علیرضا نورایی: دعوای شرکت اوراکل با قانون‌گزاران اروپایی بر سر حق مالکیت شرکت «سان میکروسیستمز» به کشمکشی درباره اهمیت نرم‌افزار رایگان و نقش دولت در محافظت از آن رسیده است.
پس از آنکه اتحادیه اروپا اعتراض رسمی خود را به پیشنهاد 7.4 میلیارد دلاری اوراکل از غول‌های تولید نرم‌افزار برای خرید شرکت سان مایکروسیستمز (متولی جاوا و سولاریس) اعلام کرد، درگیری‌های لفظی به اوج خود رسید. اوراکل بلافاصله این اعتراضات را رد کرد و به کنایه اعلام کرد که این گونه اعتراضات ناشی از یک سوءتفاهم عمیق نسبت به بازار نرم‌افزار است.
هنوز چند روزی نگذشته بود که اتحادیه اروپا دوباره در مقام پاسخگویی برآمد، البته این بار با سخنگوی مخصوص کمیسر رقابت این اتحادیه به نام نیلی کروس که موضوع انتقادات اوراکل را با «سطحی» خطاب کردن آن، مختومه دانست.
ماجرا از این قرار است که مبادلات ناگهانی مسبب آغاز روندی آشنا در مناقشات ضدانحصار بین بروکسل و شرکتهای فناوری آمریکایی مانند مایکروسافت و اینتل است. آمریکایی‌ها مسئولان اروپایی را بروکرات‌های ناآگاه نسبت به دنیای فناوری معرفی می‌کنند و از آن سو، اروپایی‌ها هم آمریکاها را قلدر و مغرور می‌نامند.
ولی موضوع اوراکل حکایت از دیدگاه‌های بسیار متفاوت مسئولان ضدانحصار در ایالات متحده و اروپا نسبت به نرم‌افزارهای متن باز متن باز دارد. قانون‌گذاران اروپایی از اوراکل می‌خواهند که یکی از واحدهای سان را که مربوط به محبوب‌ترین برنامه دیتابیس متن باز، یعنی «مای‌اس.کیو.ال» را یک‌جا و ارزان بفروشد. مثل همه تولیدات متن باز دیگر، کد مای‌اس.کیو.ال رایگان عرضه شده و به همین خاطر، شرکت اوراکل در تلاش است که با تلکه کردن مشتریان حقیقی به خاطر پشتیبانی‌های فنی و ویژگی‌های اضافی پولی به جیب بزند.
اس.کیو.ال چیست؟
جهت آشنایی مختصر باید اشاره کرد که مای‌اس.کیو.ال، دیتابیس سبکی است که عمدتا در نرم‌افزارهای مربوط به وب کاربرد دارد. ولی دیتابیس اوراکل، برنامه‌ای سنگین‌تر است که برای انجام کاربری‌های صنفی اصلی مثل مدیریت فروش منظور شده است.
به گفته کارشناسان، مای‌اس.کیو.ال رقیب خوبی برای نرم‌افزار دیتابیس مایکروسافت یعنی اس.کی.ال.سرور است و اوراکل دلایل زیادی برای تداوم سرمایه‌گذاری بر مای‌اس.کیو.ال برای رقابت با مایکروسافت دارد.
مسئولان ضدانحصار اروپا از آن می‌ترسند که اوراکل، بزرگ‌ترین سازنده نرم‌افزار دیتابیس مالکانه، حتی اندکی نسبت به نگهداشتن و سرمایه گزاری در مای‌اس.کیو.ال به عنوان یک رقیب احتمالی، اشتیاق نشان دهد.
اما در این کشاکش، وزارت دادگستری ایالات متحده امریکا با همکاران اروپایی هم‌نظر نیست؛ چه آنکه پس از تصمیم بروکسل درباره این مسئله، قانون‌گزاران سیاست‌های ضدانحصار آمریکا اظهاراتی غیرمعمول بیان کردند مبنی بر این‌که «جمع وسیعی از سازندگان و مصرف‌کنندگان دیتابیس سان وجود دارند که بی‌توجه به تصمیمات آتی اوراکل درباره این محصول، علاقمند به تقویت و بهبود مای‌اس.کیو.ال هستند».
این جدال در نظر کارشناسان خیلی غیر منتظره نیست، چنان‌که مایکل کیوسومانو، استاد دانشکده مدیریت اسلوان در ام.آی.تی (انستیتو فناوری ماساچوست) در این رابطه می‌گوید: منطقی است که اروپایی‌ها در مقام دفاع از شرکتهای متن باز برآیند، چراکه شرکتهای مالکانه بزرگ تقریبا همگی در آمریکا مستقرند. این درحالی است که دولت‌مردان اروپایی در نگاه بلند‌مدت، نرم‌افزار متن باز را به عنوان وسیله‌ای بالقوه در توسعه اقتصادی و حفظ استقلال خود می‌بینند».
اروپا، متن باز را برمیگزیند
این نگاه، 9 سال پیش در گزارشی از یک گروه مشورتی فناوری به کمیسیون اروپایی ارائه شد. در این گزارش آمده بود که «نرم‌افزار متن باز فرصتی را پیش روی منطقه می‌گذارد که شاید بتواند با تصاحب جایگاه نخست آمریکا در نرم‌افزار، قواعد حال حاضر صنعت فناوری اطلاعات را تغییر دهد و تکیه اروپا را به واردات کاهش دهد.»
تعدادی از کشورهای اروپایی سیاست‌هایی را در پیش گرفته‌اند تا بخش‌های دولتی به استفاده از نرم‌افزارهای متن باز مثل مای‌اس.کیو.ال و لینوکس تشویق شوند و در نهایت، آنها را جایگزین ویندوز شرکت مایکروسافت کنند.
به باور کارشناسان حقوقی، قطعا گسترده‌تر شدن نقش اقتصادی نرم‌افزار متن باز در فکر قانون‌گزاران ضدانحصار اروپایی منظور شده است. اندرو گیویل، استاد حقوق دانشگاه هاروارد در این باره می‌گوید: «در اروپا، حساسیت بیشتری درباره اهمیت نرم‌افزار متن باز وجود دارد. آنها به رقابت حاصل از نرم‌افزار متن باز و نیاز به حمایت از این رقابت بیش از آمریکا ارزش می‌دهند.»
آقای اوسول از کارشناسان حقوقی ضدانحصار هم عقیده دارد که این حرکت اروپایی علیه اوراکل، در عین حال نشانه‌ای از میل بیشتر قانون‌گزاران اروپایی برای حرکتی پیش‌دستانه علیه تهدید‌های احتمالی ضد رقابت است.
اروپایی‌ها با نگاهی به آینده، علاقمندند که روی بازارها کنترل داشته باشند تا از استمرار رقابت سالم در آینده اطمینان حاصل کنند؛ این روند حتی در مورد بازارهای پرشتاب و رعدآسایی مثل فناوری هم صدق می‌کند. در سوی دیگر، قانون‌گزاران آمریکایی به قیمت‌های پایین و بازارهای رقابتی امروز نگاه می‌کنند و به گفته آقای اسول پیش خودشان می‌گویند: «بیایید در مورد این‌که فردا چه اتفاق می‌افتد یا نمی‌افتد، خیلی نگران نباشیم!». به زبان دیگر، آنها بد به دلشان راه نمی‌دهند.
با مروری بر معامله اوراکل-سان مشاهده می‌شود که این معامله با دو جدول زمان‌بندی متفاوت در ایالات متحده و اروپا در جریان است. در همین حال، ماموران تحقیق تماس‌های مشترکی با مشتریان سان و اوراکل، به عنوان بخشی از تحقیقشان داشته‌اند.
پس از آنکه برنامه واگذاری در ماه آوریل / اردیبهشت منتشر شد، ماموران تحقیق با هر دو مجموعه قانون‌گزار روی «جاوا» متمرکز شدند، زبان برنامه‌نویسی ابداعی سان که امروز بسیار فراگیر شده و عملا نوعی فناوری پیشروی اینترنتی است. ولی با آمدن ماه آگوست / مرداد، تحقیقات اروپایی‌ها به سوی مای‌اس.کیو.ال منحرف شد و آنها پیشنهادی تعجب‌برانگیز به اوراکل ارایه دادند. مسئولان اروپایی از اوراکل خواسته‌اند که قید مای‌اس.کیو.ال را بزند و صدالبته که این درخواست با مقاومت اوراکل روبرو شد.
نخستین بار، خانم کروس بود که نگرانی‌ها درباره مای‌اس.کیو.ال را در سطح عموم برانگیخت، آن‌هم در شهریورماه / سپتامبر، درست دو هفته پس از آنکه وزارت دادگستری آمریکا معامله اوراکل-سان را تایید کرد. او آن زمان گفت:« حالا که جهان در حال برون‌رفت از رکود اقتصادی است، بسیار ضروری است که از نرم‌افزار متن باز حمایت شود.»
او در مهر ماه / اکتبر نیز با سافرا کاتز، رئیس اوراکل دیدار کرد که البته هیچ توفیقی هم در پی نداشت. جلسه استماع عمومی در موضوع اوراکل برای 25 نوامبر / 4 آذر در بروکسل برنامه‌ریزی شده و قرار است که پس از رایزنی‌ها، تصمیم نهایی اتحادیه اروپا در این باره روز 19 ژانویه / 29 دی اتخاذ شود.
این دردسرهای اروپایی، تجربه‌ای جدید و البته سخت برای اوراکل و به ویژه مدیرعامل آن، لارنس الیسون خواهد بود. شرکت او دو معامله پیشین خود را در اروپا بی‌هیچ شرطی به سرانجام رساند؛ اوراکل «پیپل‌سافت» را در سال 2004 / 1383 به دست گرفت و «سیبل‌‌سیستمز» را یک سال پس از آن خرید، شرکت‌هایی که تولید کننده نرم‌افزار دادوستد مالکانه بودند.
نظر شما