این روزها خبر دادگاه ایتالیایی برای اعلام حکم اولیه 6 سال زندان برای 7 عضو "کمیسیون ریسک های اصلی ایتالیا" یکی از خبرهای مهم علمی بود. این حکم به دلیل تحلیل اشتباه جنایتبار و محکومیت با اتهام "قتل عام مردم لاکویلای ایتالیا به دلیل عدم توجه به هشدار های پیش بینی زلزله" بود.
زلزله 17 فروردین 1388 (6 آوریل 2009) با بزرگای 6.3 در ساعت 3:32 بامداد زلزله لآکویلا در استان آبروزو در مرکز ایتالیا را به لرزه درآورد. این زلزله با 309 کشته و بیش از 1500 مجروح و 65000 بی خانمان همراه بود. زلزله در محدوده جنوب آلپ رخ داد و تخریب 11000بنا به ویژه خانه های قدیمی و بیش از 100 کلیسا موجب تلفات جانی و آسیب و سیع به زیر ساختها – به ویژه میراث فرهنگی و تاریخی شهر لاکویلا شد.
ادعای پیش بینی - زلزله لاکویلا از سوی جیانپائولو جولیانی Giampaolo Giuliani تکنسین آزمایشگاه ملی فیزیک ایتالیا از حدود سه ماه قبل از زلزله ( نیمه ماه ژانویه 2009 - و اخر دیماه 1387) بر اساس رصد تغییرات گاز رادن (و افزایش میزان گاز رادن در این محدوده زمانی) آغاز شد. به نحوی که جولیانی پیش بینی کرد که زمینلرزه ای احتمالا شدید در منطقه عمومی سولمونا (واقع در حدود 50 کیلومتری لآکویلا) در حدود سی ماه مارس 2009 (هشت روز قبل از رخداد زمینلرزه آکویلا) رخ خواهد داد. البته در روز یاد شده اتفاق مهمی در سولمونا رخ نمی داد و هشت روز بعد زمینلرزه آکویلا اتفاق افتاد که بلافاصله پس از آن آقای جولیانی ادعا کرد که این زمینلرزه، همان پیش بینی اوست، که البته با تاخیر رخ داده است.
در زمانی که نامبرده متوجه تغییرات گاز رادن می شود و پس از اعلان های وی در سطح منطقه، بررسی هایی نیز از سوی کمیته ریسک کشوی ایتالیا و در پی یک بررسی کارشناسی اعلام می شود که این میزان تغییرات گاز رادن در مناطق لرزه، غیر معمول است و الزاما نشانه رخداد زلزله ای مهم نیست. بنابراین از جولیانی می خواهند که به ابراز چنین هشدارهایی خاتمه دهد. پس از رخ داد زلزله آکویلا، توجه خبری زیادی به پیش بینی جولیانی شد. موضعی که عمدتا از سوی دولت و موسسه ژئوفیزیک رم ابراز شده، در این جهت است که اساسا پیش بینی بدرد بخوری از سوی جولیانی صورت نگرفته است. (و البته این جمله اشتباه که از اساس زلزله قابل پیش بینی نیست! که معمولا در چنین شرایطی و ظاهرا برای کم کردن هراس و هیجان مردم بیان می شود). البته به نظر می رسد که نامبرده نتوانسته دقت زیادی در پیش بینی محل رخداد ارائه کند: توجه کنید به تفاوت در محل کانون زلزله اخیر و آنچه که جولیانی به عنوان محل رخداد پیش بینی کرده بود. چه بسا یکی از از انگیزه های وی شهرت طلبی باشد که یک براورد نه چندان دقیق چند ماه قبل را می خواست به عنوان پیش بینی دقیق زلزله آکویلا جلوه دهد. ولی به باور من موضوعی که مورد توجه خاص باید قرار گیرد آن است که در این زلزله لاکویلا 2009 پیش نشانگری طبیعی (گاز رادن) در منطقه عمومی که بعدا در آن زلزله رخ داد، از حدود سه ماه قبل احتمالا نمایانگر فعالیت و جنبایی زمین ساختی این ناحیه بوده است. این مساله نشان از موثر بودن رصد چنین پیش نشانگری، حداقل در مواردی خاص از زمینلرزه ها مانند زلزله لاکویلا دارد و البته این بدان معنی نیست که پیش بینی جولیانی موفق بوده است، یا ادعاهای بعدی او صحیح بوده است.
به نظرم حتی اگر با ایده هایی بسیار ساده ولی مفید نظیر سنجش های دائمی تغییرات گاز رادن با استفاده از فیلم های رادیولوژی در نقاط متعدد در داخل و نزدیک شهرها بتوانیم راهی عملی طراحی کنیم تا با آن بتوان موردی شبیه زمینلرزه آکویلا را پیش از وقوع و در مناطق لرزه خیز و مهم - نظیر مناطق شهری - پیش بینی کنیم، کاری بزرگ است، که حتی موفقیت نسبی آن هم ارزش سرمایه گذاری و پرداختن به موضوع در ایران دارد.
به هر حال دو ماه بعد از رخداد زمینلرزه لاکویلا، دادستان شهر «لاکویلا» در خرداد ماه 1388، 6 دانشمند و یک مدیر اجرایی (جمعا 7 نفر) اعضای "کمیسیون ریسک های اصلی ایتالیا" را به دلیل اینکه به موقع (شش روز قبل از زلزله «لاکویلا») هشدار لازم را جدی نگرفته اند و بیان داشته اند که این ادعاها و داده ها ضد و نقیض و برای ارایه یک هشدار پیش بینی ناکافی است، به اتهام "قتل عام مردم لاکویلا" تحت تعقیب قانونی قرار داد. دانشمندان زلزله شناس اعضای کمیسیون مذبور، افراد شاخصی در رشته خود هستند به نحوی که در میان آنها نام خانم «پروفسور دانیلاپانتوستی Daniella Pantosti» زلزله شناس دانشگاه رم نیز به چشم می خورد. این اعضا نامه ای سرگشاده خطاب به رئیس جمهور ایتالیا تهیه کرده و از زلزله شناسان دنیا هم خواستند تا به آنها بپیوندند. در این نامه توضیح مفصلی در مورد فعالیت های انجام شده در این کشور برای پژوهش درباره کاهش ریسک و تلاش های انجام شده با روش علمی برای شناخت خطر و توسعه کدها و آیین نامه های ساختمانی در ایتالیا ارائه شد. در نهایت نیز از رئیس جمهور این کشور درخواست شده دانشمندان در ایتالیا به دلیل عدم اعلام پیش بینی کوتاه مدت (چیزی که هنوز عملیاتی و امکان پذیر نیست) در جایگاه متهم ننشینند و محاکمه نشوند. نامه مزبور، منشا پویشی جهانی در میان زلزله شناسان شد به نحوی که نامه ای با مضمون مشابه از سوی بیش از 2000 نفر زلزله شناس از سراسر دنیا – از جمله نگارنده- خطاب به رییس جمهور ایتالیا به صورت اینترنتی امضا شد.
حال مشخص می شود که یک ادعای ساده و به ظاهر مهم و بزرگ چگونه می تواند یک جامعه علمی را با چالش مواجه کند! ایتالیا، کشور لرزه خیزی است که پژوهش های زلزله شناسی و مهندسی زلزله در آن در سطح بسیار پیشرفته انجام می شود، دارای بزرگترین موسسه ژیوفیزیک در اروپا (موسسه ملی ژئوفیزیک و آتشفشان شناسی ایتالیا –INGV) با 350 محقق و عضو هیئت علمی است که بسیاری از آنها در سطح بین المللی، دانشمندانی شناخته شده هستند. ضمناً پژوهش های پیش بینی زلزله با همکاری های بین المللی در موسسه پژوهشی فیزیک نظری عبدالسلام در تریسته و دانشگاه تریسته و موسسات پژوهشی بین المللی (از جمله موسسه MITPAN در مسکو ، روسیه و پژوهشگاه بین المللی زلزله شناسی و مهندسی زلزله در تهران) در حال انجام است و نتایج آن صرفاً در مجلات معتبر علمی- پژوهشی بین المللی منتشر می شوند.
متاسفانه موضوع دادگاه مزبور پس از حدود 3 سال پیگیری در روز دوشنبه 22 اکتبر 2012 (اول آبان 91) به صدور حکم اولیه 6 سال زندان برای 7 عضو کمیسیون مزبور به دلایل یاد شده. منتهی شد. شاید بتوان به اعضای کمیسیون ریسک های اصلی ایتالیا این انتقاد مهم را وارد دانست که چرا محافظه کاری کافی را در اعلام نظر در مورد ادعای جولیانی به خرج ندادند، ولی واقعیت آن است که از لحظه صدور حکم، موجی از مخالفت با اصل چنین برخوردی (فرایند محاکمه و در نهایت محکومیت) با اعضای کمیته ای که بیشتر اعضای آن دانشمندان صاحب نامند،آن هم به دلیل ادعایی که مربوط به یک پیش بینی خطا است در سطح بین المللی برخاسته است. کمترین واکنش به این حکم اولیه (قابل تجدید نظر خواهی) مقایسه این دادگاه با محاکمه گالیله در قرن هفدهم میلادی است. ولی به نظرم این مثال، اثر تخریبی مهمی بر روحیه پژوهشگرانی دارد که در زمینه پیش بینی زلزله در سراسر جهان و از جمله ایران مشغول کار آکادمیک و مدرن با استاندارد بین المللی هستند. ضمنا مدعیان دروغین و شبه علمی پیش بینی زلزله را می تواند در ابراز و اعلام های نا به جا، غیر علمی و شبه علمی جری تر کند. امیدوارم این فضای ضد علمی به زودی در ایتالیا و در سطح بین المللی مدیریت شود.
*معاون پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله
45234
نظر شما