بهترین راه برای روکردن دست متهمان باران‌های اسیدی چیست؟

عباس خاراباف٬ محمد امین آهنگری: به گزارش خبرگزاری‌های داخلی بارش باران اسیدی حدود ۶هزار نفر از هم وطنانمان را در خوزستان روانه بیمارستان کرده است و این حادثه آن‌قدر اهمیت دارد که مقام‌ها و نهادهای مسئول همگی به دنبال بررسی عمیق عوامل این مسئله هستند. با این حال این پرسش مطرح است که آیا مسئولین برای ریشه یابی این حادثه و پیشگیری از وقوع مجدد آن در نقاط دیگر کشور به فناوری هم توجهی دارند یا نه؟ این در حالی است که امروزه فناوری فضایی و تصاویر ماهواره‌ای از پتانسیل بسیار مناسبی برای حل چنین مسائلی برخوردارند.

مقصر کیست؟
باران‌های اسیدی این روزها بسیار مورد توجه مردم قرار گرفته و این موضوع مقام‌ها و مسئولان نهادهای مرتبط را واداشته تا به دنبال عوامل یا مقصران آن بگردند. تا کنون در این رابطه گمانه‌زنی‌های بسیاری شده است و عوامل متعددی از جمله آلودگی تاسیسات نفتی، آتش زدن مزارع نیشکر، انباشت زباله، سکون هوا و رطوبت 95 درصدی توسط مقامات به عنوان عوامل مرتبط با این حادثه ذکر شده است. اما این گمانه‌زنی‌ها که هنوز توجیه علمی‌ آنها مشخص نشده است تا کنون نتوانسته میزان هر یک از عوامل و مقصران اصلی آلاینده محیط زیست را مشخص کند. این در حالی است که ماهواره‌ها می‌توانند با استفاده از تصاویر و داده‌های مختلف نوع، میزان و منشا آلودگی‌ها را به سرعت و با دقت بالا و با کمترین هزینه تعیین کنند.

اتفاق مشابه در هند
چندی پیش در هند نیز تجربه مشابهی اتفاق افتاد و تصاویر ماهواره‌ای موجب افشا شدن بی‌توجهی مقامات هند به توافق‌های صورت گرفته برای جلوگیری از آلودگی بیش از حد هوا شدند. سال گذشته پس از بروز آلودگی هوای شدید و طولانی در دهلی نو، با دخالت مقامات قضایی این کشور، مسئولین مناطق شمالی موظف شدند از سوزاندن پسماندهای مزارع کشاورزی جلوگیری کنند و قرار شد مقامات دهلی نیز برای کنترل آلودگی هوا توسط خودروها به وضع قوانین جدید و نظارت سخت‌گیرانه بر آنها بپردازند. اما تصاویری که توسط ماهواره‌ها در نوامبر/آبان امسال گرفته شده بود نشان داد توافق‌های صورت گرفته چندان مورد توجه قرار نگرفته و همچنان کشاورزان پسماندهای مزارع خود را می‌سوزانند و از آلودگی خودروها نیز کاسته نشده است.

ماهواره‌ها چشم مردم در فضا
ماهواره‌هایی که آلودگی هوا را پایش می‌کنند به عنوان دسته‌ای از ماهواره‌های مشاهده زمین محسوب می‌شوند که معمولا در ارتفاعی بین ۵۰۰ تا ۸۰۰ کیلومتری زمین قرارگرفته و به دور قطب‌های زمین، تقریبا عمود بر خط استوا می‌گردند. بدین ترتیب چرخش زمین موجب می‌شود تا این ماهواره‌ها از فراز تمام مناطق زمین عبور کنند و به تهیه داده‌هایی بپردازند که می‌توان با کمک آنها میزان و نوع ذرات معلق خطرناک برای سلامتی انسان و نیز گازهای آلاینده‌ای از جمله دی اکسید نیتروژن و گوگرد را تشخیص داد. چنین ماهواره‌هایی بسته به ارتفاع مدار آنها، معمولا روزی بین یک تا نزدیک پنجاه بار از فراز یک منطقه عبور می‌کنند. با کمک این ماهواره‌ها می‌توان میزان و منشا آلودگی‌ها را بادقت بسیاری پیدا کرد. این اندازه‌گیری‌ها به صورت سنتی توسط پایگاه‌های زمینی انجام می‌پذیرد که مشکلاتی از قبیل عدم پیوستگی داده‌ها و در نظر نگرفتن برخی منابع آلودگی مانند آتش‌سوزی جنگل‌ها را دارند.

استفاده از ماهواره‌ها علاوه بر حل این مشکلات پژوهشگران را قادر می‌سازد تا توزیع دمای سطح زمین را نیز به نحو بهتر ی مشاهده کنند. از سال 1999/۱۳۷۸ تا کنون چندین ماهواره پیشرفته جهت پایش آلودگی هوا توسط ناسای آمریکا، سازمانی فضایی اروپا (اسا) و کانادا و... به فضا پرتاب شده‌اند که هم اکنون با دریافت هزینه به تمامی کشورهای جهان در حال ارائه خدمات مربوط به آلودگی هوا هستند. هلند، بلژیک و فنلاند نیز قرار است در یک برنامه مشترک یه ماهواره پایش آلودگی هوا به فضا بفرستند.

ایران باید از این فناوری استفاده کند
در ایران مرکز ملی هوا و تغییر اقلیم طبق شرح وظایف خود وظیفه دارد تا از راه‌های مختلف، به ویژه تصاویر ماهواره‌ای جهت بررسی وضعیت آلودگی هوا استفاده کند و در دانشگاه‌های کشور نیز پروژه‌هایی جهت پایش ریزگردها توسط تصاویر ماهواره‌ای انجام شده است اما به نظر می‌رسد فعالیت‌های صورت گرفته محدود است. اکنون دو راه وجود دارد؛ ایجاد ارتباط مناسب فناورانه با کشورهای دارای ماهواره‌های پایش آلودگی هوا و دریافت تصاویر ماهواره‌ای به صورت برنامه‌ریزی شده و یا برخورداری از یک ماهواره بومی جهت پایش آب وهوا. هرکدام از اینها می‌تواند سرعت حل بحران‌های محیط زیستی را در کشور بسیار بالا ببرد. پیشنهاد می‌شود با توجه وضعیت نامناسب کشور در زمینه آلودگی هوا سازمان فضایی ایران به جای ادامه اجرای برنامه‌های نمایشی و کارشناسی نشده مثل پرتاب موجود زنده، از کاربردهای این فناوری برای رفاه مردم کشور بهره ببرد.