273 پله تا مهار آب‌های مرزی

آذرجزایری: در صورت بهره‌برداری از 273 سد در کشور که در حال حاضر حدود 98 سد آن در حال ساخت و 175 سد دیگر کارهای مطالعاتی آنها انجام شده تمام آب‌های مرزی و سطحی ایران مهار خواهد شد.

این در حالی است که قرن 21 به عنوان قرن چنگ آب مطرح است و در این میان سیاست‌های اجرایی دولت‌ها در خصوص نحوه مهار آب‌های مرزی خود از اهمیت به‌سزایی برخورداراست.

در این بین کارشناسان آبی تأکید دارند بحران آب در خاورمیانه جدی‌تر از دیگر نقاط دنیاست و باید هر چه سریعتر راهکاری را برای برون‌رفت از این بحران جست‌وجو کرد. ایران نیز در میان کشورهای خاورمیانه با شرایط بحرانی مواجه است و در این راستا نیز در طول سه چهار سال اخیر فعالیت‌های چشمگیری در خصوص مهار این آب‌ها صورت گرفته است. اگرچه تأیید این ادعارا نمی‌توان در ارائه آمار مسئولان جست‌وجو کرد چرا که هر یک از مسئولان چون مدیران وزارت نیرو بر سیاست عدم پاسخگویی در این خصوص تأکید دارند اما نگاهی گذرا بر بودجه مهار آب‌های مرزی کشور طی سه تا چهار سال گذشته نشان از تلاش دولت در مهار آب‌های مرزی دارد.

در سال 1383 بودجه تخصیص به مهار آب‌های مرزی در کشور حدود هزار و 700 میلیارد ریال بوده که این رقم در سال 1387 به حدود چهار هزار و 258 میلیارد ریال رسیده که این میزان در بودجه سال 1388، به پنج هزار و 987 میلیارد ریال افزایش یافته و با افزایش 6/40 درصدی مواجه شده است.

این در حالی است که مجید نامجو وزیر نیروی دولت دهم نیز در زمان رأی اعتماد گرفتن از مجلس از توجه جدی به مدیریت آب‌های مرزی کشور و استفاده از حداکثر ظرفیت آنها با رویکرد دیپلماسی فعال در منطقه به عنوان یکی از مهمترین اهداف خود در بخش مدیریت بخش آب و آبفاق کشور یاد کرده است.

باید بر این نکته تأکید کرد که در حال حاضر متوسط بارش در ایران حدود یک سوم میانگین جهانی است و حدود دوسوم از 130 میلیارد مترمکعب آب جاری در سطح کشور در 16 رودخانه جاری است که براساس اظهارات کارشناسان، بحث مهار آب‌های مرزی از جمله ضرورت‌های اصلی ایران مطرح می‌شود.

در حال حاضر نیز همسایگان ایران به شدت به دنبال مهار آب‌های مرزی خود هستند که در این بین کارشناسان بر ضرورت تعامل کشورهای همسایه با یکدیگر در جهت جلوگیری از بحران‌های آینده تأکید دارند. براساس آمارهای موجود کشور چین تاکنون در بحث احداث سد و مهار آب‌های سطحی و مرزی خود در سطح خاورمیانه بسیار موفق عمل کرده است.

پس از این کشور نیز هند با داشتن 4 هزار و 291 سد، ژاپن با 2 هزار و 675 سد و کره جنوبی با 765 سد در جایگاه‌های دوم، سوم و چهارم خاورمیانه در جهت احداث سد و مهار آبهای مرزی و سطحی قرار گرفته‌اند. براین اساس در حالی که کشور چین دارای حدود 22 هزار سد است ایران با داشتن 66 سد در مقام یازدهم خاورمیانه و آسیا قرار گرفته است. در عین حال گفته می‌شود حدود 31 هزار و 340 سد در خاورمیانه ساخته شده که سهم ایران از این تعداد تنها 66 سد است که در صورت به بهره‌برداری رسیدن 98 سد وعده شده که در حال حاضر مراحل ساخت خود را می‌گذراند و بسیاری از آنها از پیشرفت 80 درصدی برخوردارند 164 سد در کشور خواهیم داشت.

این در حالی است که برنامه ساخت 175 سد کارهای مطالعاتی آنها نیز انجام شده و در مرحله تأمین منابع مالی قرار گرفته‌اند که در صورت تأمین منابع مالی احداث این سدها نیز آغاز خواهد شد. براین اساس میانگین ساخت یک سد در کشور حدود هشت سال عنوان می‌شود که البته بستگی به نوع سد، حجم و وسعت آن متغیر است.

از سویی دیگر، در منطقه خاورمیانه، که از لحاظ وضعیت منابع آبی در بغرنج‌ترین شرایط در مقایسه با سایر نقاط دنیاست، بیش از ۹۰ درصد آب‌های قابل استحصال، در مرزهای مشترک بین‌المللی جاری‌اند.

چهار توصیه کارشناسان به دولت ها

کارشناسان در این بین به دولت‌ها توصیه می‌کنند که نگرش خود را به آب به‌عنوان یک منبع لایزال در دسترس که باید بدون توجه به پایداری زیستی مصرف گردد، تغییر دهند. براساس اظهارات کارشناسان اقتصادی، آب در بسیاری از کشورهای دنیا به عنوان یک منبع کمیاب محسوب می‌گردد، اما این محدودیت ناشی از سیاست‌های اقتصادی نادرست است.

کارشناسان معتقدند: با بهبود کارایی استفاده از منابع آبی و تشویق به بهره‌برداری اثربخش‌تر از این منابع با به‌کارگیری سیاست‌های قیمت‌گذاری و در نهایت بهره‌گیری از فناوری‌های کاراتر در کشاورزی و صنعت، می‌توان این محدودیت‌ها را کاهش داد. همچنین تعدادی از کشورها می‌توانند با استفاده از واردات کالاهای کشاورزی از سایر مناطق دنیا از «آب مجازی» بهره‌مند شوند.

براساس اظهارات کارشناسان بین‌المللی، کشورها باید از یک‌جانبه‌گرایی در مورد مسائل آب پرهیز کنند. هرگونه تغییر اساسی در بخش‌های بالادستی منابع آبی و یا استفاده نابرابر از سفره‌های مشترک زیرزمینی باید از طریقه مذاکره و تفاهم و نه استفاده از زور، صورت گیرد.

نکته سوم پیشنهادی کارشناسان هم بیانگر آن است که دولت‌ها باید با توجه به نگاهی فرامرزی، همکاری‌های منطقه‌ای خود را در حوزه مسائل آب تحکیم کنند. به علاوه ساخت تأسیسات مربوط به استفاده از رودخانه‌ها و سفره‌های مشترک آبی باید الگویی را جهت شناخت و بهره‌گیری از فرصت‌ها جهت همکاری به وجود آورد.

در نهایت کارشناسان تأکید دارند: رهبران سیاسی باید مشارکت بیشتری در این بخش ایفا کنند. در اغلب موارد، گفت‌وگو در مورد آب‌های مشترک مرزی به کارشناسان فنی سپرده می‌گردد. بدون توجه به سطح تخصص‌های آنان، عدم حضور رهبران سیاسی می‌تواند به محدود شدن حجم همکاری‌های بین‌المللی کشورهای همجوار منجر گردد.

تعداد سدهای موجود در سطح آسیا و خاورمیانه

در سایه افزایش رشد مصرف آب، سوءمدیریت، رشد جمعیت دنیا و افزایش شهرنشینی و همچنین پایین رفتن سطح آب‌های زیرزمینی در اکثر نقاط دنیا، کارشناسان معتقدند که منابع آب در قرن بیست و یکم، یکی از چالش‌برانگیزترین صحنه‌های حیات بشریت را رقم خواهد زد.

در سال ۲۰۲۵ میلادی، ما با دو میلیارد انسان روبه‌روخواهیم بود که در کشورهای خود از دسترسی به آب مورد نیاز خویش در بخش‌های مصرف کشاورزی، صنعت و خانگی محرومند. رشد جمعیت، شهرنشینی و توسعه سریع صنایع تولیدی، موجب رشد سریع تقاضا از منابع محدود آب گردیده‌اند.