عربستان همچنان نقش مهمی در منطقه دارد/ بهبود روابط با غرب را از عربستان آغاز کنیم

زهرا خدایی

سفر دوره ای اخضر ابراهیمی برای فراهم آوردن مقدمات نشست ژنو 2، واکنش‌ها به انصراف عربستان از پذیرش کرسی غیردائم شورای امنیت سازمان ملل، کشته شدن شمار قابل توجهی از فرماندهان نظامی گروههای مسلح در سوریه از آخرین تحولات سوریه است.
خبرگزاری خبرآنلاین در گفتگو با محمد شریعتی دهاقانی، رایزن اسبق فرهنگی ایران در سوریه، نمایندۀ دورۀ اول مجلس شورای اسلامی آخرین تغییرات در سوریه را مورد بررسی قرار داده است که در ادامه می خوانید:
برخی کارشناسان بر این باورند که انصراف عربستان از پذیرش کرسی غیردائم شورای امنیت می تواند موضع این کشور در بحران سوریه را تضعیف کند. اصولاً این مسئله چه تأثیری بر نقش و تأثیرگذاری عربستان در بحران سوریه دارد؟
عربستان سعودی در بحران سوریه تصور می کرد از سوی غرب و آمریکا همراهی بیشتری می شود. آخرین امید این کشور حملۀ نظامی غرب به سوریه بود که با توافق میان روسیه و آمریکا و منتفی شدن حمله نظامی و همچنین عدم صدور یک قطعنامۀ الزام آور در شورای امنیت و آزاد نکردن ارسال تسلیحات به معارضان این کشور بسیار تحت فشار روانی قرار گرفته است. در همین راستا عربستان سعودی در سال جاری دو حرکت انجام داد که بیش از همه ناشی از همین یأس و اعتراض سیاسی بود تا بُعد حقوقی آن:
اول؛ سخنرانی نکردن نمایندۀ عربستان در سازمان ملل. معمولاً وزیر خارجۀ عربستان سعودی در مجمع عمومی سازمان ملل حضور پیدا می کند و سخنرانی می کند. امسال وزیر خارجه در مجمع حضور یافت، اما سخنرانی نکرد.
دوم؛ با اینکه عربستان برای عضویت غیردائم در شورای امنیت تلاش بسیاری کرده بود، احساس کرد که می تواند با نپذیرفتن این کرسی به روند موجود اعتراض کند. به اعتقاد من این مسئله بیش از همه اعتراض به روسیه بود که در شورای امنیت مانع رسیدن به قطعنامه ای الزامی علیه سوریه شد. در واقع من موقعیت عربستان در این اتفاق را بیشتر سیاسی و اعتراضی می دانم تا حقوقی.
یأس عربستان در حل مشکلات و بحران های خاورمیانه اعم از بحران سوریه و فلسطین را می توان در اطلاعیه ای که پس از انصراف از پذیرش داده بود، به وضوح دید. در واقع هدف اصلی این کشور از این موضع بیشتر به دلیل سوریه و اعتراض به روند و مواضع موجود بوده است.
این مسئله تا چه میزان می تواند موقعیت ریاض در بحران سوریه را تحت تأثیر قرار دهد؟
این مسئله به حوادث آینده بستگی دارد. عربستان هنوز نقش مهمی در مسائل و بحران های منطقه ای اعم از سوریه، لبنان و خلیج فارس دارد. اما به نظر من آنچه در این میان مهم است اینکه باید روابط ایران با این کشور از اهمیت خاصی برخوردار باشد. اما متأسفانه اهمیت لازم نسبت به این مسئله داده نمی شود. لازم است دستگاه دیپلماسی قدم هایی در این مسیر بردارد.
قدم هایی که بدان اشاره می کنید، چگونه محقق می شود؟
درست است که عربستان در مرحلۀ یأس از تحولات سوریه قرار دارد، اما برای سوریه و برون رفت از بحران، دو کشور می توانند راهکارهای سیاسی بیشتری ارائه کنند و حتی می توان بهبود روابط با غرب و آمریکا را از کشورهای منطقه و در رأس آنها عربستان سعودی آغاز کنیم.
هر چند که این کشورها موضع تندی دارند و گاهاً با موضع مخالفان ما در منطقه مانند اسراییل همگام می شوند، اما این همگامی نباید به صورتی باشد که در روابط ما با آنها تنش ایجاد کند. به نظر من این قصور تا اندازه ای از سوی ماست که این روابط را برقرار نکرده ایم.
این مسئله با توجه به تضاد منافع میان طرفین چگونه محقق می شود؟
شاید توقعات عربستان سعودی در مورد همۀ مسائل منطقه ای اعم از عراق، یمن، بحرین زیاد باشد اما ارتباط با این کشور سبب می شود بتوانیم بسیاری از مسائل منطقه را حل و فصل کنیم. حداقل می توانیم در چهارچوب توافقاتی به عربستان هم نقش بدهیم. از نظر تاریخی ما این مسئله را تجربه کرده ایم که درگیری با عربستان هم به ضرر عربستان است و هم به ضرر ماست. ما در مقطعی از جمله در زمان دولت آقای هاشمی روابط بسیار بهتری با عربستان داشتیم.
توقع از دولت آقای روحانی این بود که آغاز روابط میان دو کشور جدی تر باشد. مثلاً ملاقاتی میان آقای ظریف با سعود الفیصل در حاشیۀ نشست مجمع عمومی سازمان ملل صورت می گرفت و به نوعی آغاز روابط می شد. و یا اگر امکان داشت آقای روحانی می توانست به سفر حج برود و بسیاری از چالش ها در روابط دو کشور را از این طریق تحت الشعاع قرار دهد. جالب است بدانید بسیاری از کشورهای منطقه تابع روابط ما با عربستان هستند که این می تواند متغیری مهم در منطقه قرار گیرد و کشورهای منطقه نیز روابط شان را با ما تعدیل کنند.
اعراب نگران فصل جدید در سیاست خارجی ایران و به خصوص افزایش نقش ایران در بحران سوریه هستند. این نگرانی آنها تا چه اندازه منطقی و به واقعیت نزدیک است؟
آنها تصور می کنند که همۀ مسائل ایران با غرب و آمریکا حل شده است. در حالیکه این روند فعلاً تنها به مسئلۀ هسته ای محدود است و هنوز بسیاری از مسائل میان ما و غرب نه به گفتگو رسیده و نه اصولاً در مسیر حل و فصل قرار دارد.
هدف از این بزرگنمایی، تبلیغات است. آنها اینگونه وانمود می کنند که ما می خواهیم همۀ مسائل از جمله فلسطین را بهانه قرار دهیم تا موقعیت سایرین را تضعیف کنیم. من باز هم تأکید می کنم برای مقابله با چنین نگاهی لازم است بهبود مناسبات ایران و غرب با بهبود رابطه با کشورهای منطقه آغاز شود تا این کشورها در تضاد با ما قرار نگیرند. در این مسیر روند نباید به گونه ای باشد که اینگونه نشان دهد که روابط خوب ما با غرب و آمریکا به معنای بی اعتنایی به این کشورهاست.
متأسفانه این گرایش در ایران هست که روابط با آمریکا و غرب اگر درست شود، ارتباط با این کشورها امری فرعی است. من به این مسئله اعتقادی ندارم. به نظر من رابطۀ ما با عربستان سعودی و مصر به عنوان کشورهای بزرگ منطقه باید بسیار منطقی تر و زودتر از اینها شروع می شد؛ اما متأسفانه هنوز آغاز و یا حرکتی در این زمینه نشده است.
این ارتباطات نیازمند اراده ای دو جانبه است. اما گامی از سوی طرف مقابل هم برداشته نشده است.
بله. برخورد، روابط خارجی، روزنامه ها و رسانه های آنها عملکرد مناسبی در این زمینه نداشته اند. اما این سبب نمی شود تا ما اهمیت لازم را به این روابط ندهیم.
چشم انداز کنفرانس ژنو 2 و همچنین سفر دوره ای اخضر ابراهیمی را چگونه پیش بینی می کنید؟
کنفرانس ژنو 2 هنوز مبهم است. ابعاد آن روشن نیست و هنوز با پرسش های زیادی روبروست از جمله اینکه:
آیا اعضاء شرکت کننده به دنبال تغییر اساسی هستند؟ آیا حکومت انتقالی سوریه به معنای اختیار تام داشتن است حتی در مسائل امنیتی و یا ارتش؟ در این صورت آیا دولت با این مسئله کنار خواهد آمد؟ آیا قرار است تنها مخالفین راضی شوند تا در یک حکومت، پست نخست وزیر را در دست گیرند؟ و بشار اسد بدون قدرت باقی بماند؟ در این چهارچوب ارتباط نیروهای امنیتی و ارتش با دولت انتقالی چگونه خواهد بود؟ در آن صورت آیا شکل حکومت اخوان المسلمین در مصر را خواهند داشت؟
هنوز بسیاری از مسائل در کنفرانس ژنو2 مبهم است و روسیه و آمریکا هنوز به توافق خاصی نرسیده اند و در معارضین نیز به شدت شکاف ایجاد شده و در این مسیر تندروها فرصت بیشتری یافته اند. این در حالیست که هنوز هیچ آلترناتیوی برای بشار اسد در سوریه برای غرب و آمریکا وجود ندارد. از این رو راه حل های ارائه شده توسط ایران می تواند فعالیت بیشتری داشته باشد و مورد قبول قرار گیرد. اما در وضعیت فعلی بعید است که حکومت بشار اسد بتواند بعد از سال 2014 دوباره سر کار باشد.
5249