زهرا خدایی
"ناآرامیها در مصر میتواند سبب سقوط دولت شود" این جملهای است که ژنرال عبدالفتاح السیسی عصر سهشنبه برای نشان دادن عمق بحران در مصر بر زبان آورد. تنشهای خیابانی که در دومین سالگرد انقلاب 25 ژانویه آغاز شد، تاکنون منجر به کشته شدن بیش از 50 نفر شده است و مذاکرات میان دولت با مخالفان همچنان در جریان است. خبرآنلاین در گفتگویی با محمدعلی سبحانی، سفیر سابق کشورمان در لبنان و اردن و کارشناس جهان عرب ریشههای بحران و آیندۀ مصر را در کوتاهمدت مورد بررسی قرار داده است.
دور از انتظار بود که بحران در دومین سالگرد انقلاب مصر تا این میزان ابعاد پیدا کند، دلیل آن چیست؟
به طور خلاصه و در نگاهی اجمالی میتوان ریشه ناآرامیهای اخیر را در چند عامل دستهبندی کرد:
* دلیل اول عملکرد اخوان المسلمین در طول دو سال گذشته بود که در ابتدا با ارتش و بعد با گروههای سیاسی در انتخابات ریاست جمهوری و در مرحلۀ بعد با افراطیوان سلفی(در همه پرسی قانون اساسی) ائتلاف کرد. اگر دقت کنید میبینید که اخوان المسلمین تاکنون چندین جهت متفاوت را از خود نشان داده که آخرین و مشکلترین آنها در موضوع همپیمانی و ائتلاف با سلفیها بود که در همهپرسی قانون اساسی همۀ گروههای غیراسلامگرا را نسبت به خود حساس کرد و در واقع در یک کلام میتوان گفت که میان اخوانالمسلمین و سایر گروههای سیاسی بحران عدم اعتماد به وجود آورد.
*اختیاراتی که مرسی برای خود قائل شد، عامل تشدیدکنندۀ زمینههای بحران بود که تقریباً همه نیروهای غیراسلامی بر این اعتقاد بودند که این اختیارات غیرقانونی است.
*سومین عامل قانون اساسی بود که نکات مهمی از بندهای آن مورد اعتراض واقع شده بود و به تحریم بخش وسیعی از نیروها منجر شد و در نهایت به نقطهای رسید که در رفراندوم تنها با رأی 20% از واجدین شرایط رأی، قانون اساسی به تصویب رسید.
مجموع دلایل ذکر شده فضای دوقطبی خطرناکی در مصر به وجود آورد که در سالگرد انقلاب سبب تشدید ناآرامیها شده و به جای اینکه این روز فرصتی برای اجماع و وحدت و همبستگی نیروها باشد شرایطی را به وجود آورد که دولت مرسی را در آستانۀ سقوط قرار داده است.
بسیاری از گروهها و جریانها مرسی را به انفعال متهم میکنند. گفته میشود رئیس جمهور از توان لازم برای مدیریت بحران برخوردار نیست. دلایل ضعف اخوانالمسلمین در مدیریت بحران فعلی چیست؟
من با نظر شما مخالف نیستم که مرسی در مدیریت بحران ضعیف عمل کرده است اما مسئله مهمتر از اینهاست. همانطور که در سوال اول بدان اشاره کردم بخشی از این مسئله به بحران عدم اعتماد باز میگردد، به نظر این مسئله از اهمیت زیادی برخوردار است.
واقعیت اینست که اخوان المسلمین خطاهای جدی در حکومتداری داشت. تصمیمات اخوانالمسلمین در مقاطع مختلف القاء نوعی فرصتطلبی به جامعۀ مصر بود و به بیاعتمادیها دامن زد.
دومین مسئله اشتباه استراتژیک اخوانالمسلمین در ائتلاف با سلفیها و افراطیون از دیگر مسائل تأثیرگذار بود. در مسئلۀ قانون اساسی محمد مرسی قصد داشت مشکلات خود را حل کند اما متوجه نبود که اخوان المسلمین-به عنوان نیرویی مهم، تأثیرگذار و معتدل- با گروه و جماعت تندرو ائتلاف کرد و این مسئله به طرز چشمگیری جامعۀ متنوع مصر(اعم از مسیحیان، لیبرالها و سکولارها) را نگران کرد و این خطای بزرگ اخوانالمسلمین همانگونه که اشاره کردم فضای دوگانهای را وجود آورد.
راهکاری که میتوانست رییسجمهوری در پیش بگیرد، چه بود؟
اخوانالمسلمین میتوانست به راحتی با انعطافی سادهتر طیفهای گستردهتری را در کنار خود داشته باشد. مرسی در انتخابات ریاست جمهوری از شعار "انقلاب و ضدانقلاب" استفاده کرد. وی توانست با همین وسیله حداقل نیروهای جوان و لیبرال را جذب و به مرحلۀ دوم انقلاب نزدیک شود و همین مسئله سبب شد تا رأی 25 درصدی اخوانالمسلمین در دور اول به رأی 53 درصدی تبدیل شد که در آن مشارکت مردم نیز بالا بود.
اما در موضوع قانون اساسی مرسی رویۀ خود را تغییر داد و در واقع سیاست وی برخلاف آنچه بود که در روز انتخاب وی به عنوان رییس جمهور بر آن تأکید کرده بود که: "رییس جمهور همۀ مصریهاست". در قضیۀ تصویب قانون اساسی به جز اخوانالمسلمین تنها سلفیها با او همراه شدند؛ افراطیترین مجموعهای که در مصر وجود دارد.
مرسی همان زمان میتوانست فرصت بیشتری برای بررسی قانون اساسی بدهد و برخی از نکات مدنظر نیروهای ملی، لیبرالها و سکولارها و ... را لحاظ و انعطافهایی در این زمینه نشان دهد. اشتباه مرسی این بود که در این مرحله فراموش کرد که انقلاب مصر مردمی است و پایههای دمکراتیک دارد. حوادث امروز مصر نشان میدهد که واقعاً نقش نیروهای ایدئولوژیک در انقلاب مصر مبتنی بر نوعی مردمگرایی دمکراتیک است که اگر رعایت احوال همۀ گروهها در آن نشود، قدرت مردم و همچنین شرایط مصر به گونهای هست که چنین مشکلاتی را برای دولت ایجاد کنند. همانطور که وزیر دفاع مصر نیز بر این مسئله تأکید کرده است که در صورت تداوم بحران و عدم ارائۀ راهکار برای مهار آن، امکان سقوط دولت وجود دارد. وی افزوده است که ارتش در شرایط سختی قرار دارد و قصد ندارد بر روی تظاهراتکنندگان شلیک کند اما از طرف دیگر باید امنیت را برقرار کند و از نقطههای استراتژیک مصر حفاظت کند.
مصر در چنین شرایطی میتواند در ماه آینده انتخابات پارلمانی برگزار کند؟ در صورت برگزاری آیا اخوانالمسلمین پایگاه سابق را خواهد داشت؟
علیرغم مشکلات به وجود آمده که منجر به کشته شدن بیش از 50 نفر شده است، تحولات جاری باید این مسئله را به مردم مصر نشان داده باشد که مسئله وحدت ملی را مبنا قرار دهند و هر دولتی که بر سر کار آمد، باید بداند که جامعۀ متکثر مصر دارای تنوع قومی جدی است و در مدیریت و حکومتداری باید این واقعیت در نظر گرفته شود. کمااینکه شروطی که جبهۀ نجات ملی در مذاکرات قرار داده(اعم از تغییر قانون اساسی و تشکیل دولت وحدت ملی) بیانگر همین مسئله است.
از این رو تحولات فعلی و تأثیر آن بر مجلس آتی به شرایط برون رفت از بحران بستگی خواهد داشت.
به نظر میرسد که باید منتظر تفاهماتی میان نیروهای مخالف و دولت مرسی باشیم که شامل تغییر قانون اساسی و همچنین امتیازاتی به طرفهای مخالف خواهد بود. از هم اکنون نمیتوان روندها را پیشبینی کرد. اما به نظر میرسد با روند فعلی در مجلس آینده اخوانالمسلمین ضعیفتر خواهد شد.
4952
نظر شما