نامه چاپلین، وصیت کوروش و سخنرانی فوکویاما

ماجرای نامه معروف چارلی چاپلین را به دخترش درباره لزوم حفظ نجابت و پوشیدگی زنانه لابد بارها شنیده اید و اگر کمی اهل تحقیق در وادی سینما باشید، قطعا این را هم می دانید که این نامه، واقعیت تاریخی ندارد و نویسنده اش نه کمدین معروف سینما، بلکه یکی از هموطنان خودمان؛ یعنی فرج الله صبا، از روزنامه نگاران پیشکسوت است. آقای صبا در اواسط دهه 1350 که مایل بود نوآوری هایی در مجله تحت سردبیری خود، یعنی مجله روشنفکر پدید آورد، برای ایده دادن به همکارانش، ستونی را که قرار بود عبارت فانتزی بر صدرش درج شود افتتاح کرد و خودش هم مطلب نخست آن را که نامه آکنده از نصایح اخلاقی و دینی و زناشویی چاپلین به دخترش جرالدین بود، جعل کرد؛ منتها چون سهوا عبارت فانتزی در بالای ستون درج نشده بود، اغلب مخاطبان، آن متن را واقعا نامه ای از چاپلین تلقی کردند و موضوع چنان گل کرد که الآن هم بعد از چهار پنج دهه توسط بسیاری از افراد، حتی توسط برخی از چهره های فرهنگی مشهور و معتبر مورد ارجاع قرار می گیرد و خیلی ها هم برای اثبات و مطلوبیت حجاب بدان استناد می کنند و در نهادها و ارگان های رسمی از صدا و سیما گرفته تا وزارتخانه ها و سازمان ها و کانون های آموزشی و پژوهشی، به عنوان سندی زنده بر اعتراف غرب نسبت به انحطاط فرهنگی و اجتماعی اش در خصوص برهنگی بانوان مورد توجه و تبلیغ قرار می گیرد. طرفه این که بعد از این موضوع، عده ای نابغه هم پیدا شدند و متن جواب جرالدین را هم به پدرش ابداع و منتشر کردند! هر چقدر هم که برخی از ما سینمایی نویس ها هر از چند مدت یادآور می شویم که این نامه سراسر غیرواقعی است، ظاهرا برد چندانی ندارد و حافظه جمعی مخاطبان، چنان محو محتوای اخلاقی این متن شده است که حاضر نیست به تصحیح و پالایش خاطرات جعلی اش بپردازد.
از این دست متن ها و اسناد ناواقعی که شهرتی فراگیر در حد اعتباری خدشه ناپذیر یافته است، می توان به وفور در جامعه مان جست و جو کرد. از وصیتنامه کورش کبیر گرفته تا برخی روایت ها که درباره رفاقت صمیمی بین پروفسور حسابی و آلبرت انیشتین داستان سرایی ها می کند و... (اخیرا هم نشریه ای هفتگی، مصاحبه ای ساختگی با مدیر تولید تلویزیونی آمریکایی منتشر کرده بود که در آن سخنان برخی گروه های افراطی فرهنگی داخلی درباره سینمای ایران تکرار شده بود که البته قبل از آن که به فراگیری نمونه های مشابه برسد، کوس رسوایی اش نواخته شد) یکی از تکرارشونده ترین متن هایی که سال ها است مورد استناد برخی از رجال سیاسی و دینی قرار می گیرد، سخنرانی فرانسیس فوکویاما در کنفرانسی موسوم به بازشناسی هویت شیعه است که بنا بر ادعای قائلانش، در سال 1986 و بعد از فتح فاو توسط رزمندگان ایرانی در اورشلیم برپا شد. طبق ادعای مدعیان، فوکویاما در این سخنرانی، چنین اظهاراتی کرده است: «شیعه پرنده ای است که افق پروازش خیلی بالاتر از تیرهای ماست ، پرنده ای است که دو بال دارد یک بال سبز و یک بال سرخ. بال سبز این پرنده همان مهدویت و عدالت خواهی اوست چون شیعه در انتظار عدالت به سر می برد ، امیدوار است و انسان امیدوار هم شکست ناپذیر است. شما نمی توانید ملتی را شکست دهید که مدعی است کسی خواهد آمد که در اوج ظلم و جور ، دنیا را پر از عدل داد خواهد کرد. بال سرخ شیعه ، شهادت طلبی است که ریشه در کربلا دارد و شیعه را فناناپذیر کرده است. شیعه با این دو بال ، افق پروازش خیلی بالاست و تیرهای زهراگین سیاسی ، اقتصادی ، اجتماعی ، فرهنگی ، اخلاقی و... به آن نمی رسد.این پرنده زرهی بنام ولایت پذیری بر تن دارد. ولایت پذیری شیعه که براساس صلاحیت هم شکل می گیرد، آن را تهدید ناپذیر کرده است. شیعه با شهادت دو چندان می شود. شیعه عنصری است که هر چه او را از بین ببرند بیشتر می شود.اینها (رزمندگان ایرانی) فاو را تسخیر کردند و می روند کربلا را هم بگیرند، بعد از آن، اینجا(اشاره به اورشلیم)را هم قطعا می گیرند. تا ولایت فقیه را نزنید ، نمی توانید به ساحت قدسی کربلا و مهدی تجاوز کنید...» البته این سخنرانی ادامه دارد و علاقه مندان می توانند با ورود واژه های فارسی مربوطه به موتورهای جست و جو در اینترنت، به سادگی متن کاملش را زیارت کنند.
نگارنده کاری به محتوای این متن ندارد و اتفاقا تشبیه شیعه را هم به پرنده ای با دو بال سبز و سرخ به مثابه دو عنصر مهدویت و شهادت، تلقی ای زیبا و تا حدی درست می انگارد. اما موضوع بر سر این نیست. سوال اصلی این جا است که منبع این سخنرانی و کنفرانس محل ایرادش چیست؟ تا آن جا که ذهن نگارنده یاری می کند، و اگر اشتباهی صورت نپذیرفته باشد، این خبر را اولین بار روزنامه کیهان چندین سال قبل منتشر کرد و بقیه رسانه ها هم در ابعادی پرشمار با استناد و یا بی استناد به آن، بازنشرش دادند و برخی هم که طبع خیال انگیز فراوانی داشتند، به طبع و سلیقه شان، قسمت هایی دیگر را بر آن افزودند. نوع بافت واژه های جاری در این متن، بیش از آن که تداعی بخش ترجمه یک مقاله خارجی از فوکویامای ژاپنی تبار آمریکایی باشد، کاشف از روحیه پراحساس و شاعرانه یک هموطن خودمان است که سمپاتی فراوانش را به برخی نمودهای هنجاری جامعه مان، در قلمش جاری ساخته است. جدا از این شک معقول، هر چقدر هم که معادل های انگلیسی کلیدواژه های این متن را و یا کنفرانس کذایی را در موتورهای جست و جوی اینترنتی وارد کنید، فضای معتبری نمی یابید که حاکی از منبع این متن و خبر باشد. در سایت خود فوکویاما هم به همین صورت.
جالب است که متنی چنین غریب و فاقد منبع معتبر و اصلی، سال ها است دستمایه برخی از مبلغان و رجال و سیاسیون واقع شده است (خطیب محترم نماز جمعه مشهد هم اخیرا به این سخنرانی ارجاع داده است) تا از طریق آن، توطئه دشمنان علیه باورهای بومی ما مورد تأکید قرار گیرد و نقشه های مزدوران داخلی در پیاده سازی منویات بیگانگان، تفسیر و تعبیر شود. نگارنده قصد نیت خوانی از انتشار این متن بی منبع را ندارد. چه بسا باز هم یک روزنامه نگار خواسته خلاقیتی به خرج دهد و الگویی فانتزی را برای همکارانش طراحی کند، اما بزرگانی که از طریق کتاب و نشریه و همایش و خطابه نظراتشان را مطرح می سازند، شایسته است که بنا بر اعتبار جایگاه های یادشده، از ارجاع به موارد مبهم پرهیز کنند و همان ایده مورد نظر را با استناد به منابعی متقن تر و مطمئن تر ابراز دارند. در غیر این صورت، بدیهی است که اعتماد و اطمینان بین مخاطب و گوینده رفته رفته رخت برخواهد بست. امروز دیگر دهه 1350 نیست.