشت.

26351