سازمانی با 400 میلیون جمعیت اما ناکارآمد

اسلام آباد روزهای دوشنبه و سه‌شنبه میزبان نشست سازمان همکاری‌های اقتصادی(اکو) است. نشستی که می‌تواند در شرایط فعلی کارایی و نقش‌آفرینی موثرتری را از سوی اعضای حاضر در این سازمان در معادلات منطقه‌ای از خود به نمایش بگذارد. اما هنوز دارای ضعف‌های اساسی است.
لازم به یادآوری است که سازمان اقتصادی (اکو) سازمانی متشکل از10 کشور آسیایی است که همه آنها عضو سازمان کنفرانس اسلامی و در جهان اسلام واقع شده‌اند. از سوی دیگر اعضای اکو کشورهای مسلمان غیرعرب هستند. موقعیت جغرافیایی این سازمان منطقه آسیای مرکزی، دریای خزر، خلیج فارس، دریای عمان، دریای سیاه و دریای مدیترانه را در بر می گیرد که از ویژگیهای ارزشمند آن است. در اکو جمهوری اسلامی به عنوان سومین کشور دارنده ذخایر بزرگ نفت خام جهان (بعد از عربستان و عراق) و دومین دارنده بزرگترین ذخایر گاز طبیعی (بعد از روسیه) حضور دارند. جمهوری‌های ازبکستان، ترکمنستان و قزاقستان در آسیای مرکزی و آذربایجان در قفقاز از تولید کنندگان و صادرکنندگان نفت و گاز عضو سازمان هستند. در پیرامون قلمرو جغرافیایی اکو دو قدرت بزرگ آسیایی در حال ظهور با جمعیتی برابر 5/2 میلیارد نفر برای نیاز اقتصاد در حال رشد سریع خود نیازمند واردات انرژی هستند که در صورت نظارت و ممانعت ایالات متحده (رقیب اقتصادی آنها) از جریان آزاد انرژی از راههای تجاری آبهای آزاد جهان، رکود اقتصادی آنان حتمی است. بنابراین قلمرو اکو در همسایگی این دو ابر قدرت در حال ظهور، از نظر استراتژیک از اهمیت خاصی برخوردار است و موقعیت اکو را به موقعیتی ژئوپلیتیکی و جهانی تبدیل می کند. سازمان اکو با بیش از 400 میلیون جمعیت خود، جمعیتی نزدیک به اتحادیه اروپا دارد و می‌تواند بازاری مناسب برای چین و هند و دیگر سازمانهای اقتصادی منطقه‌ای باشد.
بهرام امیراحمدیان، کارشناس آسیای میانه و قفقاز دربارۀ کارکرد اکو می‌گوید: متأسفانه حجم تبادلات میان اعضای اکو کمتر از 10% است در حالیکه ظرفیت‌های گسترش این حجم بسیار بالاست. امیراحمدیان می‌افزاید: سازمان اکو ناکارآمدی‌هایی دارد که ذاتی است. کشورهای تشکیل‌دهنده این سازمان هنوز به درک بایسته‌ای از ضرورت همکاری با هم دست‌ نیافته‌اند. این سازمان در اساس سازمان منطقه‌ای کوچکی بوده که با افزایش اعضاء بزرگ‌تر شده و از همان ابتدا با مشکلاتی مواجه بوده است. فلسفه وجودی این سازمان منطقه‌ای به دوره جنگ سرد باز می‌گردد که در آن کشورهای ایران، ترکیه و پاکستان به عنوان سه کشور مسلمان غیرعرب در هلال جنوبی قلمرو ژئواستراتژیک بری به رهبری اتحاد شوروی مانعی در جهت توسعه کمونیسم بوجود آورده بودند. پس از انقلاب اسلامی ایران، از آنجا که تهران نمی خواست در هیچ ساختار دوره جنگ سرد له یا علیه کشوری دیگر ایفای نقش کند، خود را به عنوان کشوری غیروابسته به بلوکهای شرق و غرب معرفی و عضو غیرمتعهدها شد. در سال 1364 ایران ابتکار تاسیس سازمانی جدید با عضویت همان اعضای قبلی تحت عنوان سازمان همکاری منطقه‌ای (اکو) بدست گرفت و این سازمان شکل گرفت. پس از فروپاشی اتحاد شوروی و از آنجا که ایران داعیه‌دار وحدت جهان اسلام بود، تلاش کرد تا این سازمان را توسعه داده و کشورهای پیرامون خود را در این سازمان منطقه‌ای گرد هم آورد.
امیراحمدیان بر این باور است که: از نظر فرهنگی مهم‌ترین ناکارآمدی اکو را می‌توان در نبود خودباوری ملت‌های عضو دانست که از نبودن بسترهای فرهنگی لازم سرچشمه می گیرد. در سازمان اکو برای بستر سازی فرهنگی موسسه‌ای فرهنگی به نام «موسسه فرهنگی اکو» تعریف شده که مقر آن در تهران است. متأسفانه این موسسه از ضعف ساختاری رنج می برد که ناشی از نبود امکانات و بودجه و کادر مجرب و کارامد است که در نهایت نتوانسته است رسالت خود را به انجام برساند. نبود اراده دولتها در بهبود شبکه‌های اطلاع رسانی، سبب ناشناخته ماندن ظرفیت‌های موجود در قلمرو اکو شده است. سیستم دشوار صدور روادید و نبود امکانات گردشگری برای جذب و جلب گردشگران درون منطقه‌ای در این زمینه قابل ذکر است. ضعف ساختارهای گمرکی و قوانین و مقررات دست و پاگیر گمرکی، رشوه و فساد اداری در برخی مبادی ورودی به ویژه در کشورهای آسیای مرکزی و قفقاز سبب ناکار آمدی سازمان در دستیابی به مبادلات کالایی و مسافری شده است. با وجودی که ایران با آذربایجان لغو روادید کرده است، آذربایجان رفتار متقابلی نداشته است. دروازه‌های ترکمنستان که دروازه ورود به آسیای مرکزی است بر روی ایرانیان بسته است و یک نظام بسته سیاسی بر این کشور حکمفرماست.
5252