در روزهای اخیر رسانه های جمعی اخبار مختلفی را از اعتراضات جوانان و فعالان مدنی شهر زیبای استانبول منعکس می کنند. این اعتراضات از نگاه نویسنده این سطور که بیش از 10سال است در حوزه ارزیابی تأثیرات اجتماعی پروژه های شهری تحقیق و تدریس می کند حائز اهمیت فراوانی است. به ویژه آنکه مسأله مورد مناقشه در این شهر کم و بیش مسأله بسیاری از شهرهای جهان به ویژه در کشورهای در حال توسعه است. نخست به طور خلاصه بگویم که مسأله مورد مناقشه-البته در اوایل ماجرا- چه بوده است؟
در ماه می سال میلادی جاری، شهرداری استانبول طرحی را به اجراء می گذارد که طبق آن قرار است سربازخانه ارتش دوره عثمانی که در سال 1940 تخریب شده بود بازسازی شده و در اطراف آن یک مرکز تجاری بزرگ ساخته شود. هدف اصلی این طرح کاهش تراکم ترافیک در خیابان های اطراف میدان معروف تقسیم(Taksim Square) و بهبود سیمای شهری منطقه بوده است. هر چند طبیعتا کسب درآمد برای شهرداری از اهداف اعلام نشده این طرح بود. مشکل از آنجایی به وجود آمد که این پروژه شهری قرار است در بستر یک پارک کوچک شهری به نام پارک تقسیم گزی(Taksim Gezi) در منطقه بیوگلوی(Beyoglu district) شهر استانبول اجراء شود و لذا قطع برخی از درختان آن اجتناب ناپذیر بود. از آنجایی که میدان تقسیم(شبیه میدان ولیعصر در شهر تهران) و اطراف آن محل تردد شهروندان و توریست هاست معمولا مورد توجه بوده و به نوعی قلب شهر استانبول محسوب می شود. به تدریج انتقاد از طرح آغاز شد. استدلال منتقدان آن بود که این طرح موجب بی روحی فضای شهری شده و با تعریف کاربری تجاری در دل یک پارک، دسترسی علاقه مندان به طبیعت و پیاده روی کاهش خواهد یافت و این بر خلاف وعده شهری سبزی است که مسئولان بر آن تأکید دارند. با شروع فعالیت های عمرانی به ویژه قطع درختان، واکنش های سازمان های غیردولتی طرفدار محیط زیست وارد فاز عملیاتی گشت. 50 نفر از اعضای این سازمان ها در پارک تجمع کردند. باقی ماجرا و فراتر رفتن مطالبات معترضان این روزها از رسانه ها منعکس می شود.
ارزیابی تأثیرات اجتماعی(social impact assessment) که در ایران با عنوان پیوست اجتماعی- فرهنگی مصطلح شده است در واقع ارزیابی تبعات و پیامدهای هر نوع سیاست، خط مشی، تصمیم گیری و برنامه توسعه ای است. روشن است که وجود کلمه « اجتماعی» در ارزیابی تأثیر نشان می دهد که حیطه مطالعات همانا اجتماع و مردم اند. در واقع هدف اصلی ارزیابی تأثیر اجتماعی بررسی پتانسیل های اجتماعی پذیرش پروژه های شهری، بررسی دلایل ضعف یا قوت این پتانسیل ها و در نهایت ارائه سازوکارهای علمی برای تقویت پذیرش اجتماعی پروژه های شهری است. البته باید تأکید کرد که پیشنهاد عدم اجرای یک پروژه(No-Action Alternative) شهری به دلیل تبعات منفی شدید و بروز تضادهای اجتماعی نیز همواره مد نظر ارزیابان اجتماعی است. مهمترین مزیت انجام ارزیابی تأثیر اجتماعی قبل از آغاز فاز عملیاتی یک پروژه، پیش بینی پیامدهای ناخواسته و غیر قابل انتظار برای مسئولان است. روشن است که مواجهه با پیامدهای ناخواسته همیشه ریسک های فراوانی را متوجه تصمیم گیران و مجریان خواهد کرد. هزینه های بسیاری را بر آنان تحمیل می کند و حتی ممکن است کلیت یک سیستم سیاسی را دچار مخاطره نماید. همانطور که در کشور ترکیه شاهدیم. چنین مخاطراتی بود که بانک جهانی را واداشت تا بکارگیری جامعه شناسان و انجام مطالعات اجتماعی در همه پروژه های تحت حمایت مالی خود در کشورهای مختلف دنیا را الزامی کند. چرا که اعتراضات به پروژه ها موجب بدنام شدن بانک جهانی می شد. در کشورهای توسعه یافته کم نبوده اند مواردی که در سطوح مدیریتی کلان پروژه ای شهری تعریف شده است ولی شهرداران برای ایجاد زمینه های نگرشی در مردم برای پذیرش پروژه، چند سال وقت طلب کرده اند.
اعتراضات کشور ترکیه بار دیگر بر اهمیت دیده شدن مردم و جامعه هدف در تعریف پروژه های شهری صحه می گذارد. این اعتراضات نشان می دهد که چگونه بی توجهی به مطالعات اجتماعی و طرف مشورت قرار نگرفتن جامعه شناسان در پروژه های شهری، عدم صرف هزینه ای اندک برای این نوع مطالعات قبل از فاز های عملیاتی، تعجیل شناخته شده مدیران شهری برای افتتاح پروژه ها به هر قیمتی و استفاده رسانه ای از آن، حاکمیت نگاه صرف مهندسی به پروژه های شهری و در نهایت آرشیوی تلقی کردن گزارش های اجتماعی چه تبعات و هزینه هایی را متوجه آنان خواهد کرد. امیدوارم حوادث این روزهای ترکیه برای مدیران شهری آموزنده باشد.
4545
نظر شما