هادی معیری نژاد- بزرگترین سازه خشتی در جهان که در نزدیکی شهر بم در استان کرمان در جنوب شرقی ایران قرار دارد در فهرست جهانی یونسکو به ثبت رسیده بود اما زلزله مگر ثبت وغیر ثبت سرش می شود آنهم زلزله بی رحم ۵ دی سال ۱۳۸۲.
زلزله و کاوشگری راز مدفون در غبار ۲۵۰۰ ساله
درست چند روز پس از رخ دادن زمین‌لرزه، رئیس جمهور وقت ایران سید محمد خاتمی اعلام کرد که ارگ بازسازی خواهد شد. این ارگ عظیم که در مسیر جاده ابریشم قرار دارد سده ۵ پیش از میلاد ساخته شده‌است و تا سال ۱۸۵۰ پس از میلاد نیز همچنان مورد استفاده بود. به طور قطع مشخص نیست چرا پس از آن دیگر مورد استفاده قرار نگرفت.
کل بنا یک دژ بزرگ است که در قلب آن، ارگ واقع شده، اما به دلیل ظاهر پرابهت ارگ، که پر ارتفاع‌ترین قسمت مجموعه نیز به شمار می‌آمد، کل بنای دژ به عنوان ارگ بم نامیده می‌شود.
این ارگ تاریخ پر فراز ونشیبی دارد اما هنوز با وجود کاوش های بسیار پرده از راز مبهم این منطقه برداشته نشده است کاوشهای دهه 40 و دهه 50 شمسی اشارات کوتاه وگذارایی به کاربری نظامی این قلعه داشته اند که حتی قدمت آن تا دوران سلوکی ها واشکانیان هم می رسد با این حال در زمان ساسانیان این منطقه دارای بیشترین کاربد شهری نظامی بوده است گو اینکه در طول تاریخ بعد از اسلام به نامها و داستانهای فراوانی بر می خوریم که از ارگ به عنوان دژ یا پناهگاه استفاده کرده اند.از یعقوب لیث صفار گرفته تا لطفعلی خان زند که بعد از نبرد با آغا محمد خان قاجار بم را جان پناه کرد.
اما فعالیت‌‌های کاوشگری پس از زلزله در بم نویدبخش دوره‌ای از شکوفایی و رونق باستان‌شناسی بوده‌است. چنانکه اشاره شد تا پیش از زلزله دی ماه 1382 دانش ما از سرگذشت این خطه بسیار ناچیز، گسسته و سطحی بود و هیچ گونه آگاهی مورد اعتمادی از وضعیت گذشته بم در دست نبود. در پی پژوهش‌های اخیر اگاهی‌های نسبتا دقیقی از استقرارهای پیش از تاریخی، تاریخی و اسلامی منطقه به دست آمده‌است و روز به روز بر گستره دانش ما درباره بم افزوده می‌شود.
این مطالعات و کاوش‌ها دوره‌های شکل‌گیری شهر بم تاکنون را به دوران پیش از تاریخ، هخامنشی، سلوکی، پارتی، ساسانی و اسلامی نسبت داده‌است.
دورترین خاطره مکتوب ارگ اشاره گنگ نبرد اردشیر بابکان با هفتواد حکمرانی پارتی است که در شاهنامه به آن اشاره شده که گویا با محل ارگ تطابق مکانی داشته است.
بازسازی؛ بیم ها وامید ها
کار بازسازی این ارگ بعد از زلزله با کمک هایی از داخل وخارج کشور شروع شد. اما از آغاز مرمت، زمان مشخصی برای پایان ان در نظر گرفته نشد.
در ماههای اخیر روند بازسازی این بنای تاریخی بسیار کند شده است و مسئولان، کمبود اعتبار را علت کندشدن بازسازی این بنای تاریخی اعلام کرده‌اند. نماینده مردم شرق استان کرمان در مجلس شورای اسلامی می گوید: برای تامین اعتبار بازسازی ارگ بم رایزنی‌هایی زیادی انجام شده است.
حجت‌الاسلام موسی غضنفرآبادی با بیان اینکه باید اعتبارات بازسازی ارگ بـم ردیـف بـودجه مشخص داشته باشد می گوید: برنامه‌ریزی و تعیین زمان‌بندی مناسب برای تکمیل بازسازی این بنا می تواند درتسریع و اتمام عملیات بازسازی کمک موثری کند .
فرماندار بم نیز می گوید: تاکنون 12 میلیارد تومان برای بازسازی ارگ قدیم بم اختصاص یافته و هر سال نیز یک میلیارد و 200 میلیون تومان اختصاص می‌یافت. اما اکنون این بودجه یکبـاره به 300 تا 400 میلیون تومان کاهش یافته است و موجب کندی بیش از حد بازسازی شده است.
آقای زین الصالحین با بیان اینکه بخشهای مختلفی از این ارگ بوسیله کارشناسان خارجی بازسازی و به روی گردشگران بازگشایی شده است می گوید:هم اکنون کارشناسان خارجی در این ارگ حضور ندارند و کار بازسازی فقط بوسیله کارشناسان و متخصصان داخلی در حال انجام است.
فرماندار بم با بیان اینکه آواربرداری ارگ بم به صورت کامل انجام شده است می افزاید برای تکمیل بازسازی این ارگ حداقل به صد میلیارد تومان اعتبار نیاز است.
علی اسدآبادی، رئیس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری بم معتقد است، در حال حاضر، مشکل اصلی بازسازی ارگ، بودجه و اعتبارات است. اینطور که پیداست کارگران و استادکاران بنا و مرمت کار 6 ماه بود حقوق نگرفته بودند ولی هفته پیش با دستور نجفی، رئیس سازمان میراث فرهنگی، بخش عمده ای از مطالبات 150 نیروی مرمت، پرداخته شد.
اسدآبادی درباره نظارت یونسکو بر عملیات مرمت به خبرآنلاین می گوید: "از خشت خشت این بنا، فیلم و عکس دارند، برای همین مجوز مرمت برای همه ارگ نمی دهند، به خاطر مرمت هر بخش باید از یونسکو، مجوز بگیریم، مبادا ارگ بم از میراث جهانی خارج شود.
او می گوید: مرمت، جز کارهای طبیعی و عادی هر بناست. بناهای میراثی طبعا نیاز بیشتری به مرمت دارند، ارگ بم، در زلزله 10 سال پیش، آسیب زیادی دید. از همان سال، برای مرمت این یادگار باستانی اعتبار تصویب و اختصاص داده شد که تاکنون ادامه دارد. قدمت این بنا در آخرین اکتشافات، به 50 قرن پیش رسیده. ما بخشهای آسیب دیده از زلزله را مرمت می کنیم، نه اینکه بنا را بازسازی کنیم. برای همین است در جاهایی که بازسازی انجام شده، کتیبه ها و قابهایی به همان صورت ویران باقی مانده تا اصالت بنا حفظ شود.
رئیس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری بم در مورد کیفیت این مرمت می گوید: بخشی از حصار خارجی ارگ، با همکاری متخصصان ایتالیایی مرمت می شود. داخل شهر خشتی هم، متخصصان آلمانی با ما همکاری دارند. هر چند ما اینجا استادکاران بومی داریم که نزدیک به 40 سال است با خشت کار می کنند و حتی همکارانی داریم که 30 سال است اینجا به مرمت مشغولند. برای همین، بم، پایتخت مرمت بناهای خشتی در جهان محسوب می شود و همه برای مرمت بناهای خشتی به ما مراجعه می کنند.
البته مرمت، در همه بخشهای ارگ ادامه دارد. حصار دور ارگ در دست مرمت است، مرمت تکیه، عصارخانه، سربازخانه، خانه ها و بخشی از گذرهای شهر خشتی تقریبا تمام شده، ولی برای مرمت شاه نشین و کلاه فرنگی اعتبارات ما کم است. منتظریم بودجه برسد تا این بخشها هم مرمت شود.
اسدآبادی در مورد استقبال گردشگران می گوید: ما تازه از امسال شروع به فروختن بلیت کردیم. بخش اصلی ارگ بم که شاه نشین و قسمت بالای تپه است، هنوز برای بازدید گردشگران ایمن نیست و آماده نشده. باز هم مردم و گردشگران خارجی به ارگ می آیند، نه به اندازه سابق، ولی وقت زیادی برای مرمت همه بنا نیاز است، گرفتن مجوز یونسکو برای مرمت هر بخش، استحکام بخشی دیواره های آسیب دیده و مرمت کنگره ها زمان زیادی می خواهد. مطمئن باشید تا آن وقت، باز هم سیل گردشگران مثل گذشته به طرف ارگ بم سرازیر می شود.
بازدید نجفی و امید های تازه
ارگ بم این روزها که به خاطره تلخش نزدیک می شود منتظر بازدید رئیس سازمان میراث فرهنگی وشنیده شده درد دل هایش است.
به گفته محمد حسین تجلی، معاون گردشگری میراث فرهنگی استان کرمان پیش بینی های صورت گرفته مراسم دهمین سالگرد زلزله بم با حضور رئیس سازمان میراث فرهنگی کشور برگزار می‌شود.
عکسها: امید سلیمی بنی
47301
نظر شما