رقابت اروپا با آمریکا در برقراری رابطه با ایران

دکتر سعید خالوزاده

یکی از موضوعاتی که طی چند روز اخیر در خصوص روابط ایران و اتحادیه اروپایی مطرح است موضوع چگونگی واکنش کشورهای اروپایی در برابر عادی سازی احتمالی روابط ایران با امریکاست. صرفنظر از اینکه این عادی سازی صورت پذیرد یا طرفیت اراده ای در این جهت داشته باشند، به نظر می رسد صرف زمزمه هایی در این جهت موجب نگرانی های زیادی در مناسبات بین المللی شده است و حتی این نگرانی شامل شرکا و رفقای اروپایی امریکا نیز می شود. یکی از بسترهای اصلی این نگرانی مربوط به چشم انداز رقابتی است که در آینده می تواند بین اروپا و امریکا این دو متحد فراآتلانتیکی ایجاد شود. رقابت در میزان حضور و مراودات اقتصادی و تجاری با کشور و بازاری بزرگ بنام ایران.
بطور کلی باید در نظر داشت که اروپا و امریکا در بسیاری از حوزه های بین الملل با یکدیگر همکاری می کنند، در برخی موارد بخصوص در زمینه های اقتصادی تجاری نیز رقابت دارند. این در حالی است که امروزه تقابل در روابط فراآتلانتیکی در پایین ترین حد خود است و برعکس در مسائل راهبردی و امنیتی همکاری و همصدایی زیادی بین طرفین دیده می شود. موضوع فعالیت های هسته ای ایران یکی از بارزترین و برجسته ترین موارد همکاری و هم آوایی اروپا امریکاست که تا به امروز در بالاترین سطح وجود داشته است.
با توجه به واقعگرایی حاکم در روابط بین الملل و اهمیت والای منافع ملی، بنظر می رسد در جاهایی که در برابر منافع تجاری شرکا اختلاف بوجود آید آنگاه از میزان همکاری و تعامل کاسته شده و جنبه های رقابت افزایش می یابد. امروزه اتحادیه اروپایی با امریکا در برخی موارد تجارت بین الملل با یکدیگر اختلاف دارند که این رقابتها بخصوص در سازمان تجارت جهانی چهره خود را نشان می دهد.
پرونده هسته ای ایران یکی از موارد معدودی است که اروپا و امریکا رقابت را کنار گذاشته و به تعامل و راهبردی مشترک همکاری رسیدند. البته این همکاری همیشه نمی تواند ادامه پیدا کند و بخصوص زمانی که موضوع حل و فصل قضیه و رسیدن به یک توافق مطرح می شود طرفین به فردای این توافق و چشم اندازهایی که برای هر یک از بازیگران گشوده می شود توجه دارند. در این مقطع دیگر مسائل راهبردی و امنیتی مطرح نیست و منافع و فرصت های تجاری بیشتر از هر چیزی اهمیت می یابد.
بنظر می رسد این رقابت خیلی زود و قبل از موعد شروع شده است. می توان تصور کرد هم اکنون نه تنها بین کشورهای اروپایی بلکه بین اروپا و امریکا و بخصوص در سطوح غیر دولتی و شرکتهای تجاری آنها بر سر حضور در بازار بزرگ ایران رقابت آغاز شده است. در این فضا منافع تجاری بیشتر از هر چیزی مطرح است. هم اکنون زمزمه هایی در خصوص مذاکره شرکتهای بزرگ نفتی دنیا با وزارت نفت که عمدتا شرکتهای اروپایی و امریکایی هستند شروع شده است. طبیعی است این شرکتها مایلند از هم اکنون قراردادهایی در حوزه نفت و گاز با ایران به امضا برسانند. حتی اخباری مبنی بر گشایش دفاتر این شرکتها در تهران منتشر شده است.
نزدیکی ایران و امریکا آلمانی ها را به طور ویژه نگران کرده است، با این حال برلین نمی خواهد این گونه وانمود شود که طرف تندروها را در جامعه بین المللی گرفته است، به ویژه که کشورهای اروپایی رسیدن تفاهم میان ایران و امریکا را تایید کرده اند. گیدو وستروله، وزیر خارجه آلمان نیز تاکید کرد که آلمان تلاش بسیاری برای حل بحران با ایران صرف می کند و در عین حال از اعطای جایزه صلح نوبل به سازمان منع گسترش تسلیحات شیمیایی استقبال می کند و معتقد است که اهدای این جایزه می تواند از گسترش تسلیحات کشتار جمعی در جهان از جمله ایران جلوگیری کند.
در همین رابطه مجله تاگس اشپیگل آلمان در سرمقاله این هفته خود نوشت که باید نسبت به ایران و دیپلماسی آن که روحانی سکان دار آن شده هوشیار بود چرا که به ایران و نیات آن نمی توان اطمینان کرد، آنها در ظاهر اینگونه وانمود می کنند که با یکدیگر اختلاف دارند اما در باطن همگی به توسعه سلاح هسته ای و دستیابی به سلاح های کشتار جمعی با یکدیگر هم نظر هستند. اشپیگل همچنین می نویسد که روحانی بارها بر لزوم رسیدن به توافق با ایران بر سر برنامه هسته ای صلح آمیز کشورش تاکید کرده است و این خود نشان می دهد که موضوع هسته ای تا چه اندازه برای روحانی اهمیت دارد. حقیقت اینست که تحریم های اقتصادی علیه ایران باعث شده تا در دیپلماسی سرسختانه خود تعدیل کند و نسبت به گفت وگو با غرب از خود نرمش نشان دهد. اشپیگل به کشورهای اروپایی به طور عموم و آلمان به طور خاص هشدار می دهد که به اهمیت تحریم های اعمال شده علیه ایران هوشیار باشند و از آن حمایت کنند و تا زمانی که ایران دست از برنامه هسته ای اش بر نداشته از ادامه اعمال تحریم ها دست نکشند.
همچنین روزنامه "نویه رور استایتونگ" جدیت نزدیکی امریکا و ایران را زیر سوال می برد و می پرسد آیا اوباما به ایران و روحانی به امریکا نیاز دارند؟ و می افزاید روحانی بر روی طرح حسن نیت از جانب امریکا حساب کرده تا به این ترتیب از تحریم های اعمال شده علیه کشورش بکاهد. اوباما به ایران نیاز دارد چرا که بدون یافتن راه حل دیپلماتیک برای پرونده هسته ای ایران نمی تواند به فکر پایان دادن به جنگ داخلی در سوریه باشد، زیرا که ایران قوی ترین هم پیمان حکومت رئیس جمهور بشار اسد است.
ملاحظه
آلمان، فرانسه و ایتالیا معمولا جزء بزرگترین شرکای تجاری ایران بوده اند. از هم اکنون باید منتظر رقابت بین این کشورها باشیم. صنایع خودروسازی و شرکتهای نفتی جایگاه قابل توجهی در همکاری ها داشته اند. همه این کشورهای نگران ورود بازیگر جدید و قدرتمندی بنام امریکا هستند. شرکتهای امریکایی در حوزه های نفت و گاز و خودروسازی می توانند رقبای بسیار قدرتمندی برای اروپاییان باشند. جدای از شرکتهای بزرگ نفتی همچنین صحبتهایی در خصوص حضور جنرال موتورز در ایران می شود که این امر می تواند موجب حساسیت بیشتر شرکتهای اروپای و آسیایی جهت حضور در بازار بزرگ ایران باشد.

استاد دانشگاه و پژوهشگر ارشد مطالعات اروپا
5252