در اولین سفر خارجی، حسن روحانی زمینه‌ساز عضویت دائم ایران در اجلاس شانگهای می‌شود؟

فاطمه استیری: اجلاسی که حضور روسیه و چین در آن اهمیت این اجلاس را به عنوان اولین گام سفر روحانی در قامت رئیس جمهور بالا برده است.

سازمان همکاری‌های شانگهای؛ فرصتی برای نقش آفرینی‌های منطقه‌ای ایران
سازمان همکاری‌های شانگهای، سازمانی میان‌دولتی که برای همکاری‌های چندجانبه امنیتی٬ اقتصادی و فرهنگی در سال 2001 توسط رهبران چین، روسیه، قزاقستان، قرقیزستان، تاجیکستان و ازبکستان پایه‌گذاری شد.  علاوه بر اعضای اصلی، ابتدا مغولستان در سال 2004 و یک سال بعد ایران، پاکستان، و هند و افغانستان در سال 2012 به عنوان عضو ناظر به این سازمان ملحق شدند. ایران همواره به عنوان یکی از اعضای ناظر همواره در این اجلاس حضور داشته است.

به عقیده تحلیل‌گران حوزه بین‌الملل از نگاه ایران که برای نقش آفرینی منطقه‌ای وبین‌المللی خود نیاز دارد که به عضویت یک سازمان امنیتی دفاعی بپیوندد، سازمان شانگهای می‌تواند گزینه مطلوبی باشد. چه آنکه از یکسو با عضویت در این سازمان، قدرت مانور خود را در برابر فشار غرب افزایش می‌دهد و از سوی دیگر مناسبات خود را با کشورهای آسیای مرکزی که ریشه‌های مشترک تاریخی و فرهنگی ومذهبی دارد، در زمینه‌های دفاعی و امنیتی نیز ارتقاء می‌دهد. در واقع سازمان شانگهای زمینه مستعدی درمورد همکاری‌های دفاعی وامنیتی با این کشورها درچهارچوب نظارتی روسیه و چین بوجود می‌آورد که هر دو این کشورها درعین حال دورقیب جدی ایران درآسیای مرکزی محسوب می‌شوند.

متن و حاشیه حضور احمدی‌نژاد در اجلاس شانگهای

دولت دهم در چند نوبت حضور خود در این اجلاس پیشنهاداتی را به اعضای اجلاس پیشنهاد داده است. حضورهایی که با برخی حواشی چون احتمال مذاکره با آمریکا تا رایزنی با مقامات روسیه بر سرمذاکرات هسته‌ای همراه بوده است.

محمود احمدی‌نژاد که در بسیاری از اجلاس ها خود حضور داشته است، در سال 88 در اجلاسی که در مسکو برگزار شد حضور یافت تا علاوه بر شرکت در این اجلاس روابط فی مابین دو کشور در حوزه ها سیاسی اقتصادی را مورد ارزیابی قرار دهد.

نهادینه کردن عدالت و احترام متقابل، ادامه مشورت‌های سیاسی، اقتصادی و فرهنگی بین اعضا، گسترش روابط اقتصادی با تأسیس بانک سازمان شانگهای، تأکید بر استفاده از پول واحد در کشورهای عضو و تشکیل دو کمیته سیاسی و اقتصادی برای بررسی دقیق‌تر اوضاع جهانی و ارائه پیشنهادهای مفید جهت رسیدن به مبانی نظری مشترک سیاسی و اقتصادی و اصلاح ساختارهای بین‌المللی و ایجاد انسجام و هماهنگی در سیاست‌های منطقه‌ای و جهانی از جمله پیشنهادهایی بود که محمود احمدی‌نژاد به اعضای حاضر در اجلاس ارائه کرد.

در همین اجلاس بود که خبرهایی مبنی بر احتمال دیدار هیئت ایرانی و هیات آمریکایی که در همان روزها برای حضور در اجلاسی پیرامون وضعیت افغانستان در مسکو به سرمی‌برد در حاشیه اجلاس شانگهای در منتشر شد.(اینجا)

محمود احمدی نژاد اما سال بعد در این اجلاس شرکت نکرد و محمدرضا رحیمی به عنوان نماینده دولت ایران در این اجلاس شرکت کرد. معاون اول رئیس جمهور در این نشست پیشنهاد داد که با توجه به حجم بالای تجارت بین کشورهای عضو سازمان شانگهای، پول جدید منطقه‌ای ایجاد شود.(اینجا)

احمدی نژاد سال بعد و در دهمین اجلاس شانگهای با 22 سوال حضور یافت. ایران با طرح پرسش های 22 گانه احمدی نژاد تلاش کرد فضای این اجلاس را از یکسو به سمت عمل‌گرایی بیشتر و سیاسی‌تر شدن پیش ببرد و از سوی دیگر حمایت این کشورها را در برابر امریکا از سیاست های خود بدست آورد.

رییس جمهور سابق با طرح سوالاتی درباره دلایل ایجاد دوره سیاه و ضد انسانی برده‌داری و استعمار، اشغالگری، تحمیل جنگ و بی‌سوادی و فقر بر آفریقا و دیکتاتوری بر آمریکای لاتین، گسترش افراط‌گرایی و تروریسم و مواد مخدر، افزایش ناامنی و کشتار ملت‌های بی‌گناه، بحران اقتصاد جهانی، اظهار کرد: با افتخار باید اعلام کرد که هیچ یک از ملت‌ها و دولت‌های منطقه در این زشتی‌های تاریخی نقشی نداشته‌اند و عامل اصلی همه این نابسامانی‌ها مدیریت همان برده‌داران و استعمارگران گذشته در جهان است.

محمود احمدی‌نژاد هم‌چنین با اشاره به ظرفیت‌ها و فرصت‌های بی‌نظیر سیاسی، فرهنگی، اقتصادی و تمدنی کشورهای آسیا و اوراسیا اظهار کرد: باور دارم که آسیا و اوراسیا با کمک هم می‌توانند مدیریت و روند عمومی حاکم برجهان را به نفع صلح، عدالت و ملت‌ها تغییر داده و قدرت لجام گسیخته نظام سلطه را مهار کنند.(اینجا)

رییس دولت دهم همچنین در حاشیۀ اجلاس «شانگهای»، با همتایان چینی و روس‌اش «هوجین تاو» و «دمیتری مدودف» ملاقات کرد. رهبران روسیه و چین در این دیدارها به رییس‌جمهور ایران تأکید کردند تا برای برون رفت از بن‌بست هسته‌ای، همکاری بیشتری از خود نشان دهد.(اینجا)

دولت دهم در یازدهمین دوره این اجلاس که آخرین دور حضورش در این اجلاس بود، نیز در قامت معاون اول شرکت کرد و محمدرضا رحیمی نماینده ایران در این نشست بود.

شانگهای و موضوع عضویت ایران

اما تلاش ایران برای بهره‌برداری از سطح مناسبات و همکاری‌های درون‌سازمانی اعضای شانگهای برای تبدیل عضویت ناظر به عضویت کامل بیش از هر عامل دیگری در ارتباط اعضای دائم این اجلاس دنبال می‌شود.  ایران در بین کشورهای ناظر (مغولستان، پاکستان و هند) اولین کشوری بود که رسماً درخواست الحاق به سازمان همکاری شانگهای را اجلاس سال 88 ارائه داد.

موضوع عضویت کامل ایران عکس‌العمل‌های متفاوتی را به وجود آورد. گذشته از تاجیکستان که نظر مثبت خود را بیان کرد، دیگر اعضای دائم یعنی روسیه، چین، قزاقستان، قرقیزستان و ازبکستان با احتیاط اعلام موضع کردند.

مقامات آمریکایی هم موضوع عضویت کامل ایران در این سازمان را با لحنی انتقادی مطرح کردند و حتی برخی از آنها با ابراز نگرانی از احتمال عضویت ایران در این سازمان، این مسئله را از نظر ایالات متحده آمریکا مثبت نمی‌دانند.

ایران برای درخواست خود انگیزه‌هایی بیش از همکاری‌های اقتصادی متقابل با کشورهای دائم این پیمان دارد و خواهان به دست آوردن حق تصمیم‌گیری است.

حسن روحانی و ظرفیت‌های اجلاس شانگهای

اما حسن روحانی که تغییر لحن دیپلماتیک و بین المللی و تقویت و بهبود مناسبات بین المللی را از اهداف مهم خود قرار داده است، در اولین گام حضورش در پاستور در این اجلاس حضور خواهد یافت. همچنین براساس اخبار منتشر شده، ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه قصد دارد مذاکراتی با حسن روحانی، رئیس جمهور جدید ایران را در حاشیه این اجلاس انجام دهد.

بنا به گفته یوری اوشاکوف، دستیار ریاست جمهوری روسیه، پیشنهاد برگزاری چنین جلسه ای در چارچوب اجلاس سران سازمان همکاری شانگهای توسط شرکای ایران عنوان شد.

یوری اوشاکوف گفت که طرف ایرانی پیشتر پیشنهاد این دیدار را مطرح کرده بود که مسکو نیز از این پیشنهاد استقبال کرد و آمادگی ها برای برگزاری این دیدار آغاز شده است.

باید دید شیخ دیپلمات سال‌های دور و رییس جمهور این روزها چگونه از ظرفیت های این اجلاس به نفع سیاست های خارجی دولتش بهره خواهد برد.

/27220