ایمان به خدا شناسنامه ورود به شهروندی جهانی است / نمونه ای موفق از تعامل با ادیان و فرهنگ ها

سخنران

خلاصه اظهارات

احسان شریعتی

(استاد فلسفه)

* تفاوت جامعه ما با لبنان این است که لااقل در مرکز اکثریت مذهبی شیعه داریم و با جامعه‌ای چنددینی مواجه نیستیم. هرچند در نوار مرزی اقلیت‌ها را داریم ولی در مجموعه با جامعه‌ای یک دست سروکار داریم. ولی به محض خروج از کشور یا خروج از مرکز با تنوع مواجه می‌شویم. درواقع، ما همیشه در اکثریت نیستیم. ممکن است در جوامعی در اقلیت باشیم.‌‌ همان طور که انتظار داریم در موقعیت اقلیت بودن به رسمیت شناخته شویم، در جامعه‌ای هم که اکثریت هستیم باید برای اقلیت‌ها‌‌ همان حقوق را قایل باشیم.

* تجربه امام موسی صدر و لبنان از این جهت مهم است که نشان می‌دهد چگونه یک روحانی شیعه موفق شده است تجربه و تأثیری مثبت در ادیان دیگر ایجاد کند. امروزه ما از دموکراسی و سعۀ صدر سخن می‌گوییم اما در عمل کمتر آن را به کار می‌بریم. از این نظر تجربه جنبش حرکت المحرومین به رهبری امام صدر و شخصیت ایشان برای ما بسیار آموزنده است.

* دکتر شریعتی از طریق دوستان مشترکی که از دوران دانشجویی در اروپا داشت، از حوادث لبنان مطلع بود. یکی از دلایل خارج شدن دکتر از ایران این برنامه بود که به لبنان برود و برنامه حسینیه ارشاد را ادامه دهد. مذاکراتی هم در فرانسه با دوستان مشترکی که با حرکت المحرومین ارتباط داشتند، انجام داد. این تماس‌ها مستمر بود و برنامه اصلی ادامه فعالیت در لبنان بود که با مرگ ناگهانی دکتر ناتمام ماند.

* این ارتباط بعد از درگذشت دکتر هم ادامه پیدا کرد. انتقال پیکر دکتر به زینبیه با وساطت امام موسی صدر بود. ترجمه آثار دکتر به عربی نیز با نظارت امام موسی صدر در لبنان آغاز شد و بر اساس این فعالیت‌های امام، مردم منطقه و لبنان با اندیشه دکتر آشنا شدند.

محمدعلی مهتدی (کارشناس مسائل خاورمیانه)

* در اندیشه امام موسی صدر انسان بما هو انسان، فارغ از‌ نژاد و مذهب و قومیت، ارزشمند و محترم است. ایشان بر ایمان به خدا تاکید می کردند. بسیاری از انسان‌ها از دین به دلیل منافع دنیوی استفاده می‌کنند. اگر انسان‌ها به خدا ایمان داشته باشند، زمینه گفت‌و‌گوی جهانی پدید می‌آید. ایشان می‌گفتند ایمان به خدا شناسنامه ورود به شهروندی جهانی است. حتی انسانی را که از خط انسانیت خارج شده هم نباید خارج از انسانیت بدانیم.

* لبنان جامعه‌ای متکثر است و ایشان در چنین جامعه‌ای محبوبیتی بین همه ملت لبنان کسب کرده بود که در تاریخ لبنان چنین محبوبیتی دیده نشده است. لبنان به دلیل تنوع فرقه‌ای و مذهبی همیشه برای اسرائیل هدف بوده تا با ایجاد جنگ داخلی در لبنان وجود یک دولت صهیونیستی یهودی بر اساس فکر دینی توجیه شود. بنابراین امام صدر به عنوان راهی برای خنثی کردن توطئه‌های اسرائیل تلاش می‌کرد بین جوامع لبنانی تفاهم باشد.

* از آغاز جنگ داخلی لبنان مخالفت ایشان با این جنگ کاملاً روشن است. به طوری که وقتی از سران سیاسی ناامید شدند، اعتصاب غذا کردند. این نتیجه و تأثیری است که به همه لبنان می‌رسید. اما فرا‌تر از این، ایشان به این مسئله اعتقاد داشت که همه باید با هم زندگی کنند. بر اساس آیه «کلمه سواء» ایشان معتقد بود که فرهنگ‌ها از هم وام می‌گیرند. به همین سبب همواره با شخصیت‌های مسیحی تعامل داشت. چنین فردی به لزوم همکاری و گفت‌و‌گو میان ادیان و مذاهب ایمان دارد.

* ایشان به هر انسانی احترام می‌گذاشت. هر کسی که به ایشان مراجعه می‌کرد با کمال تواضع از او استقبال می‌کرد، به طوری که فرد تصور می‌کرد با کسی برخورد کرده که سال هاست با او آشناست. هیچ کس ایشان را عصبانی ندید. در حالی که همیشه شبانه روز در خدمت مردم بود.

* لبنان فضای مناسبی برای ظهور اندیشه امام موسی صدر بود. جامعه‌ای که نمونه‌ای از جامعه جهانی است و اگر امام صدر موفق می‌شد گفت‌و‌گو و زندگی مشترک را در آنجا اجرا کند، نمونه‌ای می‌شد برای ایجاد نظم جهانی. در واقع، امام از همزیستی نمی‌گفت، همزیستی صرفاً تحمل اندیشه متفاوت است، امام از زندگی مشترک سخن می‌گفت.

* زمانی که امام موسی صدر حرکت المحرومین را تأسیس کرد، شیعه و سنی از این حرکت استقبال کردند. هدف اصلی این جنبش این بود که از جنوب لبنان که دائماً مورد حمله اسرائیل بود، و از طرف ارتش لبنان حمایت نمی‌شد، دفاع کند. بنابراین، این مسئله تناقضی با تساهل و تسامح و گفت‌و‌گوی ادیان ندارد. ایشان جز در مورد اسرائیل، به گفت گو اعتقاد داشتند. اما در مورد این رژیم می‌گفتند اسرائیل شر مطلق است و به عنوان فقیه هرگونه تعامل با اسرائیل را حرام اعلام کردند.

مهدی فیروزان

(داماد امام موسی صدر)

* بعد از سقوط قذافی ما هم مانند سایرین، هر لحظه منتظر دریافت خبر و آزادی امام بودیم. از زمانی که همه شهرهای لیبی جز طرابلس سقوط کرد، اخبار گوناگونی به دست ما رسید. از قول عبدالجلیل، رئیس وقت شورای انتقالی لیبی، نقل شد که رابط وی در طرابلس از امام خبر دارد. این خبر را عبدالجلیل در دیداری حضوری، بعد از سقوط طرابلس تأیید کرد ولی گفت رابط ما گم شده است.

*بلافاصله بعد از سقوط قذافی کمیته پیگیری سرنوشت امام و دو همراهش در لیبی تشکیل شده است و تا امروز آنچه دولت لیبی منتشر کرده، اطلاعاتی است که حیات امام را تأیید می کند. یکی از این موارد فردی است که تا سال ۲۰۰۰ زندانبان امام بوده است. مورد دیگر فردی است که اسناد خروج امام از لیبی را جعل کرده بود و بعد از سقوط قذافی اعتراف کرد.

* زمانی مقامات لیبی ادعا کردند جسدی در تاجورا کشف شده که متعلق به امام است. با وجود اینکه ما چنین اعتقادی نداشتیم اما برای اینکه راه همکاری بسته نشود، توافق کردیم آزمایش دی ان اِی صورت گیرد. آزمایش در مرکز مجهزی در بوسنی انجام و مشخص شد جسد ادعا شده متعلق به منصور کیخیا، وزیر خارجه سابق لیبی است. طبق توافق قرار بود مقامات لیبی نتیجه آزمایش را رسما اعلام کنند اما متأسفانه چنین نکردند. ما امروز با چنین کشوری طرف هستیم.

* آنچه پس از سقوط قذافی تا امروز اتفاق افتاده، مدارک، اطلاعات و اخباری است که به جز مورد ذکر شده که مایل به تکرار آن نیستم و موردی که مقامات لیبی خودشان به نتیجه رسیدند که اشتباه بوده است. آنچه تأیید شده، اخبار حیات تا سال های مختلف است. در تفاهمنامه ای که اخیرا به امضای لبنان و لیبی رسید نیز به صراحت آمده است که امام باید آزاد شود. امیدواریم وضعیت سیاسی لیبی ثبات لازم را به دست آورد تا بتوانیم این تفاهمنامه را اجرا کنیم.