مزایا و معایب تهاتر نفت با کالا

ما روزهایی را تجربه کردیم که نفت را بشکه‌ای 6 دلار می‌خریدند، اسکله‌ها را می‌زدند و برای نظام بانکی ما ال‌سی باز نمی‌کردند.

افرادی از حاضران کنونی جمع فعالان اقتصادی هم در آن موقع مسئولیت داشتند و تجربه این کار را دارند. این روز ها اما بحث تهاتر مطرح است. تهاتر صرفا یک روش سنتی مبادله کالا به کالا نیست. امروز قراردادهای نوین و مدرنی به صورت تهاتر به خصوص در حوزه تجارت خارجی نوشته و اجرا می‌شود. اگر نامه‌های آقای آل‌اسحاق مبنی بر استفاده از تهاتر در تجارت خارجی در سال گذشته جدی‌تر گرفته می‌شد امروز ابتکار عمل در دست ما بود.
یکی از ابعاد مثبت تهاتر در شرایط فعلی امنیت خاطر است که باعث می‌شود بدانیم اگر نفت ما را خریدند پول آن به کشور باز می‌گردد و دیگر نگران باقی‌مانده حساب و انتقال پول نیستیم. نکته مهم دیگر در رابطه با تهاتر این است که تجارت خارجی ما دوباره شکل متنوعی به خود می‌گیرد. هم‌چنین باید به معایب تهاتر هم اشاره کرد چرا که محدودیت منابع ارزی و عدم گسترش تجارت خارجی از نمونه های آن نست که در شرایط کنونی اهمیت زیادی ندارد.

در سال های قبل از انقلاب با اقمار شوروی از روش تهاتر استفاده می‌کردیم. در دوران پس از انقلاب تهاتر با کشور ترکیه صورت گرفت که کالاهای زیادی از گندم گرفته تا ماشین آلات موردنیاز پتروشیمی‌ها و صنایع هم از این طریق تامین می‌شده است.

در این راه نباید به مکانیزم‌هایی چون سهمیه‌بندی روی بیاوریم چرا که بهترین راه برای این کار استفاده از مکانیزم تعرفه‌ای است. یکی از راه‌های تهاتر، تهاتر بین دو کشور است که در آن یک حساب توسط نظام بانکی دو کشور افتتاح می‌شود و در آن با تعین میزان خرید سالانه نفت و محاسبه آن، مبادلات انجام می‌شود و بهره آن هم بین دو کشور قسمت می‌شود.

نکته حائز اهمیت اینکه باید بخش خصوصی بتواند نفت بفروشد؛ به این صورت که در قبال خرید کالا، فروشنده نفت دریافت کند. مسئولان بازرگانی خارجی کشور این کار را انجام داده اند و تجربه و تخصص لازم را هم برای این کار دارند. پیش از این یک کمیته BTC وجود داشت که فروشنده کالا به ایران یک خریدار نفت معرفی می‌کند و این خریدار نفت را به جای کالایی که فروخته دریافت می‌کند. اتحادیه پایاپای آسیایی (ACU) که قبل از انقلاب هم در کشور فعال بوده مکانیزم چهارم است که اکنون کمرنگ شده اما می‌توانیم دوباره آن را راه بیندازیم. اتحادیه پایاپای آسیایی متشکل از کشورهای ایران، پاکستان، هند و بنگلادش است که می‌توانند وارد تهاتر کالا شوند.

در نهایت مکانیزم دیگری هم برای تهاتر وجود دارد که در فازهای مختلف پارس جنوبی به کار گرفته شده است. بیع متقابل می تواند ظرفیت های خالی را وارد چرخه استفاده کند . در کنار بیع متقابل می توان از off take هم استفاده کرد که در آن سرمایه‌گذار با خریدار تفاوت دارد. در مجموع باید گفت که تهاتر در شرایط فعلی می تواند مدیریت را تسهیل کند و مورد استفاده قرار بگیرد. برون سپاری هم نوع دیگری از تهاتر است که بسیار مورد استفاده قرار می گیرد برای مثال حیدرآباد هند سالانه 500 میلیون دلار از راه برون‌سپاری درآمد کسب می‌کند.
مزایا و معایب تهاتر برای ما شناخته شده و راهکارها و آئین‌نامه‌های آن هم موجود است. ممکن است تهاتر نظام مطلوب ما نباشد اما در شرایط فعلی می تواند مورد استفاده قرار بگیرد.
*معاون اسبق وزارت اقتصاد و مشاور کنونی اتاق تهران

3939