خشونت و پرخاشگری دو روی یک سکه از ناهنجاری‌های رفتاری هستند که گاه و بیگاه در صفحات حوادث و رسانه‌ها جلوه‌ای از آن را ملاحظه می‌کنیم. رفتارشناسان پرخاشگری را مولود مستقیم خشونت دانسته که گاه با آن ترکیب می‌شود و قتل و جنایت و آسیب‌های دیگر را رقم می‌زند. پرخاشگری خشمگینانه هیجانی است که در صورت تحقق آنی و شدید است و بدون برنامه قبلی ظاهر می‌شود ولی اگر حملات به صورت حساب‌شده و از پیش طراحی شده باشند و برای به دست آوردن پاداش مالی توسط افراد برنامه‌ریزی شوند، به آن پرخاشگری وسیله‌ای گفته می‌شود.
رفتارشناسان دلایل متعددی را در علل پرخاشگری بیان کرده‌اند که در اینجا به گوشه‌ای از آنها اشاره می‌کنم:
فشارهای محیطی، کمبودهای مادی، ناکامی‌ها و سرخوردگی‌ها باعث بروز پرخاشگری شده که در کنار آن عوامل اقلیمی مانند آب و هوا و گرما و سرما نیز در بروز خشونت تاثیر داشته همچنین از نظر فیزیولوژیکی افزایش نسبت استروژن و پروژسترون باعث پرخاشگری می‌شود. نابهنجاری‌های کروموزومی نیز در پاره‌ای از مواقع باعث خلق ژن پرخاشگری شده و همچنین تحریک بخش‌هایی از مغز مثل بادامه در بروز این ناهنجاری رفتاری بی‌تاثیر نیست.
در کنار علل و عوامل بروز خشونت باید به زمینه‌های یادگیری آن نیز اشاره‌ای کرد. خانه و خانواده اولین کلاس آموزش پرخاشگری به فرزند است و خشونت‌های خانگی مثل تنبیهات فیزیکی و ضرب و شتمهای والدین، تحقیر و تبعیض در خانه، الفبای خشونت را در فرد ایجاد می‌کند. پس از آن، یادگیری اجتماعی است که دو محور یادگیری مشاهده‌ای و تقلید از ابزارهای تکمیل خشونت در فرد است. یادگیری رسانه‌ای در کنار یادگیری اجتماعی نیز در بروز این ناهنجاری کم‌تاثیر یا بی‌تاثیر نیست. انعکاس حوادث و اخبار قتل و جنایت بدون کالبدشکافی همچنین نمایش فیلم‌ها و سریال‌های خشن و به قول اهل فن اکشن، در بالا بردن سطح خشونت در افراد موثر بوده که متاسفانه در جامعه ما در کنار روش‌های انتقال خشونت گفته شده، بازی‌های خشن رایانه‌ای و اسباب‌بازی‌های خشونت آفرین مثل شمشیر و خنجر و سلاح‌های مختلف را در شکل‌گیری خشونت در کودکان باید از منابع اصلی پرخاشگری قلمداد کرد.
متاسفانه در هر روز و ساعت یقه‌گیری و درگیری‌های فیزیکی در خیابان‌ها و معابر در مقابل چشم دیگران حتی درگیری‌های لفظی و بداخلاقی الگوهای پرخاشگرانه در مقابل چشمان کودکان است بنابراین در کنار خشونت خانگی و اجتماعی و رسانه‌ای، باید بگویم که در پاره‌ای از اوقات بروز خشونت‌های جمعی در جامعه مثل درگیری‌های گروهی با سلاح سرد نیز از عوامل بروز و تشدید پرخاشگری در کشور است.
متاسفانه پایین بودن سطح نشاط اجتماعی باعث شده آستانه تحمل در افراد در پایین‌ترین سطح باشد و به خاطر این تنزل رفتاری، کوچکترین محرک آزاردهنده همانند کبریتی بر انبار باروت باعث اشتعال رفتاری بعضی از افراد شود.
در کنار بروز این ناهنجاری‌ها ضعف فرهنگ عذرخواهی عاملی بر تقویت پرخاشگری و خشونت در جامعه شده است. ناگفته نماند تنش‌های سیاسی و اقتصادی در جامعه باعث خلق اضطراب اجتماعی و به دنبال آن خشونت اجتماعی می‌شود چرا که سرخوردگی‌ها و محرومیت‌ها فرد را وادار به از دست دادن کنترل هیجان‌های رفتاری کرده و در صورت فقدان مهارت مدیریت رفتار، بروز درگیری‌های لفظی و فیزیکی قبل از جنایت دور از انتظار نیست.
انتقال تنش‌های سیاسی از هرم مدیریت کلان جامعه به سطح آن علاوه بر ایجاد روحیه یاس، باعث بروز رفتارهای ناهنجار در بخشی از افراد می‌شود چرا که در بروز خشونت عوامل محیطی علاوه بر شرایط اقلیمی از بسترهای اصلی بروز و تقویت این آسیب اجتماعی است.
بنابراین باید توجه داشت که در شرایط حاضر برای کنترل و مقابله با خشونت، ایجاد و افزایش نشاط اجتماعی همچنین جلوگیری از گسترش بازی‌های خشونت آفرین و فیلم‌ها و سریال‌های خشن می‌تواند تا درجاتی قابل توجه خشونت را کاهش دهد و در کنار آن مهار تورم و گرانی به عنوان اصلی‌ترین ابزار و محرک‌های رفتاری می‌تواند آرامش فکری را به جامعه بازگردانده و از پرخاشگری ناشی از محرومیت اقتصادی تا حد قابل توجهی بکاهد.
امید است در آستانه سالی جدید کمتر شاهد وقوع حوادث تلخ خشونت‌های خانگی و اجتماعی باشیم.
*رفتارشناس و آسیب شناس اجتماعی
45234
نظر شما