در ماههای اخیر چند و چون پرونده های فساد، یکی از بحث های داغ در کشور بوده است. از دیگر سو یکی از برنامه های کلیدی دولت تدبیر و امید، ارتقای شفافیت با هدف مقابله با روندهای فساد آلود در کشور است. ریاست محترم جمهور یکی از رئوس مهم برنامه های انتخاباتی خود را ارتقای شفافیت اعلام کرده اند. از آنجا که بحث فساد همواره یکی از دغدغه های کلیدی ایرانیان بوده، می توان مدعی شد که این برنامه در واقع یکی از کلیدی ترین آرمان های جامعه ایران را دنبال می کند، آرمانی که طبیعتا تحقق ان به آسانی میسر نیست.
نخستین گام در جهت تحقق آرمان فوق الذکر، شناخت وضعیت موجود ایران به لحاظ شفافیت در دو سطح منطقه ای و جهانی است تا در پرتو آن موقعیت کشور در قیاس با سایرین روشن گردد. زیرا ارتقای شفافیت امروزه به آرمان تمامی جوامع بدل شده است. البته بحث فساد و شفافیت در کشور از سابقه ای طولانی برخوردار است. از همین رو طبیعتا پاسخ های مختلفی به چند و چون فساد در کشور داده شده است، پاسخ هایی که به دلیل ماهیت حساس این موضوع و سیاست زدگی فراگیر جامعه ایران، اغلب تفاسیر سیاسی می یابند.
اما یکی از مسیرهایی که ما را در یافتن پاسخی دقیق تر یاری می کند، توجه به آمار و ارقامی است که توسط نهادهای تخصصی بین المللی به طور سالانه در زمینه های مختلف منتشر می شود. سازمان بین المللی شفافیت مهمترین و معتبرترین نهاد بین المللی است که کارویژه آن سنجش میزان فساد اداری و اقتصادی در کشورهای مختلف جهان است. این نهاد گزارش سالانه ای تحت عنوان " فهرست تصور از فساد" را منتشر می کند که در قالب آن میزان فساد اداری و اقتصادی در کشورهای مختلف مورد بررسی قرار می گیرد و کشورها به ترتیب از پاکترین(رتبه 1) تا فاسدترین (رتبه 175) دسته بندی می شوند. به عنوان مثال در گزارش سال 2013 این نهاد که در اخیرا منتشر شد،دانمارک با رتبه 1 به عنوان پاکترین کشور و سومالی با رتبه 175 به عنوان فاسدترین کشور معرفی شدند.
البته در مورد آمارهای نهادهای بین المللی هم در ایران نگاههای مختلفی وجود دارد. اما باید توجه داشت که رسالت این نهادها بسی فراتر از تلاش برای سیاه نمایی موقعیت یک کشور خاص است. ممکن است در مورد شاخص های این نهادها چند و چون های علمی وجود داشته باشد، اما مهمترین سرمایه این نهادها اعتباری است که به مدد تلاش برای حفظ بی طرفی و تکیه بر روش های علمی در سنجش موقعیت کشورها حاصل می شود..
از همین روست که رده بندی های این نهادها تاثیرات مستقیم و پراهمیتی بر موقعیت بین المللی کشورها در حوزه های سیاسی و اقتصادی می گذارد. جایگاه کشورها در این رده بندی ها، به نوعی نشان دهنده پرستیژ بین المللی آنان است، سرمایه گذاران و شرکت های بزرگ بین المللی عموما میزان شفافیت در یک کشور را به عنوان ملاکی مهم در تصمیم گیری های خود برای سرمایه گذاری در آن در نظر می گیرند، جایگاه یک کشور در فهرست شفافیت بر تصور افکار عمومی جهانی از آن تاثیر می گذارد و قس علی هذا. بنابراین فارغ از اینکه در داخل ایران چه نگرشی نسبت به گزارش های این نهادها وجود داشته باشد، تاثیرات آنان بر شکل دهی به موقعیت بین المللی کشور قابل انکار نیست.
از همین رو در این یادداشت، گزارش های منتشر شده توسط سازمان بین المللی شفافیت به عنوان معیار سنجش روند تحول شفافیت اداری در کشور و پاسخ به پرسش فوق، مورد استفاده قرار گرفته است. نمودار ذیل بر مبنای گزارش های سالانه این نهاد در طی یک دهه گذشته تنظیم شده است.
همانگونه که این نمودار به خوبی نشان می دهد، جایگاه جهانی ایران در رده بندی شفافیت در یک دهه اخیر، رو به نزول بوده است، اما این روند نزولی در هشت سال اخیر با سرعتی بسیار بیش از سال های منتهی به 1384به پیش رفته است. به بیان دیگر دولت هشتم کشور را با رتبه جهانی 88 که رتبه متوسطی بوده، به دولت نهم تحویل داده است، اما روند نزول جایگاه ایران در این هشت سال به گونه ای سرعت یافته که در سال 88 حتی ایران به رتبه 168 جهانی نیز تنزل یافته است. البته در چهار ساله اخیر اندکی از شدت روند نزولی کاسته شده که این امر را برخی کارشناسان به کاهش درامدهای نفتی در پیامد تحریم ها نسبت می دهند و سیاست های دولت وقت در مقابله با فساد را چندان در این روند موثر نمی دانند. در وضعیت کنونی نیز دولت دهم، کشور را با رتبه 144(از میان 175 کشور) به دولت تدبیر تحویل داده است. کوتاه سخن آنکه رتبه جهانی ایران در این هشت سال 56 پله سقوط کرده است.
هر چه باشد رتبه ایران در فهرست سازمان بین المللی شفافیت به هیچ روی زیبنده نیست و دولت تدبیر باید در این مسیر تلاش های وافری صورت دهد تا دولتی شفاف تر در سال 96 یا 1400 تحویل دهد. نگاهی به موقعیت ایران در میان کشورهای واقع در آسیای جنوب غربی(منطقه چشم انداز) جایگاه ضعیف ایران را حتی در مقیاس منطقه ای، به گونه ای بهتر نشان می دهد.
همانگونه که جدول فوق نشان می دهد، رتبه منطقه ای ایران در میان 25 کشور 17 است که می توان آن را متوسط رو به پایین محسوب داشت. کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس و برخی کشورهای قفقاز به مدد سیاست های موثری که در این سالها در پیش گرفته اند، موقعیت خود را به سرعت ارتقا بخشیده اند. در این میان جایگاه قطر، امارات و گرجستان شایان توجه ویژه است، بویژه گرجستان که در گزارش اخیر سازمان بین المللی شفافیت از آن به عنوان نمونه ای موفق از مبارزه با فساد نام برده شده است.
خلاصه آنکه جایگاه بین المللی کشور بر مبنای آمارهای سازمان بین المللی شفافیت، به گونه ای آشکار رو به ضعف بوده است. از دیگر سو در همه این سالها بحث مقابله با این موضوع نیز با شدت و حدت مطرح بوده است، اما این نمودارها نشان می دهد که سیاستگذاری ها در این حوزه، کمتر موفق بوده است. بنابراین باید به دنبال راههای جدیدی برای مقابله با این پدیده مخرب و آزارنده بود. کوچک سازی دولت، توجه به ساختارها و ترتیبات فساد زا، بهره گیری از نظرات کارشناسان و مطالعه تجربیات کشورهای موفق در این حوزه می تواند در مسیر ارتقای جایگاه بین المللی کشور، یاریگر باشد.
پژوهشگر روابط بین الملل
3535
نظر شما