«کلید» روحانی و قفل رابطه با عربستان

محمود عزیزی: لغو این سفر، در حالی که منابع دو طرف طی روزهای اخیر از قطعی شدن یا احتمال بالا برای انجام سفر سخن می گفتند، می تواند مقدمه ای برای آماده سازی دو طرف باشد. مقدمه ای که یکی دیگر از قفل های سیاست خارجی ایران را باز کند. ارتباط با کشور مهم منطقه عربستان که در میان کشورهای عرب زبان، بهترین رابطه را با آمریکا دارد، حائز اهمیت خواهد بود.
به سرانجام رسیدن مذاکرات هسته ای ایران در 6 ماه آینده شاید کلیدی باشد که نوع رابطه ایران با عربستان را هم تعدیل و دو کشور را به سمت یک رابطه منطقی رهنمون کند.
بهبود روابط با عربستان به مراتب از روابط پیچیده با  آمریکا آسان تر است. روحانی در این زمینه بیش از همه می تواند بر روی نقش هاشمی رفسنجانی به عنوان معمار روابط نوین دو کشور حساب کند.

اگر قبل از سفر روحانی، سیدمحمد خاتمی با درج مقاله در روزنامه گاردین به طرف غربی یادآور شد که انتخاب حسن روحانی، «فرصتی استثنایی برای ایران و غرب پدید آورده است»؛ به  نظر می رسد روحانی هم برای رابطه با عربستان می تواند بر روی شخصیت هاشمی رفسنجانی حساب کند.

هاشمی و معماری روابط با عربستان

سیاست پیشگی هاشمی و ارتباطش با پادشاه این کشور، یک امتیاز برای روحانی و سیاست خارجی اش است. بعد از روابط قهر آلود دو کشور بعد از واقعه خونین مکه و شهادت گروهی از زائران ایرانی در جریان مراسم حج، هاشمی با شگرد خود توانست روابط دو کشور مهم منطقه را بهبود بخشد.

هاشمی در گفت و گویی در 21  تیر 90 در خصوص روابط خارجی دوران ریاست جمهوری اش با اشاره به روابطش با عربستان گفت: «در سنگال امیر عبدالله خلاف انتظارش بود که رئیس جمهوری ایران با وضع آن روزگار، آن‌گونه با ولیعهد عربستان رفتار کند. بعد از آن برخورد مقداری از یخ‌های روابط ما شکست... برخورد بعدی ما در پاکستان با ملک عبدالله، ایشان را تحت تأثیر قرار داد و رفتارش را عوض کرد. در‌‌ همان جلسه و قبل از حضور ما وزیر خارجه عربستان در یک کنفرانس خبری گفته بود که کنفرانس سران در تهران برگزار نمی‌شود. رفتار تیم ایرانی باعث شد که ایشان در‌‌ همان جلسه دستور داد: «متن کنفرانس وزیر خارجه را تکذیب کنید. چون ما به تهران می‌رویم.»

هاشمی می افزاید: «رفتار ایشان در‌‌ همان جلسه خیلی معنادار بود. در عرف دیپلماتیک هست که سران کشور‌ها با تشریفات خاص وارد شوند. تیم حفاظتی ملک عبدالله هم خیلی احتیاط می‌کردند. پس از پایان یکی از جلسات کنفرانس می‌خواستیم به ضیافت نخست وزیر پاکستان در دفتر ایشان برویم. ایشان سوار ماشین من ‌شد. واقعاً این کار در عرف دیپلماتیک رسم نیست. به هر حال اطمینان پیدا کردند و آثارش را بعد‌ها دیدیم.»

 گزینه دوم روحانی برای ارتقا روابط با عربستان

علاوه بر شخصیت هاشمی رفسنجانی، روحانی برای رابطه با عربستان، یک گزینه دیگر هم دارد. علی شمخانی دبیر شورای عالی امنیت ملی. وزیر دفاع سابق ایران در دوره اصلاحات که اصالتا خوزستانی است و در دوران وزارت دفاع خود نشان افتخار «عبدالعزیز آل سعود» - عالی ترین نشان عربستان- را از دستان ملک عبدالله،گرفت.

 اختلافات ایران  و عربستان و ماجرای دلارهای نفتی

 همچون رابطه با آمریکا که پیچیده است، رابطه ایران و عربستان هم برای عادی شدن، راه طولانی دارد. منتها پیچ و خمش کمتر از رابطه ایران و ایالات متحده است. ایران و عربستان به عنوان دو کشور مهم خاورمیانه روابطشان بر مقولاتی استوار است که حسین علایی به عنوان یک کارشناسی سیاسی آن را در 4 مقوله ماهیت ایدئولوژیکی و فرهنگی، ماهیت ساختاری، رقابت های منطقه ای و ژئوپلتیک در حوزه نفت و خلیج فارس  تقسیم بندی می کند.

مقولاتی که منشاء آن را می توان در تفاوت های عمیق اسلام شیعی و اسلام مروج سلفی گری جستجو کرد. بحران سوریه، بحرین، وضعیت مصر، لبنان و عراق از جمله حوزه هایی است که هر دو کشور در آن تاثیر گذار هستند. عربستان به کمک دلارهای نفتی و ایران به کمک نفوذ معنوی اش.

حوزه​های محل اختلاف دو کشور در چند سال اخیر

اگر چه در دوران ریاست جمهوری محمود احمدی نژاد، وی 5 بار به این کشور سفر کرد و آخرین سفر وی نیز با قرار گرفتن احمدی نژاد در کنار ملک فهد همراه بود، اما به جز  این ظاهر شیک، در عمل دو کشور در صحنه دیپلماسی مقابل یکدیگر قرار گرفتند.

سفرهای احمدی نژاد در دوران ریاست جمهوری اش به عربستان

در ماه​های پایانی دولت احمدی نژاد، صالحی وزیر خارجه وقت که سال​های زیادی در عربستان در سازمان همکار های اسلامی مسئولیت داشت، در شرایط روابط سرد دو کشور به عربستان رفت. او بعد از انجام این سفر به خبرنگاران گفت که «در جریان سفر به عربستان با آقای سعود الفیصل گفت‌وگوهای شفاف و صریحی داشتیم.»

 نخستین اظهار نظر روحانی درباره عربستان

یک ماه و نیم بعد، اما ورق برگشت و امید به بهبود روابط بیشتر شد. زمانی که روحانی رئیس جمهور منتخب در نخستین سخنرانی اش تاکید کرد که «قبله گاه مسلمانان در عربستان است و صدها هزار نفر از ایرانیان در سال، برای زیارت خانه خدا به آنجا می روند و تعداد زیادی از اتباع سعودی به ایران می آیند و زمینه زیادی میان دو کشور آماده است. خوشحالم اولین تفاهم نامه امنیتی بین ایران و عربستان با امضا بنده بوده است و امیدوارم رابطه خوبی با این کشور داشته باشیم.»

 اشاره روحانی به نخستین توافقنامه ای است که بعد از روی کار آمدن سید محمد خاتمی او مسئول امضا آن شد و  پس از آن اختلافات دو کشور با تنش زدایی دو طرفه و تمرکز بر مسائل مشترک به پائین ترین حد خود رسید.

 فواید رابطه دو قدرت منطقه​ای

برقراری رابطه ایران و آمریکا علاوه بر روابط دو کشور، برای عربستان هم مهم است. اگر چه این روابط ممکن است از میزان فروش تسلحیات نظامی به اعراب کم کند، اما منطقه خاورمیانه را به روزهای آرامش نزدیک می کند. موضوعی که به نظر می رسد برای  کشورهای غربی هم مهم است و آنان از توسعه روابط این دو کشور استقبال می کنند.

 اگر بشار اسد از روابط ایران و آمریکا استقبال می کند و آن را به نفع ثبات خاورمیانه می داند، این موضوع در خصوص روابط دو کشور مهم منطقه هم صدق می کند. کم شدن تنش بین دو کشور موضوعی است که خاورمیانه را حداقل برای چند سال آرام می کند. هر چند  نمی توان توقع داشت اختلافات دو کشور در مسایل اساسی منتفی شود.

/29212