مدیر سایت چیستا: زمان خداحافظی با تخته و گچ رسیده است

مریم صدرالادبایی، فهیمه حسن‌میری: از مدرسه و آموزش که حرف زده می‌شود بلافاصله به یاد تخته و گچ می‌افتیم و با این که در سال‌های اخیر روی هوشمندسازی مدارس و تجهیز کتابخانه‌ها و آزمایشگاه‌ها تاکید شده، اما هنوز که هنوز است دانش‌آموزان در بیشتر مدارس، فقط به صورت تئوری با مباحث درسی آشنا می‌شوند و خبری از آزمایش و مشاهده و تجربه نیست. برای پر کردن این خلاءها و به منظور ایجاد محیطی که دانش‌آموزان و دانشجویان بتوانند با آزمون و خطا و مشاهده خودشان پدیده‌های علمی را بشناسند، سایتی طراحی شده به نام چیستا www.chistaa.com این سایت که فعلا فقط در حوزه فیزیک امکان آزمایش و تجربه را دارد، قرار است در رشته‌های دیگر هم چنین محیطی را ایجاد کند. درباره این سایت، وضعیت نوآوری در آموزش و پرورش و تاثیر چنین اقداماتی در رشد خلاقیت دانش‌آموزان با مجید محسنی، مدیر پروژه سایت چیستا که سال ها سابقه فعالیت در محیط های علمی و پژوهشی و تدریس در مدارس نمونه را داشته گفت‌وگو کردیم که در ادامه می‌خوانید.

آقای محسنی، کمی درباره سایت چیستا توضیح دهید.

این سایت، یک سایت اینترنتی فیزیک است که بنا دارد گام به گام در جهت تغییر آموزش و یادگیری فیزیک قدم بردارد. اولین قدمی که ما برداشتیم، ارائه یکسری محتوای تعاملی یادگیری فیزیک در قالب‌های مختلف اعم از فیلم، مدل‌سازی تعاملی، انیمیشن و عکس‌های پدیده‌شناسی است. ما به کسانی که عضو سایت می شوند هدایایی از جمله انیمیشن ها و کتاب های مرتبط با سال تحصیلی و مبحث درسی شان میدهیم که علاوه بر این که باعث تعامل ما و دانش آموزان و معلمان می شود، سبب میشود مذاق آموزشی آنها هم عوض شود.

چه شد که به فکر راه‌اندازی چنین سایتی افتادید؟

اعتقاد ما این است که آموزش مجازی جایگزین آموزش عملی و تجربی نیست اما با توجه به این که آزمایشگاه‌های ما وسایل آزمایشگاهی ندارند، مربیان کار عملی زیادی انجام نمی‌دهند یا تخصص و فرصت‌ انجام این کار را ندارند و محدودیت‌هایی برای انجام آزمایش‌های عملی وجود دارد، در این شرایط نباید آموزش را منحصر کنیم به ذهن و حافظه دانش‌آموزان و حفظ کردن یکسری مطالب درسی. چیستا درواقع می‌خواهد این پازل آموزش را کامل کند. به نظر ما اگر دانش‌آموزان در کلاس یا خانه از این سایت بازدید کنند یا معلم‌ها دانش‌آموزان را به صورت موضوعی به این سایت ارجاع دهند، می‌توان سطح آموزشی را یک مرحله بالاتر برد.

الان بسیاری از دانش‌آموزان به اینترنت و لپ‌تاپ و کامپیوتر دسترسی دارند و می‌توانند متناسب با محتوای درسی که در مدرسه می‌خواند، اطلاعات بیشتر و متنوع‌تر را از طریق این سایت و سایت‌های اینچنینی که با چنین هدفی ساخته شده‌اند، به دست بیاورند. الان یکی از دغدغه‌های خانواده‌ها این است که فرزندشان موضوعات درسی را متوجه نمی‌شوند و برای رفع این مشکل، معلم خصوصی می‌گیرند در حالی که اگر دانش‌آموز آن پدیده را ببیند و با آن تعامل داشته باشد، درس مربوط به آن را هم می‌تواند به خوبی یاد بگیرد.

چه مدت است این سایت راه‌اندازی شده است؟

مرحله آزمایشی این سایت مرداد ماه بود، فاز دانش‌آموزی مهرماه و فاز دانشجویی آن آخر آذرماه اطلاعاتش بارگذاری شد.

دانش‌آموزان در این سایت چه امکاناتی برای مشاهده پدیده‌ها دارند؟

بنای سایت ما بر این است که بچه‌ها پدیده‌ها را ببینند و بعد آموزش صورت بگیرد. در این سایت می‌توانند درس‌هایی را که در مدرسه می‌خوانند به طور عملی تجربه کنند؛ ولتاژ را تغییر بدهند، دما را عوض کنند، جریان را تغییر بدهند و انجام اقدامات اینچنینی که باعث می‌شود دانش‌آموزان در فضا قرار بگیرند و تنها به حفظ کردن مطلب نپردازند. در این صورت است که دانش‌آموز فرمول و کاربرد را به طور درونی و عمیق خواهد پذیرفت و برایش استفاده خواهد داشت. به عنوان مثال برای توضیح درس مکانیزم چشم، آنها در این فضای مجازی بتوانند شیء را جابجا کنند و متوجه شوند که تصویر محو می‌شود و عدسی باید چگونه باشد که تصویر واضحی ایجاد شود.

ولی در بعضی مدارس امکانات پیشرفته‌ای وجود دارد.

الان وضعیت آموزشی به صورتی است که تناسب چندانی دیده نمی‌شود. از طرفی ما نخبه‌هایی را می‌بینیم که کارهای بسیار سطح بالا انجام می‌دهند و روبات می‌سازند و از طرف دیگر در مدارس دیگر امکانات و نحوه آموزش در حد سی سال پیش است. این عدم تناسب در آینده می‌تواند مشکلاتی را به بار بیاورد بنابراین باید جایی تعادل ایجاد شود که حالا که مدارس امکانات ندارند می‌توان تکنولوژی را به خدمت گرفت. نکته دیگر این است که الان شعار آموزش و پرورش این است که می‌خواهیم مدارس را هوشمندسازی کنیم و بودجه‌های میلیاردی هم برای این کار در نظر گرفته می‌شود. آنچه ما فکر می‌کنیم در این هوشمندسازی مورد غفلت قرار گرفته این است که تخته‌های هوشمند را از کشورهای دیگر وارد می‌کنند و در مدارس نصب می‌کنند اما محتوایی که بخواهند روی آنها نمایش بدهند و تعامل با دانش‌آموز ایجاد شود را به اندازه کافی نداریم. درواقع ما سعی کردیم خلاءهای این موج هوشمندسازی را بتوانیم تا جایی که امکان دارد پر کنیم.

این سایت در چه حوزه‌هایی فعال است؟ امکان دارد به عنوان یک سایت جامع برای سایر دروس هم دربیاید؟

فعلا با محوریت فیزیک راه‌اندازی شده اما از لحاظ گسترش موضوعی زیست و شیمی را هم در برنامه کاری‌مان داریم. درباره خود فیزیک هم از بسیاری از سایت‌های مشابه سعی کرده‌ایم به‌روزتر باشیم، مثلا در مقایسه با سایت رشد، آزمایش‌های ما حدود بیست برابر بخش فیزیک سایت رشد است. در عین حال ما چشم‌اندازی که داریم این است که سه برابر این اطلاعات را در سایت بگذاریم.

آموزش و پرورش در این زمینه با شما همکاری داشته است؟

آموزش و پرورش در لایه گروه‌های آموزشی همکاری‌هایی با ما داشته است و فضایی را می‌دهد که بتوانیم به معلمان استفاده از این سایت را آموزش بدهیم و آنها بچه‌ها را با سایت آشنا می‌کنند و دروس را از آن طریق آموزش می‌دهند.

حمایت مالی هم داشته است؟

رایزنی‌هایی با آموزش و پرورش کردیم‌ اما متوجه شدیم که از مجموعه‌های بیرونی حمایت نمی‌شود و باید از داخل مجموعه چنین اتفاقاتی بیفتد و از لحاظ ساختاری ضوابطی دارند که امکان چنین حمایت‌هایی را نمی‌دهد.

در این سایت علاوه بر مباحث درسی، درباره کاربرد فیزیک در زندگی روزانه هم مباحثی گنجانده شده؟ مواردی که باعث شود افرادی غیر از دانش‌آموزان و دانشجوها با فیزیک ارتباط بهتری برقرار کنند؟

به نکته خوبی اشاره کردید چون مسائل مربوط به فیزیک در زندگی روزمره ما بسیار قابل مشاهده است. مواردی مانند این که مایکروفر چه کار می‌کند، چطور از مایکروفر استفاده بهینه کنیم که به سلامت ما آسیب وارد نکند و موارد اینچنینی. از طرف دیگر این است که بعضی آزمایش‌ها و پروژه‌های علمی ساده می‌تواند افراد را به این رشته علاقمند کند و هم این که باعث تعامل مثبت و مفید افراد خانواده با یکدیگر می‌شود. برای این موارد هم برنامه‌ریزی داریم ولی هنوز به آن مرحله بارگذاری آن مطالب نرسیده‌ایم.

برای انجام این کار به سایت‌های خارجی هم مراجعه داشته‌اید؟

من چهار سال برای جمع‌آوری اطلاعات به سایت‌های خارجی مراجعه کردم. علاوه بر سایت‌ها، سی‌دی‌های خارجی را هم بررسی کردیم و الان چیزی نزدیک250 سی‌دی فیزیک، زیست و شیمی خارجی دارم. این سی‌دی‌ها ایده‌های زیادی دارند و روش متفاوت آموزشی آنها را نشان می‌دهند که ما سعی کردیم اطلاعات آنها را گلچین کنیم. الان کتاب‌های درسی با گرافیک پایینی طراحی شده و معمولا طرح‌های سیاه و سفید دارند. وقتی این کتاب‌ها را ورق می‌زنند متوجه می‌شوند که با آنچه الان دارند چقدر تفاوت دارد. فکر می‌کنیم این کار در درازمدت سبب این می‌شود که طراحان کتاب‌های آموزشی هم کیفیت کار را افزایش دهند.

با توجه به بررسی و مطالعه‌ای که شما روی این قضیه داشته‌اید، می‌توانید نظام‌های آموزشی کشور ما و دیگر کشورها را مقایسه کنید؟

آنچه می‌توان به آن اشاره کرد این است که تفاوت از لحاظ کیفی به شدت مشاهده می‌شود و این تفاوت فوق‌العاده جدی است. ما در محصولاتمان ضعف کارشناسی و نیروی انسانی داریم به عنوان مثال این که ممکن است از لحاظ هنری بتوان روی بسیاری از عکاسان و فیلمبرداران حساب کرد اما کسانی را نداریم که از لحاظ علمی متخصص عکاسی و فیلمبرداری از پدیده‌‌های علمی باشند و حتی بتوانند از یک آزمایش عکس و فیلم بگیرند. شما کافی است عکس کتاب‌های خودمان با کتاب‌ها و محصولات آنها را مقایسه کنید و می‌بینید که این تفاوت چقدر زیاد است. این باعث می‌شود محتواهایی که در ایران تولید می‌شود با ضعف جدی همراه باشد و این ما را به این سمت برد که از اطلاعات آنها استفاده کنیم.

جدا از مساله گرافیک، از لحاظ محتوای آموزشی چطور؟

اگر بخواهم به طور خلاصه اشاره کنم این است که کتاب فیزیک آنها مملو از عکس است اما کتاب فیزیک ما اینطور نیست. این باعث می‌شود که بچه‌ها بیشتر مطالب را بخوانند و آنها را نبینند. این تفاوت در رویکرد مشاهده وجود دارد. مورد دیگر این است که کتاب‌های آنها کاربردی است و با مثال می‌گویند اگر این کار را بکنید این اتفاق می‌افتد و دانش‌آموز سر کلاس این تعامل را با بقیه شاگردها و معلم برقرار می‌کند و آزمایش را انجام می‌دهد اما در اینجا با یک متن این قضیه توضیح داده شده است و دانش‌آموز نمی‌داند چطور چنین تئوری که توضیح داده شده است اتفاق خواهد افتاد چون آن را انجام نمی‌دهد. به عنوان مثال در مبحث الکتریسیته به دانش‌آموزان چندین کاربردی که الکتریسیته در اطرافشان دارد آموزش داده می‌شود و با آن آشنا می‌شوند اما در اینجا در 50 صفحه یکی دو مورد به چشم می‌خورد.

و شما امیدوارید که سایت‌هایی مانند چیستا بتوانند این خلاء آموزشی را پر کنند؟

بله مثلا در همین مورد الکتریسیته ما به کاربردهای زیادی از آن در زندگی روزمره اشاره کرده‌ایم و همین که دانش‌آموز اینها را ببیند متوجه می‌شود که فقط در کتاب درسی نیست که این موارد را می‌خواند و در اطرافش هم می‌تواند نمونه‌هایی از کاربرد فن‌آورانه آنها را ببیند. ما احتیاج داریم که دانش‌آموزان زنده بودن محتوای علمی را احساس کنند و ببینند که در دنیای اطرافشان چقدر نکته وجود دارد حتی اگر در کتاب‌های درسی‌شان به آنها اشاره نشده باشد.

راه‌اندازی این سایت، جمع‌آوری و بارگذاری این اطلاعات روی سایت، ارسال هدایا و ... هزینه دارد. این هزینه‌ها را چطور تامین می‌کنید؟

فکر اولیه ما که چهار سال پیش آن را شروع کردیم این بود که می‌توانیم از آموزش و پرورش کمک‌هایی بگیریم اما بعد متوجه شدیم قضیه سخت‌تر از اینهاست و قوانین دست‌وپاگیری وجود دارد که این تعامل را مشکل می‌کند. با این که با این کار موافق بودند و از سایت بسیار استقبال می‌کردند اما دیدیم با قوانینی که دارند امکان تعامل با مجموعه‌های دولتی نیست. الان هم با این که هزینه‌ها به عهده خودمان است و کار آسانی نیست اما معتقدیم بالاخره این کار جای خودش را پیدا می‌کند. اعتقاد ما این است که محصول خوب بالاخره شناخته می‌شود.

نکته دیگری که وجود دارد این است که الان بسیاری از افراد خیر مدرسه می‌سازند. فرض کنیم که مدرسه‌ شش کلاسه باشد و در هر کلاس سی نفر باشند، یعنی در سال 180 نفر از اقدام این خیر مدرسه‌ساز سود می‌برند و در چند سال چندهزار نفر از این هزینه میلیونی منتفع می‌شوند. ما فکر می‌کنیم خیرین می‌توانند در کارهای جدی علمی و دانش‌بنیاد سرمایه‌گذاری کنند مانند بسیاری از کشورهای خارجی که این کار در حال اتفاق افتادن است. فکر می‌کنم خیرین همزمان با آجر روی آجر گذاشتن و مدرسه ساختن، خوب است به سمت فضاهای مجازی هم رو بیاورند و بدانند وقتی اطلاعاتی در اینترنت وجود داشته باشد، همه ایران و همه فارسی‌زبان‌ها حتی در کشورهای دیگر می‌توانند از آن استفاده کنند و فقیر و غنی می‌توانند از آن اطلاعات آموزشی بهره ببرند و سطح آموزشی‌شان ارتقا پیدا کند.

مورد دیگر این که الان بسیاری از کارکنان در مناطق محروم کار می‌کنند مثلا عسلویه و ممکن است خانواده‌ آنها هم در آنجا باشند و فرزندان آنها در آنجا درس بخوانند که امکانات آموزشی زیادی ندارد. در چنین مواردی قطب‌های اقتصادی و شرکت‌های بزرگی به چشم می‌خورند که مثلا تیم فوتبال حمایت می‌کنند، مدرسه درست می‌کنند و ... ما فکر می‌کنیم برای چنین پروژه‌هایی مانند پروژه ما می‌شود با الصاق لوگوی آن شرکت‌ها و اعلام این که به واسطه حمایت این شرکت این سایت ارتقا پیدا کرده است، استفاده از این سایت برای آن منطقه رایگان ‌شود. ما تا جایی که امکان داشته باشد دوست نداریم از افراد پول بگیریم چون هزینه‌های آموزشی بالاست. با توجه به محتوای سایت ما امکان این که ثبت نام را پولی کنیم وجود داشت اما ما دوست نداریم این اتفاق بیفتد و الان ثبت‌نام هزینه‌ای ندارد.

45234