نمک‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌پاشی شهرداری، محیط‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ زیست شهری را تخریب می‌کند

مهدی خاکی فیروز: سال هاست که شهرداری تهران برای آب کردن برف معابر، از ترکیب شن و نمک استفاده می کند. وجود معادن گسترده نمک در کشور، مسوولان شهری را تشویق می کند تا درصد نمک به کار رفته در این ترکیب را بالاتر از استانداردهای جهانی تعیین کنند. آنها با این پیش فرض که شن به کاررفته در این ترکیب، پس از پایان فصل سرما باید جمع آوری شود و این کار هزینه دارد، درصد نمک را در این ترکیب افزایش دادند غافل از این که هزینه زیست محیطی که این نمک برجای می گذارد، به مراتب بیشتر از هزینه جارو کردن شن و ماسه باقی مانده در معابر است.

البته هشدار کارشناسان زیست محیطی اعم از کارشناسان مستقل و کارکنان شهرداری، باعث شده تا مسوولان شهری در سال های اخیر در صدد کاهش درصد نمک در ترکیب بسته های برفروب برآیند. هرچند به نظر می رسد هنوز هم در تصمیم گیری مسوولان شهری در این زمینه، کاهش هزینه ها حرف اول را می زند.

سید مناف هاشمی قائم مقام معاون خدمات شهری شهردار تهران در این خصوص می گوید:‌ با کاهش صورت گرفته حدود ۲۰ درصد از مخلوط شن و ماسه تهیه شده برای فصل زمستان را نمک تشکیل می‌دهد که این میزان مورد تایید کارشناسان محیط زیست و فضای سبز است.

وی با اشاره به اینکه این مخلوط باید کمترین آثار زیست محیطی را برای شهر داشته باشد تاکید می کند: از مخلوط شن و ماسه همراه با نمک درصورت نیاز تنها در معابر اصلی استفاده خواهد شد و در معابر فرعی فقط از شن و ماسه که همان کارایی و کیفیت را خواهد داشت استفاده خواهیم کرد.

هاشمی ادامه می دهد: امسال به اتفاق مشاور محیط زیست  شهردار تهران و رئیس سازمان پارک‌ها و فضای سبز از دپوی شن و ماسه سایت ۱۰ منطقه بازدید کرده و از آن نمونه برداری شد تا وضعیت شن و نمک استفاده شده در آنها آثار تخریبی محیط زیست به همراه نداشته باشد.

قائم مقام معاون خدمات شهری می افزاید: کیسه‌های شن تعبیه شده در معابر و بزرگراه ها که شهروندان نیز از آن استفاده می‌کنند تنها مخلوطی از شن و ماسه بوده و نمک در آنها استفاده نشده است.

تهدید آشکار محیط زیست
فقدان الگوی مصرف صحیح و دسترسی آسان همگان به کیسه های نمک و شن باعث مصرف غیراصولی، افراطی و در نتیجه تهدید سلامت محیط زیست می شود.

شریعتی کارشناس فضای سبز و محیط زیست در این باره می گوید: نمک پاشی خیابان ها به منظور برف روبی، شیوه یی بسیار ناپسند و غیرعلمی است. چنین عملیاتی باید به وسیله ماشین آلات و نیروی انسانی اجرا شود تا اثرات مخرب، هزینه های سرسام آور و عواقب زیست محیطی حاصل را کاهش دهد.

او در ادامه می افزاید: نمک پاشی برای خاک، آب، گیاهان، جانوران و حتی مبلمان شهری زیان آور است و اساساً شیوه اجرای عملیات اشتباه است. نمک باید با حلالی مثل آب مصرف شود تا بتواند با پایین آوردن درجه ذوب برف سریع تر و بهتر عمل کند. زمانی که EC آب (درجه شوری آب) بالا برود، گیاهان شهری به علت عدم سازگاری با نمک در درازمدت دچار ضایعه و سوختگی شده و در نهایت به نابودی و خشک شدن گیاه منجر می شود. فقط گیاهان بیابانی و شورپسند تحمل نمک بیش از حد را دارند. آلودگی حاصل از آب نمک به آب های زیر سطحی هم نفوذ کرده و درنهایت با جریان آب وارد دشت ها و مزارع می شود و فجایع و خسارت های ناشی از آن ماه ها و سال ها بعد پدیدار خواهد شد. علاوه بر این موجودات داخل خاک هم در امان نخواهند بود و تهدید به مرگ می شوند.

او با اظهار تاسف از هدر رفتن سرمایه ملی و صرف هزینه های میلیاردی جهت جبران پیامدهای چنین پروژه هایی می گوید: دیگر پیامد عینی نمک پاشی، تاثیر نامطلوب آن روی بتون و انهدام آن است. آب نمک حاصل از ذوب برف و نمک توسط اتومبیل ها به جدول های یخ بسته حاشیه خیابان ها پاشیده شده و تفاوت درجه حرارت نمک و یخ، متلاشی شدن و فرسایش جدول ها را به دنبال دارد. مشکل مضاعف تعویض و تبدیل این جدول های بتونی به نخاله و تلنبار شدن آنها در خارج از شهر است و پیامد بعدی، غیرقابل استفاده شدن زمین های انباشته شده از نخاله و خلق مشکل زیست محیطی دیگر. ناآگاهی عمومی منجر به مصرف افراطی و غیراصولی از این مواد شده است و داستان همیشگی عدم اطلاع رسانی و فرهنگ سازی در ارائه طرحی جدید تکرار شده است. این شیوه نامتعارف برف روبی حتی در سردسیرترین شهرهای دنیا هم اجرا نمی شود. به عنوان نمونه عملیات برف روبی در روسیه با یاری نیروهای بازنشسته علاقه مند و داوطلب و به کارگیری ماشین آلات،  انجام می شود.

فرهنگ قصریانی عضو هیات علمی موسسه تحقیقات جنگل ها و مراتع کشور نیز می گوید: PH مناسبی که برای گونه های گیاهی مورد نیاز است، حد خاص و معینی دارد و هنگامی که بیش از حد افزایش یابد، زیان آور خواهد بود. زیاد شدن PH خاک به گیاهان آسیب جدی وارد می سازد. نمک زیاد به عمق لایه های خاک نفوذ کرده و علاوه بر خسارت به گیاهان و حشرات موجود در خاک ممکن است در آب های جاری زیرزمینی هم راه یابد. دامنه بردباری گیاهان در برابر شوری حد و حدودی دارد و شاید گیاهان تا مدتی تحمل کنند و علائمی در آنها ظاهر نشود لیکن در درازمدت باعث بیماری و مرگ و میر گیاهان می شود. البته گونه های شور پسند هم وجود دارد که نسبت به شوری مقاوم هستند اما این نوع گیاهان در صحراها و مناطق کویری یافت می شوند.

او همچنین می گوید: استفاده بی رویه نمک حتی باعث خوردگی و کاهش عمر مفید آسفالت می شود. برای نمونه کشتی ها و اسکله هایی را می بینیم که به علت شوری بیش از حد آب اقیانوس ها و دریاها دچار خوردگی و پوسیدگی شده و باید به طور مستمر مرمت و بازسازی شوند. بنابراین بهتر است در مورد استفاده از نمک برای برف روبی و یخ زدایی معابر و خیابان ها تجدید نظری صورت بگیرد و متخصصان و دست اندرکاران به جایگزین مناسب تری بیندیشند.

گفتنی است در امریکا و بسیاری از کشورهای اروپایی مالک هر مغازه و منزلی طبق قانون موظف است مقابل ملک خود را با رعایت مسائل زیست محیطی برف روبی کند زیرا اگر فردی در آن مکان دچار حادثه شود مالک آنجا مسوول است و باید تمام هزینه درمانی یا خسارت شخص سانحه دیده را پرداخت کند. 

هزینه های حرکت نمایشی
دبیرکل کانون عالی گسترش فضای سبز و حفظ محیط زیست ایران با انتقاد از مصرف کنترل نشده نمک برای یخ زدایی در تهران و دیگر شهرها می گوید: مدیران شهری با حرکت های نمایشی و ذخیره سازی بیش از نیاز نمک، ضربات سهمگین و بلند مدتی را به صورت غیرعمدی بر پیکره فضای سبز و محیط زیست شهری وارد می‏ کنند؛ اما زیان وارده هرگز از بعد اقتصادی محاسبه نمی شود.

 یاسر انصاری کجوری نمک پاشی سطح خیابان ها را ابتدایی ترین و کم هزینه ترین روش مدیریت یخبندان خیابان ها خوانده و می گوید: سیاست های ناپایدار و کوتاه مدت اعمال شده بر پروژه های تحقیقاتی و پژوهشی، مانع جایگزینی این مواد با شیوه‏های نوین یخ زدایی شده است.

او مصرف بی رویه نمک را موجب مسمومیت شدید، از بین رفتن ساختمان خاک و افزایش میزان شوری آن دانسته و می افزاید: ایجاد حالت سوختگی در فضای سبز داخل بلوارها و حاشیه خیابان ها و در نهایت خشک شدن تدریجی درختان و درختچه‏ های موجود، نتیجه مستقیم و البته بلند مدت مصرف گسترده نمک در سال های گذشته است.

انصاری ادامه می دهد: ما در سال گذشته نیز نسبت به تبعات مخرب و محیط زیستی این شیوه معمول، اعتراض کرده و نسبت به عواقب و ضررهای آن هشدار داده بودیم؛اما به نظر می رسد گوش شنوا و منطق مستدلی برای درک این موضوع وجود ندارد.
دبیرکل کانون عالی گسترش فضای سبز  در ادامه  تاکید می کند: مصرف نمک ممکن است ساده ترین روش برای یخ زدایی باشد؛ اما آنچه مسلم است تاثیر منفی آن بر فضای سبز شهری، ساختمان و کیفیت خاک، همچنین سفره‏های آب زیرزمینی غیر قابل جبران است.

او در ادامه خواستار استفاده از روش های نوین علمی شده و می گوید: به دلیل تبعات منفی روش مورد استفاده کنونی، از اعضای شورای شهر و شهرداران در سراسر کشور می‏ خواهیم با نظارت دقیق و صدور دستورالعمل‏هایی با ضمانت اجرایی، مانع بروز بحران زیست محیطی در آینده نزدیک شوند.