نظرات آیت الله موسوی بجنوردی درباره ضرورت گفت‌وگو میان ادیان و مدرن بودن فقه شیعه

چکیده‌ای از گفت‌وگوی آیت الله موسوی بجنوردی با شفقنا را در ادامه می‌خوانید:

صلح و گفت وگو؛ اساس ادیان مسیحیت و اسلام

• آیت الله موسوی بجنوردی، حضرت مسیح(ع) را انسانی طرفدار صلح، گفت وگو و دیالوگ دانست و اظهار کرد: حضرت مسیح دین خود را بر اساس پیام صلح و دوستی آغاز کرده است و پیغمبر ما نیز بر همین اساس صلح، دوستی و گفت وگو دینی را بنا نهاد تا بتوانند این گونه ملل را کنار هم جمع کنند، اما متاسفانه هم پیروان حضرت مسیح (ع) هم پیروان حضرت محمد(ص) از آن چه دین آنها در این زمینه بیان داشت، خیلی به آن توجه نکردند.
• او با بیان اینکه دین هنگامی می تواند در جامعه نهادینه شده و رشد کند که گفت وگو کند، تصریح کرد: این امری عقلایی است و لذا قرآن می گوید "وجادلهم بالتی هی احسن" یعنی بنشینید گفت وگو کنید، انسان با گفت وگو کردن حقیقت را روشن می کند. برنامه حضرت مسیح و نیز پیامبر اسلام بر این مبنا استوار بود که گفت وگو در میان همه اصحاب ادیان صورت بگیرد.

اعقاد امام خمینی(ره) مبنی بر لزوم دخالت دادن دو عنصر زمان و مکان در اجتهاد

• او ادامه داد: همه ادیان گذشته و قوانین ادیان، محدود بودند تا دین پس از آنها بیاید. آن دینی که قوانینش تا قیام قیامت وجود خواهد داشت، اسلام است به همین جهت امام خمینی(ره) اعتقاد داشت که عنصر زمان و مکان در اجتهاد دخالت دارد و یک مجتهد نباید خود را از زمان و مکان جدا کند بلکه موظف است همواره با در نظر گرفتن این دو عنصر به اجتهاد بپردازد. چنین اجتهادی که براساس زمان و مکان انجام شود همیشه زنده است. با توجه به مسایل جدید که در دنیای امروز رخ می دهد باید با تکیه بر عقل که یکی از منابع ماست، به اجتهاد پرداخت نه اینکه بگردیم چه چیز در 1400 سال پیش گفته شده که بر این مسایل منطبق است یا اینکه اسلام در این مورد حرفی دارد یا ندارد.

مدرنیته بودن فقه شیعه

• بجنوردی با تاکید بر اینکه اسلام، دین عقلاست، تصریح کرد: این که شیعه، حکم عقل را جزو منابع می داند از امتیازات آن به شمار می رود؛ هنگامی که حکم عقل جزیی از منابع ماست در هیچ موردی نخواهیم ماند. عقل متعهد به بیان تمام این مسایل است و لهذا اسلام خصوصیتی در نوآوری دارد؛ با زمان و مکان رشد می کند. هیچ وقت نمی توان گفت که 1400 سال پیش دقیقا این را فرمود بنابراین در شرایط فعلی نیز باید این را گفت؛ او به اعتبار زمان و مکانی که در آن قرار داشت این موارد را بیان می کرد، در حال حاضر زمان و مکان متفاوت شده است. این از خصوصیات تشیع و باور دینی ما در تشیع است که همزمان با زمان و مکان به پیش می رود و لهذا به اعتقاد من، فقه شیعه مدرن است، یعنی همیشه در حال تجدد و نوآوری است؛ این گونه نیست که شیخ طوسی این را گفته و استنتاج کرده است، حال من نیز باید همین را تصدیق کنم، خیر او در زمان خود چیزی گفت، من نیز باید با توجه به موضوع، حکم، جامعه و زمان فعلی مساله را تعیین کنم.

دین اسلام همیشه زنده و پویا است

• او با بیان اینکه با این دیدگاه، دین اسلام همیشه زنده و پویا است و باید این چنین باشد زیرا که خاتم ادیان است، اظهار کرد: اسلام از حیث جغرافیا محدود به هیچ مکانی نیست، از حیث زمان محدود به هیچ زمانی نیست؛ هنگامی که از حیث جغرافیا و زمان، خاتمیت دارد ما نیز موظفیم عنصر زمان و مکان را در اندیشه های خود نظر بگیریم و براساس آن اجتهاد کنیم. اجتهادی که با جدا شدن مجتهد از زمان و مکان خود صورت گیرد جوابگو نیست و دردی را دوا نمی کند.
• بجنوردی با تاکید بر اینکه اجتهاد هنگامی جوابگوست که عناصر زمان و مکان در آن لحاظ شود که این از خصوصیات تشیع است که همواره نوآوری دارد، افزود: در مسیحیت نیز تا حدودی مانند ما می اندیشند اما آنها مقیدند با همانی که در انجیل و عهدقدیم و تورات گفته شده، مسایل روز را حل کنند. در تورات، مواردی موجود است که متعلق به آن زمان و دوره بوده و در حال حاضر که دوران تجدد است، جوابگو نیست اما متاسفانه تئوری ای که ما به آن معتقدیم آنها ندارند و به همان که در تورات و انجیل آمده بسنده کرده و بیان می کنند. درست است که قرآن، کتاب قانون ماست اما آن را با روز و حکم عقل، زمان و مکان ها تطبیق می دهیم مثلا بنده اگر در غرب زندگی می کنم اجتهادم به گونه ای است و اگر در شرق زندگی می کنم اجتهادم طور دیگری است. این یک واقعیت است و لذا مشاهده می شود احکامی برای غربی ها با توجهبه خصوصیات آنها نوشته می شود که شامل شرق که آن خصوصیات را ندارند، نمی شود.

• او این نوآوری همیشگی را از ویژگی های تشیع دانست و افزود: همان گونه که گفته شد این تشیع و فقه تشیع است که مدرن است. زمانی که در آمریکا و لندن بودم همین سخنان را که در میان کثیری از مسیحی ها و حتی اهل تسنن مطرح می کردم که با پذیرش آنها روبه رو می شد.

پروتستانیسم به تشیع نزدیک است

• بجنوردی با بیان اینکه هنگامی که حکم عقل را از منابع اجتهاد قرار می دهیم باید براساس آن اظهار نظر کنیم، تاکید کرد: درست است که به کتاب و سنت نیز رجوع می شود اما باید حکم عقل را نیز در کنار آنها در نظر بگیریم و البته تاکید می کنیم عنصر زمان و مکان را نیز باید لحاظ کرد؛ این مجموعه کلی را مشاهده کرد و نظر داد. متاسفانه مسیحیت این را ندارد؛ زمانی که در لندن بودم با کثیری از این مسیحیان وارد گفت وگو می شدم و آنها این روش را به عنوان بهترین روش پذیرفته و به خود ایراد می گرفتند. به عنوان مثال در حال حاضر پروتستان ها با غیر پروتستان ها تفاوت دارند؛ پروتستانیسم یعنی مذهب "اعتراض". این گروه نیز پیش از این معتقد بودند آنچه پاپ و کلیسا می گوید اصل است. این موضوع در حالی بود که کلیسا خرافات بسیاری مطرح می کرد و با روز پیش نمی رفت، پروتستان از آنجا با اعتراض نسبت به شرایط موجود آغاز شد و به همین دلیل است که پروتستان به ما شیعیان نزدیک است.

/62304